Standart

Standart (daninglizcha: standard) — standartlashtirish ob’ektiga normalar, qoidalar, talablarni belgilaydigan normativ-texnik hujjat. Texnik mazmunga ega boʻlmagan huquqiy normalarni oʻz ichiga olishi mumkin, lekin sanktsiyalarni oʻz ichiga olmaydi. Standart turlaridan biri: spetsifikatsiyalar — faqat talablarni oʻz ichiga oladi.

Standart soʻzining boshqa maʼnolari ham mavjud: umumeʼtirof etilgan, tarixan oʻrnatilgan qoidalar toʻplami (oltin standart, Kod dizayni standarti, Ochiq standart, Televizion eshittirish standartlari); namuna sifatida xizmat qiluvchi mahsulot; majoziy maʼnoda — shablon, original hech narsa oʻz ichiga olmaydi stencil .

Standartlarning funksiyalari

• Tabiiy va texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlar xavfini hisobga olgan holda fuqarolarning hayoti va sogʻligʻi, jismoniy va yuridik shaxslarning mulki, davlat va kommunal mulk, ob’ektlar xavfsizligini taʼminlash darajasini oshirish, ekologik xavfsizlik, inson hayoti va hayoti xavfsizligi darajasini oshirish hayvonlar va oʻsimliklar salomatligi;
• mahsulot (ishlar, xizmatlar)ning raqobatbardoshligi va sifatini, oʻlchovlarning bir xilligini, resurslardan oqilona foydalanishni, texnik vositalarning (mashinalar va asbob-uskunalar, ularning butlovchi qismlari, butlovchi qismlari va materiallari) oʻzaro almashinishini, texnik va axborot mosligini, tadqiqot (sinov)ning solishtirilishi va oʻlchov natijalari, texnik va iqtisodiy-statistik maʼlumotlar, mahsulot (ishlar, xizmatlar) xususiyatlarini tahlil qilish, davlat buyurtmalarini bajarish, mahsulot (ishlar, xizmatlar) muvofiqligini ixtiyoriy ravishda tasdiqlash;
• texnik reglamentlar talablarini bajarishda yordam koʻrsatish;
• texnik, iqtisodiy va ijtimoiy maʼlumotlarni tasniflash va kodlash tizimlarini, mahsulotlar (ishlar, xizmatlar) uchun kataloglash tizimlarini, mahsulot (ishlar, xizmatlar) sifatini taʼminlash tizimlarini, maʼlumotlarni qidirish va uzatish tizimlarini yaratish, birlashtirish ishlariga koʻmaklashish.

Standartlar toifalari

Standart standartlashtirish organining vakolatlari doirasida taqsimlanadi (Rossiyada standartlashtirish sohasidagi vakolatli organlar Rosstandart va Rosstroy hisoblanadi).

Standartlashtirish organlarining vakolatlari doirasida standartlashtirishning quyidagi darajalari ajratiladi:

• Xalqaro standartlashtirish . Standartlashtirish organi ISO (ISO) hisoblanadi. ISO meʼyoriy hujjati ISO standartlaridir.
• Davlatlararo standartlashtirish. Bir qator mustaqil davlatlarni (MDH, EEK va boshqalar) qamrab oladi). MDH davlatlarining normativ hujjati davlatlararo standart hisoblanadi.
• Milliy standartlashtirish — bu bir davlat doirasidagi standartlashtirish. Rossiyada milliy standartlashtirish boʻyicha meʼyoriy hujjat Rossiyaning davlat standartini oʻrnatadi — GOST R, Germaniyada — DIN, Buyuk Britaniyada — BS va boshqalar.
• Standartlashtirish sohasidagi qoidalar, meʼyorlar va tavsiyalar, texnik, iqtisodiy va ijtimoiy maʼlumotlarning butun Rossiya tasniflagichlari.
• Tashkiliy standartlar — sanoat standartlari (OST), korxona standartlari (STP), jamiyat standartlari va boshqalar.

