Vikipediya

Siyosiy tarix

Siyosiy tarix — siyosiy voqealar, gʻoyalar, harakatlar, hokimiyat idoralari, saylovchilar, partiyalar va rahbarlar haqida hikoya qilish va tadqiqot olib borish[1]. U tarixning boshqa sohalari, jumladan, diplomatik tarix, konstitutsiyaviy tarix, ijtimoiy tarix, xalqlar tarixi va ommaviy tarix bilan chambarchas bogʻliq. Siyosiy tarix fani yirik jamiyatlarda hokimiyatning tashkil etilishi va faoliyat yuritishini o‘rganadi.

Taxminan 1960-yillardan boshlab, raqobatlashuvchi kichik fanlarning, xususan, ijtimoiy tarix va madaniyat tarixining kuchayishi siyosiy elitalar faoliyatiga eʼtibor qaratishga moyil boʻlgan „anʼanaviy“ siyosiy tarix nufuzi pasayishiga olib keldi. 1975-yildan 1995-yilgacha boʻlgan yigirma yil mobaynida Amerika universitetlarida ijtimoiy tarix bilan shugʻullanadigan tarix professorlari ulushi 31% dan 41% gacha ortdi, ayni choqda siyosat tarixchilari ulushi 40% dan 30% gacha kamaydi[2].

Jahon siyosiy tarixi tahrir

Dunyoning siyosiy tarixi global miqyosda siyosat va hukumat tarixini, jumladan, xalqaro munosabatlarni oʻrganadi.

Siyosiy tarixning oʻziga xos jihatlari tahrir

Birinchi „ilmiy“ siyosiy tarixni XIX asrda Germaniyada Leopold fon Ranke (Leopold von Ranke) yozgan. Uning metodologiyasi tarixchilarning manbalarni tanqidiy oʻrganish usullariga chuqur taʼsir koʻrsatdi. Siyosiy tarixning muhim jihati mafkurani tarixiy oʻzgarishlarning harakatlantiruvchi kuchi sifatida oʻrganishdir. Mualliflardan biri „butun siyosiy tarix mafkuraviy tafovutlar va ularning oqibatlarini o‘rganmasdan turib, mavjud bo‘la olmaydi“, deb taʼkidlagan edi. Siyosiy tarixni oʻrganish, odatda, bitta xalq, uning siyosiy oʻzgarishi va rivojlanishi atrofida markazlashadi. Baʼzi tarixchilar soʻnggi oʻn yilliklarda siyosiy tarixda tor ixtisoslashuv tamoyili vujudga kelayotganini qayd etmoqda: „1940-yillarda kollej professori oʻzini „tarixchi“ deb tanitishga intilgan boʻlsa, bu 1950-yillarga kelib, „amerikalik tarixchi“ nomini oldi“[3].

1970-yillardan boshlab, yangi harakatlar siyosiy tarixga boʻlgan anʼanaviy yondashuvlarga qarshi chiqdi. Ijtimoiy tarixning rivojlanishi asosiy eʼtiborni yetakchilar va milliy qarorlarni oʻrganishdan chetga surib, oddiy odamlarning, ayniqsa, orqada qolganlar va ozchilikning roliga qaratadigan boʻldi. Yosh olimlar turli masalalarga oʻtib, elitadan koʻra irq, sinf va jins masalalariga eʼtibor qaratdi. 1990-yildan keyin ijtimoiy tarixning ahamiyati pasaya boshladi, uning oʻrnini metanarrativ – yirik hikoyani rad etuvchi postmodern va madaniy yondashuvlar egalladi.

