Tequila vulqoni
Tequila vulqoni (talaffuzi: Tekila vulqoni) yoki vulkan de Tequila — Meksikaning Xalisko shtatidagi Tequila yaqinida joylashgan stratovulqon. Dengiz sathidan 2920 metr (9580 fut) balandlikda joylashgan[1]. Stratovulqonlar, shuningdek, kompozitsion vulqonlar deb ham ataladi, ular koʻpincha subduktsiya zonalarida oʻrnashgan konussimon vulqonlar sirasiga kiradi. Stratovulqonlar lava, qotib qolgan kul va tefra hamda pomza kabi asosiy kraterdan otilib chiqadigan boshqa materiallarning tik boʻgʻuvchi qatlamlaridan tashkil topgan[2]. Odatda dengiz sathidan 2500 metrdan balandroq boʻlgan Stratovulqonlar pastroq qiyaliklarga ega boʻladi, shuningdek ularning kratedi ham u qadar katta boʻlmaydi. Vulqon otilishlari tufayli Stratovulqonlar kalderalar va amfiteatrlar kabi oʻziga xos xususiyatni beruvchi bir nechta oʻziga xos oʻzgarishlarni hosil qiladi[3].
| Tequila Volcano | |
|---|---|
 Vulqonning umumiy ko'rinishi | |
| Vulqon | Tequila vulqoni |
| Boshlangan sana | noma'lum |
| Tugagan vaqt | ~200,000 yil avval |
| Turi | Stratovulqon |
| Joylashuvi |
Jalisco, Mexico 20°47′15″N 103°50′48″W / 20.78750°N 103.84667°W G OKoordinatalari: 20°47′15″N 103°50′48″W / 20.78750°N 103.84667°W G O |
 Meksikadagi vulqonlar zanjiri | |
Tarixda subduksiya zonalaridagi vulqonlar atrofdagi sivilizatsiya rivoji uchun eng katta xavf tugʻdiradigan portlovchi otilishlar amalga oshirganligi fanga maʼlum. Ushbu vulqon otilishlari, odatda, yuqori tezlikda harakatlanadigan zaharli gaz va issiq vulqon parchasi boʻlgan piroklastik oqimlarni hosil qiladi. Stratovulqonlarda har qanday turdagi magma otilishi mumkin, lava odatda tez soviydi va oson qattiqlashadi, bu holat esa uning uzoqqa borishiga yoʻl qoʻymaydi.
Tektonik sozlash tahrir
Tekila vulqoni Meksikaning Xalisko shtatidagi Tekila shahri yaqinida joylashgan boʻlib, u Nevado-de-Kolima, Vulkan-de-Fuego va Cerro Viejodan keyin shtatdagi eng baland vulqonlar orasida toʻrtinchi oʻrinda turadi[4]. Tequila vulqoni Oʻrta Amerika chuqurligi bilan parallel boʻlgan vulqonlar zanjirining bir qismi boʻlib, bu zanjir 1,700 milya (2,700 km) uzunlikka ega boʻlib, Oʻrta Amerikaning janubi-gʻarbiy qirgʻogʻida, Tinch okeanining sharqiy qismidagi, markaziy Meksika va Kosta-Rikadan choʻzilgan okean chuqurligini oʻz ichiga oladi. Tequila vulqoni atrofida kamida toʻrt xil magmatik jinslar topilgan, bular: Santa Rosa intraplat bazaltlari; shishasimon gumbazlar guruhi va kuchli subduktsiya belgilariga ega boʻlgan dasitlardan riolitik kompozitsiyalar, piroksen andezitlar va dasitlar oqimi; va asosiy konusning yon tomonlari orqali otilib chiqqan amfibolli andezitlardir[5].
