Turku shahar kutubxonasi
Turku shahar kutubxonasi (fin: Turun kaupunginkirjasto, shvedcha: Åbo stadsbibliotek) Turku shahridagi jamoat kutubxonasidir. Bosh kutubxona shahar markazidagi VI tumanda joylashgan. Turku shahar kutubxonasida bir nechta filial kutubxonalar va ikkita koʻchma kutubxona ham ishlaydi. Bu Finlandiya janubi-gʻarbiy mintaqasidagi 18 ta jamoat kutubxonalarining birlashmasi boʻlgan Vaski kutubxona tarmogʻining bir qismi hisoblanadi[3][4].
| Turun kaupunginkirjasto Åbo stadsbibliotek | |
 Linnankatu va Kauppiaskatu chorrahasida joylashgan Turku bosh kutubxonasining yangi binosi. | |
| Country | Finlandiya |
|---|---|
| Type | Jamoat kutubxonasi |
| Established | 1862-yil |
| Location | Turku |
| Coordinates |
60°27′0.576″N 22°16′18.48″E / 60.45016000°N 22.2718000°E (Turku Main Library) |
| Branches | 11 + 2 mobile libraries |
| Collection | |
| Size | 820 000 (2021)[1] |
| Access and use | |
| Access requirements | Open to all |
| Circulation | 2,9 million (2021)[2] |
| Other information | |
| Budget | 12 million € (2021)[2] |
| Director | Rebekka Pilppula |
| Staff | 153 (2021)[2] |
| Parent organisation | Turku shahri |
| Affiliation | Vaski |
| Website | https://www.turku.fi/en/turku-city-library |
Kutubxona tarixi 1860-yillarga borib taqaladi, oʻshanda Turkuda xususiy moliyalashtirilgan xalq kutubxonasi va akademik yoʻnaltirilgan shahar kutubxonasi tashkil etilgan. Tez orada Turku munitsipaliteti ikkala kutubxonani ham boshqarishni oʻz zimmasiga oldi va 1912-yilda ular Turku shahar kutubxonasini tashkil qilish uchun birlashtirildi[5].
Turku shahar kutubxonasi mintaqaviy ahamiyatga ega kutubxona hisoblanib, Finlandiyadagi eng yirik jamoat kutubxonalaridan biridir[6]. U 2018-yildan beri Finlandiya Proper va Satakunta mintaqalarida mintaqaviy rivojlanish mas’uliyatiga ega. Hududiy rivojlanishga mas’ul boʻlgan kutubxonalarga hududdagi ommaviy kutubxonalarning ish muhitini rivojlantirish, xodimlarning malaka va bilimlarini oshirish vazifasi yuklatilgan[7].
Tarixi
tahrirXalq kutubxonasi va shahar kutubxonasi (1862—1912)
tahrir
Turku shahar kutubxonasi tarixi 1860-yillarga borib taqaladi, oʻshanda Turkuda ikkita xususiy kutubxona tashkil etilgan: ishchilar sinfi uchun xalq kutubxonasi va oʻqimishli sinflar uchun akademik yoʻnaltirilgan shahar kutubxonasi. Xalq kutubxonasi (fin. Turun kansankirjasto) 1862-yilda tashkil etilgan boʻlib, dastlab zavod egasining xotini uyida faoliyat yuritgan. Kutubxona haftada bir-ikki soat ishlagan va har bir mijozga bir vaqtning oʻzida faqat bitta kitobni vaqtinchalikka olishga ruxsat berilgan, negaki, fondda bor-yoʻgʻi mingga yaqin kitob bor edi. Kitobni qarzga olish bepul boʻlgan boʻlsa-da, bir belgi miqdorida ixtiyoriy yillik toʻlov bor edi. Biroq, Xalq kutubxonasi tez orada moliyaviy qiyinchiliklarga duch keldi va hatto 1870-yillarning boshida qisqa muddatga vaqtincha yopildi. Turku munitsipaliteti 1878-yilda kutubxona boshqaruvini oʻz qoʻliga olgach, moliyaviy ahvol yana yaxshilandi[5].