Qoʻshma Shtatlar: yangi siyosiy tarix tahrir

Anʼanaviy siyosiy tarix yirik rahbarlarga asosiy e’tibor qaratib, uzoq vaqt Qoʻshma Shtatlardagi nazariyotchi tarixchilar nazoratidan tashqarida ustun rol oʻynadi. Ushbu tadqiqotlar 1950-yilgacha amerikalik tarixchilar yozgan ilmiy kitoblar va maqolalarning qariyb 25% ni, 1960-yillarda esa taxminan 33% ni tashkil etdi, keyin esa buni diplomatiya davom ettirdi. 1960-1970-yillarda ijtimoiy tarixga yangi qiziqishning paydo boʻlishi „yangi siyosiy tarix“ paydo boʻlishiga olib keldi, unda yosh olimlar siyosatchilarga emas, balki saylovchilarning xatti-harakatlari va motivatsiyasiga koʻproq eʼtibor beradigan bo‘ldi[4][5]. U ijtimoiy mavzularni, ayniqsa, etnik va dinga oid mavzularni birlashtirish uchun, asosan, miqdoriy usullarga tayandi. Ijtimoiy fanning yangi yondashuvi Buyuk odamlarga boʻlgan qiziqish soʻnishining darakchisi bo‘ldi. 1970-yillarda anʼanaviy siyosiy yondashuvlarning yo‘qolishi jiddiy larzalarga olib keldi, diplomatik tarix esa undan ham battar ahvolga tushib qoldi. Uni irq/sinf/gender modeli bilan birga ijtimoiy tarix o‘rtadan siqib chiqardi. Journal of American History jurnaliga yuborilgan siyosiy maqolalar soni 33 foizdan 15 foizga tushib, ikki baravar kamayib ketdi. Patterson taʼkidlashicha, zamonaviy voqealar, xususan, Vietnam urushi va „Uotergeyt “ siyosiy mojarosi yosh olimlarni siyosatchilar va ular ishlarini oʻrganishdan uzoqlashtirdi. Siyosiy tarix hech qachon yoʻq boʻlib ketmagan, ammo kitobxonlar oʻrtasida doimiy mashhurligiga qaramay, olimlar orasida oʻz hukmronligini tiklay olmadi. Baʼzi siyosiy tarixchilar, Uilyam Leyxtenburg (William Leuchtenburg) yozganidek, oʻz ahvolini masxara qilishga o‘tdi: „Siyosiy tarixchilarning kasbi doirasidagi maqomi tabib bilan siniqchi oʻrtasidagi bir joyga tushib qoldi. Siyosat tarixchilari qaysidir maʼnoda yaxshi bo‘lishi, lekin siz ulardan birini oilangiz bilan uchrashish uchun uyga olib kelishni xohlamasligingiz mumkin“. Boshqalar esa, Hyu Devis Grem (Hugh Davis Graham) kuzatganidek, tahliliyroq edi:

Anʼanaviy siyosat tarixchilar safi siyraklashib qoldi, ular taxminlari va usullari o‘zi tavsiflagan Buyuk Oq Odam bilan birga obroʻsizlandi[6].

Britaniya tahrir

Readman (2009) XX asrda Britaniya siyosiy tarixining tarixshunosligini muhokama qiladi. U Britaniya siyosiy stipendiyasi XX asr tarixini, asosan, yaqin oʻtmishga vaqtinchalik yaqinlik, asosiy manbalarning mavjud emasligi va tarafkashlik potensiali sabab eʼtiborsiz qoldirganini tasvirlaydi. Maqolada stipendiya sohasidagi oʻtishlar olimlar orasida XX asr tarixiga qanday qilib katta qiziqish uygʻotgani, jumladan, arxiv manbalariga kamroq tayanish, tarixshunoslikdagi uslubiy oʻzgarishlar va ogʻzaki tarix kabi tarixning yangi shakllari gullab-yashnashi haqida gapirgan edi[7].

