Tirik kuch (fizika)

Tirik kuch (lotincha: Vis viva, nemischa: lebendige Kraft ) — kinetik energiyaning tarixiy nomi. Ushbu atamani fanga birinchi boʻlibLeybnits kiritgan.

Dastlab, „tirik kuch“ atamasini Leybnits jism massasi tezligining kvadratiga koʻpaytmasi nisbatan qoʻllangan. Keyinchalik, Gustave Koriolis atamaning taʼrifiga tuzatish kiritib, uni jismning yarmi massasi va tezligi kvadratining natijasi sifatida belgilagan, shunga qaramasdan tirik kuchni baʼzida „½“ koʻpaytmasi bilan aniqlash ilgari ham uchragan (masalan, D.Bernoulli maqolalarida). Natijada, atama zamonaviy „kinetik energiya“ atamasi bilan bir xil mazmunga ega boʻlgan.

D. Bernoullining 1741-yilda chop etilgan maqolasining bir qismi, unda „½“ koʻpaytmasi bilan tirik kuchni aniqlash usuli qoʻllanadi.

XVIII asrning analitik mexanikasida $mv^{2}$ ga teng deb qabul qilingan tirik kuch birinchi navbatda foydali matematik artefakt sifatida koʻrishgan. Bug 'dvigatellarining keng qoʻllanishi bilan bogʻliq sanoatlashtirish taʼsiri ostida vaziyat tubdan oʻzgardi. Keyinchalik dvigatellar tomonidan ishlab chiqarilgan mexanik ishlarga katta amaliy qiziqish paydo boʻldi. Mexanik ish va miqdor oʻrtasida ${\frac {1}{2}}mv^{2}$ mavjud ekanligidan kelib chiqib, Koriolis bu miqdorni tirik kuch deb atashni taklif qildi. Ushbu yondashuvni sharhlar ekan, Koriolis shunday yozgan : "Agar ilgari „tirik kuch“ taʼrifi tezlik kvadratiga koʻra massa koʻpaytmasiga berilgan boʻlsa, buning sababi ushbu masalaga eʼtibor qaratilmagani edi".

Adabiyotlar

• {{{заглавие}}}.