1827-yilda Turkudagi Buyuk yongʻindan keyin Turku Qirollik akademiyasi Xelsinkiga koʻchirildi. Qirollik akademiyasining kutubxonasi ham koʻchirildi. Shundan soʻng Turkuda akademik kutubxona qolmadi. Shu sababli, 1869-yilda shaharning oʻqimishli sinflari uchun akademik yoʻnaltirilgan shahar kutubxonasi (fin.Turun kaupunginkirjasto) tashkil etilgan. Shuningdek, shahar kutubxonasi ham tez orada moliyaviy qiyinchiliklarga duch keldi va 1891-yilda uning faoliyatini munitsipalitet oʻz qoʻliga oldi[5].
Taxminan 1900-yillarda ikkala kutubxonaning ham binolari juda kichrayib borardi. Mahalliy tadbirkor va homiy Fredric von Rettig shahar uchun yangi kutubxona binosini sovgʻa qilgandan soʻng vaziyat yengillashdi. Binoga qoʻshimcha ravishda von Rettig 10 000 kitob, sanʼat kolleksiyasi va kutubxonalarni saqlash uchun katta miqdorda pul sovgʻa qildi. Yangi kutubxona binosining meʼmori Fredric von Rettigning kuyovi Karl Avgust Vrede edi. Bino Gollandiyaning kech Uygʻonish davri uslubida ishlab chiqilgan va uning bevosita modeli Stokgolmdagi zodagonlar uyiga oʻxshash edi. Xalq kutubxonasi yangi binoning birinchi qavatiga, shahar kutubxonasi ham aynan shu qavatga ko‘chdi. Shahar kutubxonasiga kirish asosiy eshikdan, Xalq kutubxonasiga esa kirish Linnankatu tomonidan, yon eshikdan kirilardi[5][8][9].
Bir binoda joylashgan Xalq kutubxonasi va shahar kutubxonasi 1912-yilda rasman birlashtirildi. Yangi kutubxonaning nomi Turku shahar kutubxonasi (fin. Turun kaupunginkirjasto, shvedcha: Åbo stadsbibliotek) edi. Sobiq xalq kutubxonasining birinchi qavati kutubxonaning umumiy boʻlimiga, keyingi qavati esa kutubxonaning oʻquv boʻlimiga aylantirildi[5].
Oʻsish va modernizatsiya (1913 — 1970)
tahrir
1910-yillarda Turkuda ham ommaviy kutubxonalarni rivojlantirish haqidagi Amerika gʻoyalari ildiz ota boshladi. Turku shahar kutubxonasida kutubxonachi boʻlib ishlagan Eynar Xolmberg Angliya va AQShga qilgan sayohatlaridan oʻzi bilan yangi va radikal gʻoyalarni olib keldi. Tez orada bu yangi gʻoyalar va tushunchalar Turkuda amalga oshirildi. Oʻzgartirish va islohotlarning aksariyati 1914-yilga kelib amalda koʻrila boshlandi. Turku shahar kutubxonasida ochiq kolleksiyalar, hamma uchun bepul kreditlar, uzoq ish soatlari, bolalar boʻlimi va zamonaviy tasniflash tizimi joriy etildi. Birinchi qavatdagi alohida erkaklar va ayollar oʻquv zallari birlashtirilib, gazetalar peshtaxtalarga oʻrnatildi, ularni mehmonlar tik turgan holda oʻqishlari mumkin edi. Linnankatu tomondagi yon eshik butunlay yopildi, shundan soʻng har bir kishi kutubxonaga asosiy eshikdan kiradigan boʻldi. Foydalanish qoidalari qayta koʻrib chiqildi, shunga koʻra kitoblarni vaqtinchalikka berish butunlay bepul boʻldi va har bir rezident kitoblarni qarzga olish huquqiga ega edi. Bu kutubxonaning universal ommaviy kutubxonaga qarab yanada aniq rivojlanayotganini anglatardi, chunki homiylar va kreditlar soni sezilarli darajada oshgan edi. Biroq Birinchi jahon urushi va Finlandiya fuqarolar urushi kutubxonaning progressiv davrini tugatdi: 1919-yilda Turku shahar kutubxonasida kutubxonachi sifatida ish boshlagan muallif Volter Kilpi kutubxonani tanazzulga uchragan holatida ish boshladi. Kilpi boshqaruvi davrida kutubxona asta-sekin tiklana boshladi, biroq bir necha yildan soʻng Kilpi oʻz lavozimini tark etib, endi tashkil etilgan Turku universiteti kutubxonasida ishlay boshladi[8][10].