Geologik tarixi tahrir
Boshqa turdagi vulqonlar bilan solishtirganda, Tequila vulqoni ancha uzoqroq yashagan va u stratovulqon boʻlgani uchun faol edi[6]. Vulqonning oʻzi qachondan buyon faol boʻlganligi haqida aniq sana maʼlumotlari mavjud emas, ammo uning vulqon maydoni va tuzilishiga koʻra faol yoki faol emasligini aniqlash mumkin. Tequila vulqonining vulqon maydoni 1600 km3 ni tashkil etadi,[7] bu esa uning koʻp yillar davomida faol boʻlganligini koʻrsatadi, ammo u endilikda faol vulqonlar sirasiga kirmaydi. Vulqon hozir harakatsiz boʻlsa-da, agar u otiladigan boʻlsa, portlash juda kuchli boʻlishi taxmin qilinadi. Xuddi Fudzi va Avliyo Yelens togʻlari singari, stratovulqonlar ham juda ulkan portlash hosil qiladi, chunki ular ichidagi magmani Yerning chuqur qismidan yer yuzasiga oʻtkazadigan oʻtkazgich tizimi mavjud boʻladi. Ushbu turdagi vulqonlarda, shuningdek, lava devorlardan oʻtib ketadigan yoki togʻ yonbagʻirlaridagi yoriqlardan chiqadigan teshiklar toʻplami mavjud, bu ularning katta va juda baland boʻlishiga imkon beradi[6]. Stratovulqonlar dunyodagi eng mashxur togʻlar bilan bir qatorda eng shiddatli otilishlarni tashkil qiladi, masalan, 1980-yil 18-mayda Avliyo Yelens vulqoni otildi. Otilish taxminan 230 kvadrat milyani qamrab olgan, oʻrmon butkul vayron qilingan va atmosferadagi kul 11 shtatga tarqalgan, jami 57 ta qurbon boʻlganligi aniqlangan[8]. Tequila vulqoni otilayotganda qurbonlar boʻlmagan.
Tekila vulqoni bugungi kunda tahrir
Vulqon atrofdagi hudularga xavf solmaydi. Taxminan 220 000 yil davomida faol boʻlmagan vulqon endi oʻsimliklar bilan qoplangan va togʻga chiqish juda oson. Tashrif buyuruvchilar vulqon krateriga hech qanday tashvishlarsiz mashinada borishlari mumkin[9].
Vulqon agava yetishtirish xoʻjaligiga katta hissa qoʻshdi, bu yerda Meksika vulqon koʻk agava yetishtirish hamda tekila va meskal ichimliklarini tayyorlash uchun yetarlicha boy tuproq qatlami mavjud. Vulqon otilganda, lava bugungi kunda shahar joylashgan hududdan oqib oʻtgan va koʻk agava oʻsishi mumkin boʻlgan boyitilgan tuproqlar hosil boʻlishiga imkon yaratgan. Moviy agava Meksikaning milliy ichimligi tekilaning asosiy tarkibiy qismidir. Agava yetishtirish — Xaliskodagi Tekila shahri qishloq xoʻjaligida ustunlikka ega; „Tekila aholisining taxminan toʻrtdan biri dalalarda ishlaydi va yana kamida 1200 kishi tekilani distillash, idishlarga solish, qadoqlash yoki targʻib qilish bilan shugʻullanadi.“[10]
Gallereya tahrir
Manbalar tahrir
- ↑ „Volcán de Tequila - Peakbagger.com“. www.peakbagger.com.
- ↑ „Stratovolcano: Definition, Formation & Facts“. study.com.
- ↑ „Stratovolcano – Basic Planet“ (2013-yil 2-may).
- ↑ „Volcán de Tequila : Climbing, Hiking & Mountaineering : SummitPost“.
- ↑ Vázquez-Duarte, A.; Gómez-Tuena, A.; Díaz-Bravo, B. (2011). "Igneous Petrogenesis of Tequila Volcano, Western Mexico". AGU Fall Meeting Abstracts 2011: V43C–2590.
- ↑ 6,0 6,1 „What are the Different Types of Volcanoes?“ (2009-yil 17-mart).
- ↑ Lewis-Kenedi, Catherine B; Lange, Rebecca A; Hall, Chris M; Delgado-Granados, Hugo (2005). "The eruptive history of the Tequila volcanic field, western Mexico: Ages, volumes, and relative proportions of lava types". Bulletin of Volcanology 67 (5): 391. doi:10.1007/s00445-004-0377-3. https://deepblue.lib.umich.edu/bitstream/2027.42/47807/1/445_2004_Article_377.pdf.
- ↑ „Volcano Facts and Types of Volcanoes“. Live Science (2018-yil 7-fevral).
- ↑ 11 Volcanoes in the Americas That You Can Actually Climb. (2017). BootsnAll Travel Articles. Retrieved 9 May 2017, from http://www.bootsnall.com/articles/09-07/11-volcanoes-in-the-americas-that-you-can-climb.html
- ↑ Guadalupe, V. Z., & Nabhan, G. P. (2004). Tequila: a natural and cultural history. Tucson: University of Arizona Press.