Germaniya tahrir

Biroq 1960-yillarda baʼzi nemis tarixchilari (xususan, Hans-Ulrich Wehler va uning hamkasblari) bu gʻoyaga qarshi isyon koʻtara boshladi, oʻrniga „Ichki siyosatning ustuvorligi“ni (Primat der Innenpolitik) taklif qildi. Unda (bu o‘rinda nemis) ichki siyosat(i)dagi ishonchsizlik tashqi siyosat yuritishni aniqlab berar edi. Bu turli davlatlarning ichki siyosatini talqin etgan va bu ularning tashqi siyosatiga qanday ta’sir ko‘rsatganiga oid ancha-muncha ishlar yaratilishiga olib keldi.

Fransiya tahrir

Fransuz Annales maktabi yuqori siyosatdagi „voqealar tarixi“ning doimiy koʻrinadigan harakatiga emas, geografiya va iqtisodning tarixdagi roli, shuningdek, keng va sekin sikllar muhimligiga urgʻu berayotgan edi. Bu siyosat va diplomatiya ahamiyatini kamaytirdi. Annales maktabining eng muhim asari Fernan Braudelning (Fernand Braudel) „ Filip II davridagi Oʻrta yer dengizi va Oʻrta yer dengizi dunyosi“ bo‘lib, Filip II ning Oʻrta yer dengiziga tegishli siyosatining anʼanaviy Ranke diplomatik tarixini oʻz ichiga oladi, lekin ishning faqat uchinchi va eng qisqa qismi sifatida unda longue durée („uzoq muddatli“) tarixning keng sikllariga eʼtibor qaratilgan. Annales katta taʼsir kuchiga ega edi hamda siyosiy tarixdan iqtisodiy va ekologik oʻzgarishlarning keng tamoyillariga burilishga sabab bo‘ldi.

Ijtimoiy tarix tahrir

1960- va 1970-yillarda ijtimoiy tarixning miqdoriy statistik usullari yoki madaniyat tarixining ko‘proq postmodern baholari yordamida ovozi bo‘lmaganlarga ovoz berish va quyi sinflar tarixini yozishga bo‘lgan e’tiborning o‘sishi tarix fanida siyosatning markaziy o‘rniga putur yetkazdi. Leff qayd etishicha, „ijtimoiy tarixchilar siyosiy tarixdan elitar, yuzaki, mutlaqo zerikarli va kundalik hayot dramasiga aloqasi bo‘lmagan fan sifatida nafratlanadi“[8].

Siyosiy rejimlar va institutlar tarixi tahrir

  • MaxRange maʼlumotlari — 1789-yildan boshlab dunyodagi barcha davlatlarning siyosiy holati va institutsional rejimlarining rivojlanishini aniqlaydigan va batafsil koʻrsatadigan loyiha. MaxRange, shuningdek, barcha siyosiy oʻzgarishlar fonini, rivojlanishini, tashqi manbalarini va asosiy sabablarini tavsiflaydi.

MaxRange demokratiya darajasini va institutsional tuzilmani (rejim turi) 100 darajali shkalada aniqlaydigan maʼlumotlar toʻplami boʻlib, har bir qiymat oʻziga xos rejim turini ifodalaydi. Qiymatlar demokratiya va siyosiy javobgarlik darajasiga qarab, 1 dan 100 gacha saralanadi. MaxRange barcha davlatlarga mos keladigan qiymatni (rejim turini) 1789-dan 2015-yilgacha va undan keyin har bir oy aniqlab boradi. MaxRange’ni Max Range kompaniyasi ishlab chiqqan va yaratgan bo‘lib, hozirgi kunda u Shvetsiyaning Halmstad universiteti bilan bogʻlangan[9].