1933-yilda kutubxonada Stokgolm jamoat kutubxonasidagi shunga oʻxshash xizmatdan ilhomlangan mijozlar uchun maxsus yordam stoli tashkil etilgan. 1878-yildan buyon eski Xalq kutubxonasida gazetalar oʻqish zali mavjud boʻlib, XX asrda gazeta va jurnallar xizmati yanada rivojlanib, kengaytirildi. 1907-yilda Sofiankatu tomonidan gazetalar uchun alohida oʻquv zali, keyinchalik yana ham koʻproq oʻquv zallari tashkil etildi. Gazeta va jurnallar uchun jami toʻrt xil qulay sharoitdagi oʻqish zallari mavjud edi. Shuningdek, bolalar kutubxonasi xizmati ham astoydil rivojlantirildi. Xalq kutubxonasi binosida bolalarning oʻz oʻquv zali bor edi, lekin tez orada u yetarli emas va juda kichik ekani anglashildi. 1914-yildagi oʻzgarishlar paytida bolalar oʻz boʻlimlariga ega boʻlishdi. Oʻshandan beri bolalar va yoshlar kutubxonaning faol foydalanuvchilari boʻlib kelgan[8].
Turku kutubxonasi tarmogʻi Ikkinchi jahon urushidan keyin kengaydi. Birinchi filial kutubxonasi 1939-yilda, Kaarina munitsipalitetining bir qismi Turkuga birlashtirilgandan soʻng, Kaarinaning sobiq jamoat kutubxonasi Nummi kredit stantsiyasiga aylanganda tashkil etilgan. Shaharning turli hududlarida yangi filiallar tashkil etilganda kutubxona tarmog‘i sekin kengaya boshladi. Shuningdek, 1970-yilda Bosh kutubxonaning birinchi qavatida Musiqa kutubxonasi ochilgan[8].
Yangi asosiy kutubxona (1971)
tahrir
XX asrda Bosh kutubxona juda kichrayib bordi. Shu sababli Bosh kutubxonaning koʻplab boʻlimlari turli joylarda taqsimlanishi kerak edi. 1970-yillarning boshlarida musiqa boʻlimi Läntinen Rantakatu tomonidan viloyat gubernatorining sobiq qarorgohiga koʻchirildi. 1990- yilda kutubxonaning gazeta va jurnallar uchun toʻrt xil oʻquv zallari birlashtirildi. Boʻsh joy yoʻqligi sababli bolalar boʻlimini 1991-yilda Eski Buyuk maydondagi Xjelt uyiga koʻchirilishiga toʻgʻri keldi va u 2007-yilgacha faoliyat koʻrsatdi[8][11].
1980-yillarning boshidan boshlab kutubxona boʻsh joy yetishmasligi muammosiga yechim topish uchun harakat qildi. 2003-yilda shahar Kengashi nihoyat Bosh kutubxona uchun eski bino yonida joylashgan yangi bino qurish toʻgʻrisida qaror qabul qildi. Yangi kutubxona binosi uchun loyiha tanlovida JKMM Architects gʻolib boʻldi va qurilish 2007-yilda yakunlandi. Bolalar boʻlimi, oʻquv zali va musiqa boʻlimi endi boshqa boʻlimlar bilan bir tom ostida joylashishi mumkin edi. Bugungi kunda Bosh kutubxona eski kutubxona binosidan va Linnankatu tomonidan koridor bilan bogʻlangan yangi kutubxona binosidan iborat. Bundan tashqari, Bosh kutubxonada majlislar zallari, kutubxona binosining ichki hovlisida esa kafe ham mavjud[11][8].
