Soʻzani Samarqandiy
Shamsiddin Muhammad Ali (yoki Mas’ud) (forscha: شمسالدین محمد بن علی) (1173-yil vafot etgan) – Samarqand yoki uning atrofida tugʻilgan shoir. Soʻzani Samarqandiy koʻproq oʻz ismi bilan tanilgan. Soʻzani (سوزنی, yaʼni „igna yasovchi“) yoki Soʻzani Samarqandiy (سوزنی سمرقندی) taxalluslarini tanlagan. Bir nazariyaga koʻra, bu nom uning igna yasovchi shogirdiga boʻlgan muhabbati tufayli paydo boʻlgan. Uning taʼsiri ostida u igna yasash va sheʼriyat hunarini egallagan. Oʻzining daʼvosiga koʻra, u Salmon al-Forsiy oilasining farzandi, paygʻambar Muhammad (s.a.v.)ning mashhur sahobasi edi[1].
| Soʻzani Samarqandiy | |
|---|---|
| Tavalludi |
1100 |
| Vafoti |
1173 Samarqand |
| Taxallusi | Soʻzani |
| Ijod qilgan tillari | Fors tili |
| Fuqaroligi | Saljuqiylar imperiyasi |
| Yoʻnalish | Satira |
Samarqandiy hayotining tafsilotlari uning asarlaridan toʻplashimiz mumkin boʻlgan narsalardan tashqari deyarli yoʻq. U juda madaniyatli shoir boʻlgan[1]. U arab tilini oʻziga yaxshi bilgan. Shuningdek, u juda yaxshi oʻqigan va uning nasroniylik va moniylik haqidagi bilimlari juda mukammal edi. Shu bilan birga turkiy soʻzlarni tez-tez ishlatganligi bu tilning qanchalik keng tarqalganligini koʻrsatadi[1]. U roʻzgʻor tebratish uchun Samarqanddadagi katta-kichik hukmdorlarga maqtov sheʼrlari aytar edi[1]. U oʻz satirasiga behayo va haqoratli soʻzlarni qoʻshishdan tortinmagan. Samarqandiy chinakam realist shoir boʻlib, soʻzsiz poetik isteʼdodga ega edi[1]. Soʻzani Samarqandiy oʻz sheʼriyatida shahar janrining tipik vakillarini tasvirlagan. Pul topish maqsadida u shahar zodagonlari uchun panegirik asarlar yozgan. U qoraxoniylar sulolasidan boʻlgan Samarqand hukmdori Masʼudga bir qancha qasidalar bagʻishlagan[2]. U juda sodda tilda yozilgan va soʻzlashuv nutqiga moyil boʻlgan satira hamda parodiyalari bilan mashhur boʻlgan[3].
Umrining oxirida Samarqandiy dunyoviy hayotdan voz kechib, tasavvufning tasavvufiy islom oqimiga kirdi[4].
Soʻzani Samarqandiy milodiy 1173-yili (hijriy 569-yil) vafot etgan.
Ijodi
tahrirSoʻzani Samarqandiyning sheʼriy kitoblari mavjud boʻlib, uning toʻliq nusxasi Kalkutta (Hindiston) kutubxonasida saqlanadi. Saqlanib qolgan sheʼrlar hajmi deyarli 12 ming baytni o'z ichiga oladi. Shoir kitobining bir qancha kichikroq nusxalari Rossiya va Eron kutubxonalarida saqlanmoqda. Soʻzani Samarqandiy sheʼrlari oʻz davri sheʼriyatining mashhur turlari: qasida, gʻazal, ruboiy, musammam va boshqalarda yozilgan boʻlsa-da, mazmuni bilan boshqa shoirlarning sheʼrlaridan farq qiladi. So‘zaniy Samarqandiy ijodida shahar adabiyotining satirik yo‘nalishi uch xil: satirik, g‘azal, nasriy koʻrinishda rivojlangan. U o‘z she’rlarida doimiy ravishda hokimiyatni xalqqa insof va adolatli bo‘lishga chorlagan.
Manbalar
tahrir- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Rypka, Jan. ‘Poets and Prose Writers of the Late Saljuq and Mongol Periods’, in The Cambridge History of Iran, Volume 5, The Saljuq and Mongol Periods, ed., Published January 1968.
- ↑ Гафуров Б. Г.. Средняя Азия в древности и средневековье. Рипол Классик, 1977. ISBN 978-5-458-39422-2.
- ↑ „Литература и наука в XI-XII веках“ (ru). SamUzInfo. Qaraldi: 2019-yil 22-dekabr.[sayt ishlamaydi]
- ↑ „929 ـ سوزني السمرقندي“ (deadlink). web.archive.org (2019-yil 8-dekabr). 2019-yil 8-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 22-dekabr.