Trumshayt
Thrumshayt (nemischa: Trumscheit, italyancha: tromba marina) — qadimiy kamonli torli musiqiy asbob boʻlib, mohiyatiga koʻra rezonatorli monoxord hisoblanadi. U gʻarbiy Yevropada XV asrda mashhur boʻlib, XVIII asrning oʻrtalarigacha keng tarqalgan (turli modifikatsiyalarga koʻra).
Atama tahrir
Ushbu asbob uchun hozirda keng tarqalgan atamalardan biri, bu — tromba marina (tom maʼnoda „dengiz trubasi“) lotin tilidagi xatolik (maria vs. Maria)[1] tufayli yuzaga kelgan. Germaniyada mazkur asbobni Nonnengeige („rohibalar uchun skripka“) va Nonnentrompete („rohibalar uchun truba“) deb ham atashgan, chunki rohibalarga asrlar davomida chin cholgʻu asboblarini ijro etish taqiqlangan.
Oʻyinning tuzilmasi va texnikasi tahrir
Trumshaytning oʻlchami ikki metrga yaqin. Mazkur asbob bir torli, uchburchak shaklidagi yogʻoch rezonator va ladsiz qisqa grif bilan jihozlangan. Trumshaytda faqatgina flajolet kabi tabiiy tovush qatori bosh barmoq bilan tovushlar yaratiladi. Flajoletga oʻziga xos „jiringlash“ ohangini (masofadan trubaga oʻxshash) taglik taqdim etadi. Qadimdan 180 dan ortiq haqiqiy asbob saqlanib qolgan.[2].
Tarixiy tasavvur tahrir
Trumshaytning dastlabki badiiy koʻrinishlaridan biri G. Memlingning mashhur „Musiqa farishtalari“ kartinasida (1480-yillar; chapdan ikkinchisi) aks etgan. Trumshaytning ilk texnik tavsifi — „trigon“ (trigonia) nomi bilan, shuningdek, „uchburchak monoxord“ (triangulum monochordum) — Glareanning „Dodekaxord“ida (1547) namoyon etilgan. U buni Reyn daryosi yaqinida yashovchi nemis va gallar bilan bogʻlagan, ular goʻyoki ushbu asbobni yunoncha „dala“ (schiza) soʻzi deb atashgan. Glareanga koʻra, baʼzi ohangdor torning ustida bir oktava ovoz chiqarib, boshqa — burdon — torni qoʻshishgan.[3] Glarean truba sadosiga oʻziga xos shovqin beruvchi tebranish stendini ham rang-barang tasvirlagan[4] va asbobning oʻlchamlarini aniq koʻrsatgan.[5] Keyinchalik trumshayt barokko davri kitoblarida, shu jumladan M.Pretoriusning mashhur „Syntagma musicum“ va M.Mersennaning „Harmonie universelle“ risolalarida ham mashhur. Unga ushbu asbobda eng mashhur ijrochi Jan-Batist Pren (1742) tomonidan maxsus ocherkni bagʻishlangan. XVIII asrning oʻrtalarida, bir maromli temperatsiyasida tez tarqalishi tufayli trubadan foydalanishga ehtiyoj qolmagan.
Manbalar tahrir
- ↑ Правильно tromba mariana, «труба Девы Марии», или «марианская труба».
- ↑ Adkins C. Trumpet marine // The New Grove Dictionary of Music and Musicians. New York; London, 2001.
- ↑ Porro Germani atque Galli, Rheni accole instrumenta proxime ad eam formam externis asserculis conglutinata in modum trigoniae pyramides leniter et in longum acuminata hodie in usu habent, tympani schizam vocant, chorda super una superficie inter magadas tenta, arcu, quo lyrae chordas hodie equinis setis, pice illitis, radunt verius quam verberant, pulsatur aut verritur potius. Quidam alteram duplo breviorem huic addunt chordam, ut in finalibus fortius illa altera sonet octavam. Dodec. I, 17, p.49.
- ↑ Stridorem illum excogitarunt magade quadam arcuata, cuius alter pes et latior et crassior chordam sustinet ad basim trigoniam, alter protensus in coluri modum, cui solidum subiecere, vel ex ebore, vel alia dura lucidaque materia, hunc tremulum efficit sonum (tam je).
- ↑ Horum triangulorum monochordorum longitudo hodie fere est quinum pedum, trium autem asserculorum, singuli latitudo quadrantalis est ac semuncialis a basi, a cono vero sescuncialis (tam je, p.49-50).
Adabiyotlar tahrir
- Garnault P. La trompette dengiz. Qanchadan-qancha, 1926-yil.
- Vogel M. Zur Etymologie von „tromba marina“ // IMSCR XI. Kopengagen 1972-yil, 696-701-betlar.
- Kullmer E. Mitschwingende Saiten: Musikinstrumente mit Resonanzsaiten. Bonn, 1986-yil.
- Adkins C., Dickinson A. Boshqa har qanday nomdagi truba: trubachi dengiz tarixi. 2 vls. Buren, 1991. 612 b. ISBN 9789060276242.