XXI asrda filial kutubxonalarining bir qismi yopilgan. Martti kutubxonasi va Mikael kutubxonasi 2009-yilda yopilgan, Lauste kutubxonasi esa 2019-yilda faoliyatini to‘xtatgan. Koʻpgina filial kutubxonalari oʻz-oʻziga xizmat koʻrsatish kutubxonalariga aylantirildi, yaʼni ulardan xodimlar mavjud boʻlmaganda ham foydalanish mumkin. Oʻz-oʻziga xizmat koʻrsatish ushbu filial kutubxonalaridan foydalanuvchilar sonini biroz oshirgan ham edi[12][13].
Filiallari
tahrirTurku shahar kutubxonasida asosiy kutubxonadan tashqari yana oʻnta filial kutubxonasi, bitta xizmat koʻrsatish punkti va ikkita koʻchma kutubxonalari mavjud. Aunela, Hirvensalo, Ilpoinen, Nummi, Paattinen, Vasaramäki va Yli-Maaria kutubxonalari ham oʻz-oʻziga xizmat koʻrsatadigan kutubxonalar boʻlib, ulardan kutubxona kartasi va biriktirilgan pin-kod bilan mustaqil ravishda foydalanish mumkin hisoblanadi[14].
Statistikasi
tahrirTurku shahar kutubxonasining 2021-yildagi statistikasi:[15]
- Kreditlar: 2,9 mln
- Tashrif buyuruvchilar: 1,1 million
- Toʻplam hajmi: 820 000 dona
- Sotib olishlar: 58 000 ta mahsulot
- Olib tashlash: 66 000 ta mahsulot
- Voqealar: 1500
- Inson yili: 153
- Xarajatlar: 12 million yevro
Manbalar
tahrir- ↑ „Turku“ (fi). Suomen yleisten kirjastojen tilastot. Kirjastot.fi. Qaraldi: 2021-yil 6-dekabr.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 „Turun kaupunginkirjaston tilastoja“ (fi). Turun kaupunginkirjasto. Turun kaupunki. Qaraldi: 2021-yil 6-dekabr.
- ↑ „Welcome to the Library“. Turku City Library. City of Turku. Qaraldi: 2021-yil 6-dekabr.
- ↑ „Using the library“. Vaski. Vaski Libraries. Qaraldi: 2021-yil 6-dekabr.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 „Turun kaupunginkirjaston alku“ (fi). Turun kaupunginkirjasto. Turun kaupunki. Qaraldi: 2021-yil 6-dekabr.
- ↑ „Suomen yleisten kirjastojen tilastot“ (fi). Kirjastot.fi (2022-yil 1-aprel). Qaraldi: 2022-yil 5-oktyabr.
- ↑ „Alueellista kehittämistehtävää hoitavat kirjastot (AKE)“ (fi). Kirjastot.fi. Kirjastot.fi. Qaraldi: 2021-yil 6-dekabr.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 „1910-luvulta 1970-luvulle“ (fi). Turun kaupunginkirjasto. Turun kaupunki. Qaraldi: 2021-yil 9-dekabr.
- ↑ Seppälä, Eila. Turun kaupunginkirjasto 1863–1963 (fi). Turku: Turun kaupunki, 1963 — 85–86-bet.
- ↑ Hypén, Kaisa. Kirjoista kokoelmaksi: Kansansivistystä ja kansainvälisyyttä Turun kaupunginkirjastossa 1800–1900-luvuilla (fi). Helsinki: Avain, 2015 — 40-bet. ISBN 9789523040816.
- ↑ 11,0 11,1 „Kohti uutta kirjastoa“ (fi). Turun kaupunginkirjasto. Turun kaupunki. Qaraldi: 2021-yil 27-dekabr.
- ↑ „Turun Martin ja Mikaelin kirjastot suljetaan haikein tunnelmin“ (fi). Kirjastot.fi. Kirjastot.fi. 2021-yil 7-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 27-dekabr.
- ↑ „Lausteen ja Runosmäen kirjastot suljetaan“ (fi). Turun kaupunginkirjasto. Turun kaupunki. Qaraldi: 2021-yil 27-dekabr.
- ↑ „Libraries“. Turku City Library. City of Turku. Qaraldi: 2021-yil 28-dekabr.
- ↑ „Turun kaupunginkirjaston tilastoja“ (fi). Turun kaupunginkirjasto. Turun kaupunki. Qaraldi: 2021-yil 28-dekabr.