Tlautskalpantekutli
Tlauitskalpantekutli[1], shuningdek, Tlauiskalpantekutli[2][3] va Tlaʼhuiskalpantekutli[4] (nauatl tlāhuizcalpan „pastga“ + tecuhtli „janob, xoʻjayin“)[5] — atstek mifologiyasining asosiy xudolaridan biri, tongi Venera yulduzining timsoli[6]. Tlauitskalpantekutli — 13 Kunning Xoʻjayinlaridan biri Повелители дня, Aztek taqvimidagi 12 kunlik tresen uchun mas’uldir.
Mifologiyasi
tahrirTlauitskalpantekutli kosmogonik mifologiyada Beshinchi Quyosh Tonatiu yaratilishida muhim rol oʻynaydi.
Toribio de Benavente „Memoriales“ da va „Chimalpopoki Kodeksi“da Toltek hukmdori Topiltsin Ketsalkoatl oʻlimidan soʻng tong yulduziga aylandi, deb aytiladi[7]. Ketsalkoatl oʻzini olovga tashlab, oʻzining qiyofasini bezatadi. Uning kuli uchib ketdi, koʻplab goʻzal qushlar qurbon boʻldi, toki Ketsalkoatl ruhi uning qalbini tark etib, nihoyat osmonning bir qismiga aylandi[8].
„Kuautitlan yilnomalari“ uning vafot etgan sanasini koʻrsatadi — 1 Qamish tugʻilgan kundan boshlab 52-yillik sikldan[7][9].
„Chimalpopoki Kodeksi“ (Quyoshlar afsonasi) ning ikkinchi qismida quyosh xudosi Tonatiu yaratilgandan keyin osmon boʻylab suzib oʻtmaganidan Tlauitskalpantekutli gʻazablangan va Tonatuiuni atlatl oʻqi bilan otgan, ammo tekkizolmagan va Tonatiuning oʻqidan oʻzi yaralangan. Shu payt tong yulduzi xudosi Tlauitskalpantekutli tosh va sovuqlik xudosi Itstlakoliukiga aylandi. Keyin qolgan xudolar Teskatlipoka, Uitsilopochtli, Nochpalliikue, Yapallikue, Shochiketsal quyosh yana osmon boʻylab suzib yurishi uchun Teotiuakanga oʻzlarini qurbon qildilar. Bu yangi davrning boshlanishiga sabab boʻldi[9].
Tlauitskalpantekutli osmonni qoʻllab-quvvatlaydigan toʻrtta xudodan biri boʻlib, sharqiy yoʻnalish bilan bogʻliq[10].
Eʼtiqod
tahrir
Tlauitskalpantekutli nayza otish orqali odamlarga zarar yetkazadi, deb hisoblangan. „Kuautitlan yilnomalari“ga koʻra, oʻlimidan soʻng, Topiltsin Ketsalkoatl Miktlanda 4 kun boʻlib, u yerda ertalab yulduzga aylanishdan oldin nayzalar yasagan.
Annallar uning qurbonlarini Atstek taqvimidagi kunlarga koʻra nomlaydi[8][9]:
- 1 Alligator — qariyalar;
- 1 Yaguar, 1 Kiyik va 1 Gul — kichik bolalar;
- 1 qamish — olijanob odamlar;
- 1 Oʻlim — hamma;
- 1 Harakat — yoshlar;
- 1 Yomgʻir — yomgʻir yoʻq;
- 1 Suv — qurgʻoqchilik.
Taqvim
tahrirMuqaddas Atstek taqvimidagi „Tonalpoualli“ ning 12-kunining xoʻjayini boʻlgan Tlauitskalpantekutli, shuningdek, 1 Ilonda boshlanib, 13 Harakatda tugaydigan tresen uchun javobgardir. Bunda u olov xudosi Shiuhtekutli bilan bogʻlangan[11].
Manbalar
tahrir- ↑ Куприенко С. А., Талах В. Н. Сказания о Солнцах: Мифы и исторические легенды науа. К.: Видавець Купрiенко С.А., 2014 — 211-bet. ISBN 9786177085118.
- ↑ Мануэль Галич. История доколумбовых цивилизаций. Мысль, 1990. ISBN 9785244004199.
- ↑ В. Талах. Хроники богов и воинов Анауака. Первоисточники по истории ацтекской Мексики. Издательские решения, 2018. ISBN 978-5-4493-7678-7.
- ↑ Материальная культура и мифология. Л.: Наука, 1981 — 24-bet.
- ↑ „Nahuatl Dictionary / Diccionario del náhuatl“. Wired Humanities Project. whp.uoregon.edu (1997). 2016-yil 3-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 23-may.
- ↑ Richard F Townsend. The Aztecs. London: Thames and Hudson, 1992 — 118-bet. ISBN 9780500021132.
- ↑ 7,0 7,1 Toribio Motolinía, Luis García Pimentel, Francisco del Paso y Troncoso, Vicente de P Andrade, José María de Agreda y Sánchez. Memoriales de Fray Toribio de Motolinia: manuscrito de la colección del señor don Joaquín García Icazbalceta. Méjico;: En casa del editor ;, 1903 — 57-bet.
- ↑ 8,0 8,1 Durán, Diego; Ramírez, José Fer. nando; Mendoza, Gumesindo; Chavero, Alfredo (). Historia de las Indias de Nueva-España y islas de Tierra Firme. México: Impr. de J.M. Andrade y F. Escalante, 1867 — 74-bet.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Bierhorst, John. History and Mythology of the Aztecs: The Codex Chimalpopoca. Tucson: University of Arizona Press, 1992 — 36–37, 148–149-bet. ISBN 978-0-8165-1886-9.
- ↑ „Tlahuizcalpantecuhtli“. Ancient History Encyclopedia. Qaraldi: 2019-yil 23-may.
- ↑ Quiñones Keber, Eloise. Codex Telleriano-Remensis: Ritual, Divination, and History in a Pictorial Aztec Manuscript. Austin: University of Texas Press, 1995 — 175—176-bet. ISBN 0-292-76901-6.