Taxmasp II

Tahmasp II (ozarbayjoncha: II Şah Təhmasib ; 1704 yil 3-dekabr - 1740) - Safaviylar sulolasidan Eronning so'nggi shohlaridan biri (1723 - 1732).

Tarjimayi holi

Tahmasb Eron shohi Sulton Husaynning uchinchi oʻgʻli ( 1694-1722). Otasi Sulton Husayn 1722 -yil oktabrda isyonkor afgʻonlar tomonidan taxtdan chetlatilgach, shahzoda Tahmasp Eron shimoliga, Mozandaronga qochib ketadi va u yerda oʻzini shoh deb eʼlon qiladi. Uni Kavkazorti sunniylari, shuningdek, Rossiya va Usmoniylar imperiyalari tomonidan tan olingan Qizilboshlarning ba'zi qabilalari qo'llab-quvvatlagan.

Sulton Husayn qoʻlga olindi va afgʻon rahbari Mir Mahmud Xoʻtaki foydasiga taxtdan voz kechdi , u Eronning yangi shohi (1722-1725) deb eʼlon qilindi. 1725-yil fevralda Mir Mahmud Xoʻtakining buyrugʻi bilan Tahmaspning oʻn bir ukasi, 1726 -yil kuzida Mir Mahmudning vorisi Mir Ashrafning buyrugʻi bilan Tahmaspning otasi asirga olinib, Sulton Husayn ham qatl etildi. Dastlab Tahmasp Astrabad gubernatori va Semnan Fath Ali Xon Qajardan yordam oladi.

Ichki siyosat

Afg'on bosqinchiligi Safaviylar imperiyasiga katta talofatlar keltirdi. Bu qishloq xo'jaligining tanazzulga uchrashiga olib keldi.

Tahmasb II davrida eshikog'aboshi (saroy qoʻriqchisi) :

• Muhammad Ali Bek Qojar (1729)
• Qosimxon (1730)
• Tahmurat Bek (1731)

Tashqi siyosat

Rossiya bilan munosabatlar

1723 yil bahorida Usmonlilar Safaviylar imperiyasiga bostirib kirishadi. Bundan xabar topgan Tahmasp II Rossiya bilan ittifoq tuzish uchun elchi Ismoilbekni Sankt-Peterburgga yuboradi, unga ko'ra Pyotr I afg'onlarni mamlakatdan haydab chiqarishga yordam berishga va'da beradi. Shartnoma shartlariga ko'ra, Tahmasp Derbent va Bokuni Rossiya hududi deb tan oldi va Gilon, Mozandaron va Astrabodni berdi.

Afg'onlarga qarshi kurash

1726- yilda sarkarda Nodirxon Afshor Tahmasp II xizmatiga kiradi. Uning yordami bilan Tahmasp Xurosonni boʻysundirish maqsadida Malek-Mahmudga qarshi yurish qiladi. 1726-yil oxirida Mashhad qamalida Nodir shoh hurmatiga sazovor bo'lgan Fatalixon Qojarni quvib chiqarishga muvaffaq bo'ldi. U Taxmaspni Fatalixonning unga qarshi fitna uyushtirganiga ishontirdi. Keyinchalik Nodir Tahmasib-Qulixon, ya’ni “Xon – Tahmaspning quli” nomini oldi va qoʻshinida asosiy rol oʻynay boshladi. Mashhad 1726 yil dekabrda Tahmasp qoʻshinlari tomonidan egallab olingan, ikki yildan soʻng Nodir butun Xurosonni oʻziga boʻysundirgan. Keyinchalik, 1729- yil bahorida Hirotlik afgʻon abdaliylari ham boʻysunadilar.

Ashrafshoh Nodirning muvaffaqiyatidan xavotirga tushdi va shuning uchun unga qarshi yurish qildi, lekin 1729 yil 29-sentyabrda Damg'on jangida mag'lubiyatga uchradi va Isfahonga qochib ketdi. Nodirning afg'onlar ustidan qozongan g'alabalari uning qo'shiniga ko'ngillilar oqimini tortdi. Noyabr oyida u Isfahondan Sherozga qochgan Ashrafshohni yana bir mag'lubiyatga uchratdi. Nodirxon va Tahmasp II Isfahonga kirib, u yerda shoh deb e'lon qilindi. 1729 yil dekabrda Nodir Sherozda yana Ashrafga hujum qildi, u yerdan avval Larga, keyin Balujistonga qochib ketdi, u yerda Baluj Braxuy qabilasining xoni tomonidan o'ldirildi va 1730 yil boshida afg'on ekspansiyasi nihoyat barham topdi.

Afg'on istilosi Safaviylar imperiyasiga katta talofatlar keltirdi. Bu qishloq xoʻjaligining tanazzulga uchrashiga, 1.000.000 kishining yoʻqolishiga, ichki savdoning sezilarli darajada qisqarishiga, minglab qishloqlarning vayron boʻlishiga olib keldi. Isfahon va Sheroz kabi shaharlar eng koʻp jabr koʻrdi. Yetti yil davomida afgʻonlar aholi orasida katta nafrat uygʻotdi. Afgʻonlarni quvib chiqargan Nodir yurtni yot bosqinchilardan qutqaruvchi sifatida xalq orasida yaxshi obroʻ qozondi.

Usmonlilar bilan urush

1730-yilda Nodirxon turklarga qarshi harakat qilib, ularni Kirmonshoh va Ozarbayjondan (Araks daryosining janubida joylashgan hudud) quvib chiqaradi. 1731 -yilda Nodirshoh afgʻonlar qoʻzgʻolonini bostirish uchun Xurosonga joʻnaydi, Shoh Taxmasp II shaxsan oʻzi Usmoniy turklariga qarshi harbiy harakatlar boshladi. U Erivan va Naxichevanni egallashga harakat qildi, ammo turklar tomonidan butunlay mag'lubiyatga uchradi va o'z yerlarini deyarli qo'lga kiritdi. Usmonli turklari Hamadon, Kirmonshoh, Tabriz va boshqa shaharlarni, janubda esa Xuzistonni bosib oldilar. 1732 -yil 10-yanvarda Tahmasp va Usmonli turklari oʻrtasida sulh tuzildi, unga koʻra shoh Araks daryosining shimolidagi barcha hududlarni Turkiyaga berdi. Nodirxon bundan xabar topgach, Shoh Tahmaspga va u tuzgan shartnomaga qarshi ariza bilan murojaat qiladi va Sultonga maktub yoʻllab, bosib olingan barcha yerlarni qaytarib berishni talab qiladi, aks holda urush bilan tahdid qiladi. 1732-yil avgustda Nodirxon qoʻshin bilan Isfahonga yetib keldi va u yerda Shoh Tahmaspni taxtdan agʻdarilganini eʼlon qildi. Tahmasb Xurosonga yuborilib, u yerda qamoqqa tashlangan.

Nodir sakkiz oylik oʻgʻli Abbos III ni shoh deb e’lon qildi. 1740-yilda Xuroson hokimi Rizoquli Mirzoning buyrug'i bilan Nodirshohning to'ng'ich o'g'li Tahmasp Sabzavorda hibsda o'ldirildi.