Yana qarang tahrir

Manbalar tahrir

  1. ↑ Politics: The historical development of economic, legal, and political ideas and institutions, ideologies and movements. In The Dictionary of the History of Ideas.
  2. ↑ Diplomatic dropped from 5% to 3%, economic history from 7% to 5%, and cultural history grew from 14% to 16%. Based on full-time professors in U. S. history departments. Stephen H. Haber, David M. Kennedy, and Stephen D. Krasner, "Brothers under the Skin: Diplomatic History and International Relations, " International Security, Vol. 22, No. 1 (Summer, 1997), pp. 34-43 at p. 4 2; online at JSTOR
  3. ↑ Richard J. Jensen, Historiography of American Political History. In Jack Greene, ed., Encyclopedia of American Political History (New York: Scribner’s, 1984), vol 1. pp 1-25
  4. ↑ Allan G. Bogue, „United States: The 'new' political history.“ Journal of Contemporary History (1968) 3#1 pp: 5-27. in JSTOR
  5. ↑ Allan G. Bogue, „The new political history in the 1970s.“ in Michael G. Kammen, ed., The Past Before Us: Contemporary Historical Writing in the United States (1980) pp: 231-251.
  6. ↑ Hugh Davis Graham, „The stunted career of policy history: a critique and an agenda.“ The Public Historian (1993): 15-37. in JSTOR
  7. ↑ Readman, Paul (July 2009). "The State of Twentieth-Century British Political History". Journal of Policy History 21 (3): 219. doi:10.1017/S0898030609090101. 
  8. ↑ Mark H. Leff, „Revisioning US political history.“ American Historical Review (1995) 100#3 pp: 829-853, quote p 829. in JSTOR
  9. ↑ „MaxRange - Högskolan i Halmstad“. 2018-yil 17-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 2-may.

Yana qarang tahrir

  • Callaghan, Jon va boshqalar. muharrirlar , Mehnat partiyasini sharhlash: Mehnat siyosati va tarixiga yondashuvlar (2003) onlayn (Wayback Machine saytida 2019-08-12 sanasida arxivlangan); onlayn ham bepul ; Britaniya
  • Kreyg, Devid M. „Yuqori siyosat“ va „Yangi siyosiy tarix“. Tarixiy jurnal (2010): 453-475; Britaniya onlayn

AQShda tahrir

  • Bogue, Allan G. "AQSh: „yangi“ siyosiy tarix." Zamonaviy tarix jurnali (1968) 3#1 bet: 5-27. JSTOR da
  • Brinkli, Alan. „Darslik yozishning qiyinchiliklari va mukofotlari: Alan Brinkli bilan suhbat.“ Journal of American History 91#4 (2005): 1391-97 onlayn; siyosiy tarixga eʼtibor qaratish
  • Gillon, Stiven M. „Siyosiy tarixning kelajagi“. Journal of Policy History 9.2 (1997): 240-255, AQShda.
  • Grem, Xyu Devis. „Siyosat tarixining past martabasi: tanqid va kun tartibi“. Jamoatchilik tarixi 15.2 (1993): 15-37; siyosat tarixi onlayn chambarchas bogʻliq mavzu
  • Jeykobs, Meg, Uilyam J. Novak va Julian Zelizer, muharrirlar. Demokratik tajriba: Amerika siyosiy tarixidagi yangi yoʻnalishlar (Princeton UP, 2009).
  • Jensen, Richard J. „Amerika siyosiy tarixining tarixshunosligi“ Jek Grin, nashr , Amerika siyosiy tarixi entsiklopediyasi (Scribner’s, 1984), jild 1. 1-25-betlar onlayn
  • Larson, Jon Lauritz va Maykl A. Morrison, muharrirlar. Qaerda erta respublika: maydon kelajagi boʻyicha forum (U of Pensilvaniya Press, 2012).
  • Leuchtenburg, Uilyam E. „Siyosiy tarixning oʻziga xosligi: Amerikadagi davlatning ahamiyati haqida mulohazalar“ , Amerika tarixi jurnali 73, (1986), 585-600.
  • Nyuman, Richard. „Siyosatni bekor qilish uchun qaytarish.“ Amerika tarixida sharhlar 45.1 (2017): 57-64.

Havolalar tahrir 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Siyosiy_tarix&oldid=3994399" dan olindi