Davlatlar milliy standartlarni uygʻunlashtirish va xalqaro standartlarni (masalan, tolerantlik va moslik uchun ISO standarti) chiqarishga intilmoqda, bu eksport mahsulotiga texnik xizmat koʻrsatish va taʼmirlashni soddalashtiradi va tovarlarni tashqi bozorlarga olib chiqishga yordam beradi.

OSTlar ularni ishlab chiqaradigan sohalarda qoʻllaniladi. Odatda, standart vaziyatlar OSTlar shaklida tuziladi, ular keyingi amaliy tekshirish va ularning ahamiyatini tasdiqlashdan soʻng tegishli GOSTni chiqarish uchun asos boʻlib xizmat qiladi.

STPlar faqat ularni chiqargan korxonada qoʻllaniladi. Ular koʻpincha normalar shaklida tuziladi, ular qismlarning, materiallarning, standartlarning va boshqalarning qoʻllaniladigan nomenklaturasi (roʻyxati) boʻyicha cheklovlarni belgilaydi. taʼminlash va ishlab chiqarishning oʻziga xos xususiyatlaridan kelib chiqadi. Korxona standartlari talablari boshqa korxonalar uchun ham majburiy boʻlishi mumkin, agar ular oʻrtasida shartnoma munosabatlari mavjud boʻlsa, shu jumladan korxonalardan birining standartlarining maʼlum doirasiga rioya qilish majburiyatini belgilovchilar.

Standartlashtirish tizimi doirasida standartlarni mavzularga boʻlish mumkin:

• sifat standarti;
• ijtimoiy standart;
• taʼlim standarti;
• terminologik standart;
• sanoat standarti;
• standart oʻrnatish texnik talablar;
• mehnat xavfsizligi standarti;
• hujjatlar standarti;
• ekologik standart (Evro-1, Yevro-2, Yevro-3, Yevro-4, Yevro-5, Yevro-6);
• Uy hayvonlari zoti standartlari :
  • qishloq xoʻjaligi hayvonlari zoti standartlari;
  • uy hayvonlari klublarining zoti standartlari (uy itlari, uy mushuklari va boshqalar).

Standartlar bilan bir qatorda mahsulotlar, ishlab chiqarish jarayonlari, foydalanish, saqlash, tashish, sotish va yoʻq qilish talablarini belgilash, qoʻllash va bajarish sohasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi boshqa normativ hujjatlar texnik reglamentdir.

Pul muomalasi sohasida

• oltin standarti — XIX asr oxiriga kelib koʻpgina mamlakatlarda ishlab chiqilgan pul tizimi boʻlib, unda faqat oltin pul muomalasining universal ekvivalenti va bevosita asosi boʻlib xizmat qilgan.
• oltin ayirboshlash standarti — jahon valyuta tizimi, unda alohida mamlakatlar valyutalarining oltin bilan bogʻlanishi bilvosita — oltin muomalasini saqlaydigan valyutaga ayirboshlash orqali amalga oshirildi (2007-yil holatiga koʻra bunday valyutalar mavjud emas).

2015-yil 13-iyuldagi 223-FZ-sonli „Moliya bozorida oʻzini oʻzi tartibga soluvchi tashkilotlar toʻgʻrisida“ gi Federal qonuniga binoan asosiy standartlar oʻz-oʻzini tartibga soluvchi tashkilotlar tomonidan ishlab chiqilgan, tegishli faoliyat turlari boʻyicha standartlar qoʻmitalari tomonidan kelishilgan va Rossiya banki tomonidan tasdiqlangan. Asosiy standartlarning besh turi mavjud:

• risklarni boshqarish;
• Korporativ boshqaruv;
• ichki nazorat;
• oʻzini oʻzi tartibga soluvchi tashkilotlar aʼzolari tomonidan koʻrsatiladigan moliyaviy xizmatlar oluvchi jismoniy va yuridik shaxslarning huquq va manfaatlarini himoya qilish;
• moliya bozoridagi operatsiyalar.

