Turk tili

Turk tili
Milliy nomi	Türk dili, Türkçe
Mamlakatlar	Turkiya, Shimoliy Kipr, Iroq, Bolgariya, Yunoniston, Ozarbayjon, Turkmaniston, Eron, Oʻzbekiston, Olmoniya, Niderlandlar
Rasmiylik holati	Turkiya
Soʻzlashuvchilarning umumiy soni	83 million
Turkumlanishi
Til oilasi	Oltoy Turkiy tarmoq Oʻgʻuz guruhi
Alifbosi	lotin
Til kodlari
ISO 639-1	tr
ISO 639-2	tur
ISO 639-3	tur

Turk tili (Turkcha: Türkçe) — soʻzlashuvchisi eng koʻp bolgan turkiy til. Turk tilida gaplashuvchilar asosan Turkiyada yashashadi. Shimoliy Kipr, Iroq, Bolgariya, Yunoniston, Ozarbayjon, Turkmaniston, Eron, Oʻzbekiston, Olmoniya, Niderlandlar kabi davlatlarida ham turk tilida gaplashuvchilar bor.

Turk tili — turkiy tillardan biri. Asosan, Turkiyada, shuningdek, Iroq, Suriya, Eron, Ruminiya, Bolgariya, Gretsiya, Rossiya, Germaniya, Niderlandiya, Fransiya, Kipr oroli, Makedoniya va boshqa mamlakatlarda tarqalgan. Turkiya Respublikasining va Kipr Respublikasining (grek tili bilan birga) rasmiy tili hisoblanadi. Oʻtgan asr oxirlarida soʻzlashuvchilarning umumiy soni 55 mln. ga yaqin (Turkiyaning oʻzida 50 mln. dan ortiq) kishini tashkil etgan. Dialektal jihatdan Turkiyada Sharqdagi, ayniqsa, Anatoliya shimoli-sharqidagi mintaqa ozarbayjon tiliga oʻxshashlik belgilari bilan ajralib turadi. Anatoliyaning boshqa qismi hamda sharqiy frakiya shevalari, shuningdek, boshqa mamlakatlardagi Turk tili lahjalari oʻzaro unchalik farq qilmaydi.

Turk tilining fonetik oʻziga xosliklari: soʻz boshidagi va oʻrtasidagi j undoshining qarindosh turkiy tillardagi boshqa oʻxshash tovushlarga toʻgʻri kelishi, soʻz boshidagi p-b, t-d, k-g jarangsizlari va jaranglilarining farqlanishi va singarmonizmning mavjudligi, bir qancha soʻzlarda portlovchi b oʻrniga sirgʻaluvchi v undoshining kelishi; boshqa turkiy tillardagi „bol-“ (boʻl-) feʼlining „ol-“ tarzida qoʻllanishi va boshqa Morfologik belgilaridan „miş-“ (-mish) shaklli sifatdoshning qipchoq va boshqa bir qancha turkiy tillardagi „-gan“ shaklli sifatdosh bilan vazifadoshligi; „-dik“ shaklli qad. harakat nomi va „-yor“ shaklli aniq hozirgi zamon feʼlining faol qoʻllanishi va boshqani koʻrsatish mumkin.

Adabiy Turk tili hozirgi shaklida 19-asr oʻrtalaridan shakllana boshlaydi. Bu davrda oʻrta asr adabiy tili (eski turk yoki usmonli turk tili) arabcha, forscha elementlarga boy boʻlgan. 20-asrning 20-yillaridagi islohotlardan soʻng adabiy til umumxalq soʻzlashuv tili bilan yaqinlashdi. Eski Turk tili ning arab yozuvida bitilgan yodgorliklari 13-asrdan boshlab mavjud. Dastlabki yodgorliklarda sharqiy turkiy (qoraxoniyuygʻur) adabiy tilining sezilarli taʼsiri bor. Hozirgi yozuvi 1929-yildan lotin grafikasi asosida.

Grammatikasi

Kelishiklar

Turk tilida 6 ta kelishik bor.

	Kelishiklar	Kelishik koʻrsatkichlari	Kelishik savollari	Misollar
1	Bosh kelishik (Yalın hâl)	—	Kim? Ne? Nere(si)? (Kim? Nima? Qayer?)	anne, üzüm, balık, Tokat, Ankara (ona, uzum, baliq, Toʻkot, Anqara)
2	Tushum kelishigi (Belirtme hâli)	-ı, -i, -u, -ü -yı, -yi, -yu, -yü	Kimi? Neyi? Nereyi? (Kimni? Nimani? Qayerni?)	anneyi, üzümü, balığı, Tokatʼı, Ankaraʼyı (onani, uzumni, baliqni, Toʻkotni, Anqarani)
3	Joʻnalish kelishigi (Yönelme hâli)	-a, -e, -ya, -ye	Kime? Neye? Nereye? (Kimga? Nimaga? Qayerga?)	anneye, üzüme, balığa, Tokatʼa, Ankaraʼya (onaga, uzumga, baliqga, Toʻkotga, Anqaraga)
4	Oʻrin-payt kelishigi (Bulunma hâli)	-da, -de, -ta, -te	Kimde? Ne(y)de? Nerede? (Kimda? Nimada? Qayerda?)	annede, üzümde, balıkta, Tokatʼta, Ankaraʼda (onada, uzumda, baliqda, Toʻkotda, Anqarada)
5	Chiqish kelishigi (Ayrılma hâli)	-dan, -den, -tan, -ten	Kimden? Ne(y)den? Nereden? (Kimdan? Nimadan? Qayerdan?)	anneden, üzümden, balıktan, Tokatʼtan, Ankaraʼdan (onadan, uzumdan, baliqdan, Toʻkotdan, Anqaradan)
*	Qaratqich kelishigi (Tamlayan hâli)	-ın, -in, -un, -ün -nın, -nin, -nun, -nün	Kimin? Neyin? Nerenin? (Kimning? Nimaning? Qayerning?)	annenin, üzümün, balığın, Tokatʼın, Ankaraʼnın (onaning, uzumning, baliqning, Toʻkotning, Anqaraning)
*	Koʻmakchi kelishik (Araç hâli)	-la, -le, -yla, -yle	Kim(in)le? Neyle? Nereyle? (Kim bilan? Nima bilan? Qayer bilan?)	anneyle, üzümle, balıkla, Tokatʼla, Ankaraʼyla (ona bilan, uzum bilan, baliq bilan, Toʻkot bilan, Anqara bilan)

Havolalar

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.