Tarixiy Boshqirdiston
Tarixiy Boshqirdiston (boshqirdcha: Башҡортостан) — Ufa tumanining Boshqird Ufa viloyatiga aylantirilishi natijasida shakllangan tarixiy va geografik mintaqadir. Hozirda Boshqirdiston Respublikasi, Orenburg va Chelyabinsk viloyatlari, Tatariston Respublikasining sharqiy qismi, Udmurtiyaning janubi-sharqiy qismi, Perm viloyatining janubiy qismi, Sverdlovskning janubi-gʻarbiy qismi, Kurganning gʻarbiy qismi, Samara shimoli-sharqi va Saratovning sharqiy qismi uning bir qismi boʻlgan[1].
Tarixiy, etnografik, lingvistik va boshqa izlanishlar tarixiy Boshqirdiston atamasidan tarixning turli davrlarida boshqird qabilalari va boshqird etnik guruhlarining joylarini tasvirlash uchun foydalaniladi[2]. Irek Akmanovning soʻzlariga koʻra, bu atama birinchi boʻlib 30-yillarda Matvey Lubavskiy tomonidan ishlatilgan[3].
Etimologiyasi tahrir
Ilgari, Bashqirdlar yashagan barcha mintaqalar „Boshqirdlarning viloyati“ deb nomlangan (Boshqird).
Mintaqa nomining oldingi variantlari atamaning sinonimi sifatida belgilanishi mumkin: Boshqird, Boshqirdiya, Boshqirdiya, Bashkiriya, Bokira choʻllari, Boshqirdlar mamlakati, Boshkar va boshqalar. XII-XIV asrlarga oid nomlardir. Asrlar davomida yashagan Feshlulloh Hemedoniyning „Rishiduddin“ asarida u Boshqird nomli mintaqani eslatib oʻtadi.
Geografik joylashuvi tahrir
Mintaqaning geografik joylashuvi Janubiy Ural va uning atroflariga toʻgʻri keladi. Ushbu mintaqaning chegaralari rasman aniqlanmagan. Turli manbalar chegaralarni aniqlash uchun turli xil alternativalarni taklif qilishadi, odatda ular koʻrib chiqilayotgan tarixiy davrlarga bogʻliq.
Ushbu hudud haqidagi eng dastlabki maʼlumotlar Devoni Lugʻati Turk muallifi (1072-1074) ga tegishli boʻlgan Mahmud Qoshgʻariyga tegishli, bu yerda Bashkir dashti deb nomlangan joy oʻzining sxematik rejasida koʻrsatilgan[4]. Sxematik reja aniq geografik izoh bermasa ham, Kaspiy dengizi va Volga daryosining gʻarbga yaqinligi gʻarbiy va shimolda Ural togʻlarini va sharqda Boshqirdiston choʻlini topishga yordam beradi. Bundan oldin ham, X asrda, Ahmad ibn Fadlan al-Beshgird bu mamlakatni eslatib oʻtgan va sayohatlari davomida oʻtgan daryolarni sanab oʻtgan[5].
Manbalar tahrir
- ↑ Bashkortostan (Wayback Machine saytida 2020-06-03 sanasida arxivlangan) // Bashkirskaya ensiklopediya / gl. red. M. A. Ilgamov. — Ufa: GAUN „Bashkirskaya ensiklopediya“, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-306-8
- ↑ История башкирского народа : в 7 т./ гл. ред. М. М. Кульшарипов ; Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН. Т. I.. М.: Наука, 2009.
- ↑ Акманов И. Г.. Башкирские восстания XVII — XVIII вв. — феномен в истории народов Евразии. Уфа: Китап, 2016.
- ↑ Умняков И. И. Самая старая турецкая карта мира. Труды Самаркандского государственного педагогического института. 1940. Т.1, вып.1. с. 103—131.
- ↑ Путешествие Ибн-Фадлана на Волгу. М.; Л., 1939. С. 66.; Ибн-Фадлан «Записка» о путешествии на Волгу