Uremiya
Uremiya (lotincha: uraemia; qadimgi yunoncha: οὖρον — siydik va αἷμα — qon; Sinonimlar: siyish) — azotli metabolitlar (azotemiya) va boshqa toksik moddalarning tanadan chiqishining qiyinlashishi, suv-tuz, kislota-asos va osmotik gomeostazning buzilishi natijasida ogʻir buyrak etishmovchiligi bilan rivojlanadigan oʻtkir yoki surunkali avtointoksikatsion sindrom hisoblanadi. Uremiya bilan ikkilamchi metabolik va gormonal buzilishlar, umumiy toʻqimalar distrofiyasi va barcha organlar va tizimlarning disfunktsiyasi bilan birga namoyon boʻladi. „Uremiya“ atamasi 1840-yilda P. A. Piorri va D. Leritier tomonidan birinchi marta tibbiyotda foydalanilgan[1].
Etiologiyasi tahrir
Oʻtkir uremiya koʻp hollarda kuchli zarba natijasida kelib chiqadi, buyrak ichidagi qon aylanishining buzilishi, gemostaz va fibrinolizning patologik faollashuvi, massiv gemoliz, nekrotik mushak tolalarining erishi, immun sitolizi bilan kuchayadi. Koʻp hollarda infektsiyalar, zaharlanish, suv-elektrolitlar yoki kislota-ishqor balansidagi buzilishlar shokga olib kelishi mumkin. Ushbu guruh omillarining taʼsiri asosan prerenal darajada amalga oshiriladi. Oʻtkir uremiyada interstitsial nefrit, pielonefrit yoki glomerulonefrit boʻlsa, anuriya, nefrotrop zahar bilan zaharlanish, asosiy buyrak tomirlarining obstruktsiyasi, buyrak orqali kelib chiqadigan uremiya rivojlanadi. Yuqori siydik yoʻllarining toʻsatdan obstruktsiyasi (ikki tomondan yoki yagona ishlaydigan buyrakning yon tomonida) postrenal uremiyaga olib keladi.
Surunkali uremiyaning eng keng tarqalgan sabablari glomerulonefrit, pielonefrit, irsiy nefrit, polikistik buyrak kasalligi, diabetes mellitus, prostata adenomasi, nefrolitiazlarni keltirishimiz mumkin.
Patogenezi tahrir
Oʻtkir va surunkali uremiya patogenezida yetakchi rolni odatda siydik bilan chiqariladigan metabolik mahsulotlar bilan zaharlanish egallaydi. Uremiya bilan kasallangan bemorlarning tanasida koʻplab organik moddalar, ayniqsa oqsil almashinuvi mahsulotlari toʻplanishi kuzatilgan, ularning aksariyati toksik moddalar hisoblanadi. Karbamidga qoʻshimcha ravishda, xususan, ammiak, siyanat, kreatinin, guanidinlar, siydik kislotasi, b2-mikroglobulin, b2-glyukoprotein, oʻrta molekulyar ogʻirlikdagi peptidlar, aminokislotalar, piridin hosilalari, alifatik va aromatik aminlar, fenollar toʻplanadi, miyoinositol, mannitol, aseton, lipoxromlar, siklik AMP, glyukuron va oksalat kislotalar, bir qator gormonlar, baʼzi fermentlar va boshqalar shular jumlasidandir.
Diagnostikasi tahrir
Klinikasi tahrir
Klinik koʻrinishlari asta-sekin boshlanadi: birinchi navbatda — ishtahaning yuqolishi, asteniya, apatiya, tashnalik va boshqa belgilar kuzatiladi. Keyinchalik bemor bor bosh ogʻrigʻi, koʻngil aynishi, uyqu buzilishi, xotiraning pasayish belgilari bilan shifoyat qiladi. Uremiya bilan ogʻrigan bemorlarda tana harorati qoida tariqasida 35,0 ° C dan oshmaydi. Keyinchalik, asab tizimining zaharlanishi natijasida umumiy letargiya, mushaklarning chayqalishi paydo boʻladi.
Keyingi bosqichlarda oshqozon-ichak sistemasi orqali toksinlarning chiqarilishi, doimiy qusish, diareya bilan birga namoyon boʻladi. Azot metabolitlari teri, shilliq pardalar va seroz membranalar orqali chiqarila boshlaydi, bu ularning qichishish xususiyatini keltirib chiqaradi, bu esa uremik gastrit, kolit, laringotraxeit, plevrit, perikardit rivojlanishiga sabab boʻladi. Intoksikatsiya jigarni buzadi, suyak iligi funktsiyasiga taʼsir qiladi, anemiya va trombotsitopeniyaga olib keladi. Bemorlarda qon ketishi kuzatiladi, koʻrish yomonlashadi yoki yoʻqoladi. Traxeya va soʻlak bezlarining shilliq qavati orqali metabolik mahsulotlarning chiqarilishi stomatit va traxeitga olib keladi. Ogʻizdan ammiakning hidi doim kelib turadi. Oʻta ogʻir holatlarda nafas olish shovqinli, chuqur boʻladi (Kussmaul nafasi), nafas olish markazining intoksikatsiyasi tufayli notekis pauzalar bilan, baʼzi hollarda Cheyne-Stokes tipidagi patologik nafas rivojlanishi namoyon boʻladi.