Hozirgi vaqtda Rossiya Banki tomonidan quyidagi asosiy standartlar tasdiqlangan:

• Mikromoliyaviy tashkilot tomonidan moliya bozorida operatsiyalarni amalga oshirishning asosiy standarti (Rossiya banki tomonidan tasdiqlangan, 2018-yil 27-apreldagi KFNP-12 protokoli)[1] ;
• Kredit isteʼmol kooperativlari uchun risklarni boshqarishning asosiy standarti (tasdiqlangan Rossiya banki, 2018-yil 17-apreldagi N KFNP-11 bayonnomasi)[2] ;
• Brokerning moliya bozorida operatsiyalarni amalga oshirishi uchun asosiy standart (tasdiqlangan Rossiya banki)[3] ;
• Kredit isteʼmol kooperativining korporativ boshqaruvining asosiy standarti (tasdiqlangan Rossiya banki, 2017-yil 14-dekabrdagi N KFNP-44 bayonnomasi)[4] ;
• Kredit isteʼmol kooperativlarini birlashtirgan moliya bozorida oʻzini oʻzi tartibga soluvchi tashkilotlar aʼzolari tomonidan koʻrsatiladigan moliyaviy xizmatlar oluvchi jismoniy va yuridik shaxslarning huquq va manfaatlarini himoya qilishning asosiy standarti (Rossiya Banki tomonidan 2017-yil 14-dekabrda tasdiqlangan)[5] ;
• Sugʻurta kompaniyalari moliya bozorida operatsiyalarni amalga oshirish uchun asosiy standart (Rossiya banki tomonidan tasdiqlangan, 2018-yil 9-avgustdagi N KFNP-24 bayonnomasi);
• Jismoniy va yuridik shaxslarning huquq va manfaatlarini himoya qilishning asosiy standarti — sugʻurta tashkilotlarini birlashtiruvchi oʻzini oʻzi tartibga soluvchi tashkilotlar aʼzolari tomonidan koʻrsatiladigan moliyaviy xizmatlarni oluvchilar "(Rossiya Bankining Moliyaviy nazorat qoʻmitasining qarori bilan tasdiqlangan, Bayonnoma). 2018-yil 09-avgust N KFNP-24).

Standartlar uchun tashkilotlar

• Standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish boʻyicha davlatlararo kengash
• ISO
• IEC
• ARINC
• ASTM
• CMMI (Capability Maturity Model Integration) Amerika SEI (Dasturiy taʼminot muhandisligi instituti) tomonidan ishlab chiqilgan xalqaro sanoat standarti boʻlib, dasturiy taʼminotni ishlab chiqish va texnik xizmat koʻrsatish jarayonlari sifatini belgilaydi. U kompaniyadagi ishlab chiqarish jarayonlarining etuklik darajasini tavsiflaydi, biznes-jarayonlarni boshqarish, integratsiya va samaradorligini, shuningdek, dasturiy taʼminotni ishlab chiquvchilarning salohiyatini baholaydi.
• API — Amerika neft instituti (API) tomonidan ishlab chiqilgan neft, qayta ishlash va neft-kimyo sanoati uchun standartlar va koʻrsatmalar tizimi.inglizcha: American Petroleum Institute, API).
• Vexillum.uz hozirgi kunda dunyoda mavjud standartlar katalogi.

Yana qarang

• Standartlashtirish
• Malumot
• Invariant
• Tekshirish sxemasi
• Spetsifikatsiya
• Oʻzaro almashinish qobiliyati
• Birlashtirish
• Kvalimetriya
• Standart belgilar roʻyxati
• jazz standarti
• Standart maʼlumotnoma maʼlumotlari

Adabiyotlar

• A. I. Yakushev, L. N. Vorontsov, N. M. Fedotov Oʻzaro almashinish, standartlashtirish va texnik oʻlchovlar. 6-nashr, qayta koʻrib chiqilgan. va qoʻshimcha.. — M. : Mashinostroenie, 1986. — 352 p.
• Shestakov G. K. Universitetda davlat taʼlim standartlari: kecha, bugun, ertaga // Bilim. Tushunish. Malaka. — 2005-yil. — № 4. — S. 13-15.

Eslatmalar

• Texnik tartibga solish va metrologiya federal agentligi (Wayback Machine saytida 10-iyun 2020-yil sanasida arxivlangan)
• Federal davlat taʼlim standartlari