Sovet-Afgʻon shartnomasi (1921)
Sovet-Afgʻon shartnomasi (1921) — 1921-yil 28-fevralda Moskvada imzolangan ikki tomonlama bitim.
Tarix tahrir
Afgʻoniston amiri Amanulla xon 1919-yil 7-aprelda Sovet hukumati rahbari V. I. Leninga taxtga kirish va Afgʻoniston mustaqilligini eʼlon qilish haqida xabar bergan va diplomatik munosabatlar oʻrnatishni taklif qilgan maktub yubordi. XShu kabi xat tashqi ishlar vaziri Mahmud-bek Tarzi tomonidan tashqi ishlar boʻyicha xalq komissari G. V. Chicheringa yuborildi.
27-may oyida V. I. Lenin Amanulla xonga javob maktubi va RSFSR tashqi ishlar boʻyicha Xalq komissariati Afgʻoniston tashqi ishlar vazirligiga eslatma yuborildi. Ushbu hujjatlarda Afgʻonistonning suveren huquqlarining soʻzsiz tan olinishi va u bilan diplomatik munosabatlar oʻrnatishga rozilik bildirildi.
1919-yil yozida Sovet vakili J. 3. Suritz Afgʻonistonga keldi va shu yilning oktabr oyida Mamed Valixon boshchiligidagi Afgʻoniston missiyasi Moskvada qabul qilindi.
1920-yil 13-sentabrda Qobulda ikki davlat oʻrtasida preliminar shartnoma imzolandi.
Imzolovchilar tahrir
Sovet Rossiyasi tomonidan G. V. Chicherin va L. M. Karaxan, Afgʻoniston tomonidan Muhammad Vali Xon, Mirzo Muhammadxon va Gʻulom Saddiqxon tomonidan imzolangan.
Ratifikatsiya tahrir
1921-yil 13-avgustda ratifikatsiya qilingan.
Kuchga kirishi tahrir
1921-yil 14-oktabrda kuchga kirgan.
Tarkib tahrir
Muqaddimada „Rossiya va Afgʻoniston oʻrtasidagi doʻstona munosabatlarni mustahkamlash va Afgʻonistonning haqiqiy mustaqilligini himoya qilish maqsadida“ shartnoma tuzilganligi qayd etildi.
Kelishilgan tomonlar bir-birining mustaqilligini tan olish va diplomatik munosabatlar oʻrnatilganligini tasdiqladilar, uchinchi kuch bilan kelishilgan tomonlardan birining „zarar yetkazishi“ mumkin boʻlgan harbiy yoki siyosiy bitimga qoʻshilmaslikka vaʼda berdi. RSFSR Afgʻonistonga oʻz hududi orqali yuklarni erkin va bojsiz tranzit qilish huquqini berdi, shuningdek, unga moliyaviy va moddiy yordam berishga rozi boʻldi.
Yana qarang tahrir
Adabiyotlar tahrir
- СОВЕТСКО-АФГАНСКИЕ ДОГОВОРЫ И СОГЛАШЕНИЯ // Громыко А. А., Ковалев А. Г., Севостьянов П. П. Дипломатический словарь. В 3-х томах. — М.: Наука, 1984—1986.
- Советско-афганский договор 1921 г. о дружбе // Исторический словарь. 2-е изд. — М., 2012. — С. 476.
- СОВЕТСКО-АФГАНСКИЕ ДОГОВОРЫ И СОГЛАШЕНИЯ (Wayback Machine saytida 2022-02-03 sanasida arxivlangan) // Большая российская энциклопедия.
- Густерин П. В. Советская дипломатия на мусульманском Востоке в 1917—1921 годах. — Саарбрюккен, 2014. — ISBN 978-3-659-17980-8.