Terminal bosqichida qon bosimi pasayib ketadi. Burun, iyak va boʻyin terisida karbamid kristallarining oq rangli choʻkmasi paydo boʻladi („uremik sovuq“). Yurakni tinglashda oʻziga xos perikardial ishqalanish shovqini („oʻlim qoʻngʻirogʻi“ deb ataladi) eshitiladi. Oxirgi bosqichda odam behush holatga tushadi, uremik komadan oʻlim sodir boʻladi.
Surunkali uremiya buyraklarda qaytarilmas oʻzgarishlarni keltirib chiqaradi. Bu yillar davomida davom etishi mumkin va koʻpincha bemorlarda kuchli oʻzgarishlar boʻlmaydi, ularning ahvoli uzoq vaqt davomida nisbatan qoniqarli boʻlib koʻrinadi.
Laboratoriyasi tahrir
Davolash tahrir
Gemodializ va buyrak transplantatsiyasi qoʻllaniladi.
CRF tashxisini qoʻllash, almashtirish terapiyasi masalasini hal qilishni talab qiladi. Bu ikki holatga bogʻliq[2].
- Buyrak toʻqimalarining differentsiatsiyasi buzilgan bemorlarning koʻpchiligi buyraklar funktsional holatining keskin, halokatli yomonlashuvi bilan tavsiflanadi, bu funktsiyalarning nisbatan barqarorlashuv davridan keyin sodir boʻladi. Baʼzida uremiyaning batafsil tasviri interkurrent kasallik bilan bogʻliq boʻladi, ammo koʻp hollarda buyraklarning filtrlash qobiliyatining keskin pasayishiga olib keladigan sababni aniqlash mumkin emas.
- Buyrak displazi tashxisini qoʻyish va CRF ning boshlangʻich bosqichini shakllantirishda buyrak transplantatsiyasi juda samarali va oʻz vaqtida gemodializ (jarrohlik davolash vaqtigacha gomeostatik buzilishlarni minimallashtirish) kutish va transplantatsiya qilish uchun qulay shart-sharoitlarni yaratadi.
Prognozi tahrir
Oʻtkir buyrak yetishmovchiligidagi uremiya, eng ogʻir holatlar bundan mustasno, adekvat davolash bilan tez rivojlanish va deyarli toʻliq tiklanish bilan tavsiflanadi. Dializ bilan davolanmasa, u oʻlimga olib keladi. Agar anuriya davri 5-7 kun yoki undan koʻproq kechiktirilsa, oʻlim giperkalemiya, atsidoz, haddan tashqari koʻp suyuqlik yigʻilishidan kelib chiqishi mumkin. Ekstrarenal tozalash usullaridan, birinchi navbatda, dializdan foydalanganda, bemorlarning 65-95% hayotini saqlab qolish mumkin, ularning aksariyati toʻliq hayotga qaytadi.
Surunkali uremiya davolash kursi konservativ davolanadigan va terminal davolanadigan bosqichlarga boʻlinadi. Ikkinchisi buyrak funktsiyasining buzilishiga moslashish imkoniyatlarining tugashi bilan glomerulyar filtratsiyaning 10 ml / min va undan pastgacha pasayishi bilan tavsiflanadi. Davolanmagan surunkali uremiya bilan ogʻrigan kasallarning turli umr koʻrishlari asosan konservativ bosqichda yoki suv va tuz yoʻqolishi, tomirli atsidoz, infektsiya, buzilgan urodinamika bilan ogʻrigan bemorlarda kuzatiladigan intervalgacha uremiya bilan qayd etiladi. Jiddiy arterial gipertenziya, qon aylanishining buzilishi va perikardit kursni sezilarli darajada ogʻirlashtiradi va prognozni yomonlashtiradi.
Profilaktikasi tahrir
Uremiya rivojlanishining oldini olishda buyrak displaziyasining oldini olish masalasi muhim ahamiyatga ega — homiladorlikning borishi uchun sharoit yaratish , embrion va homilani teratogen taʼsirlardan himoya qilish lozim[2].
Patologiyaning geterozigotali tashuvchisi belgilarini izlash, shuningdek, siydik tizimi aʼzolarining malformatsiyasini antenatal diagnostika qilish xavfi yuqori boʻlgan hollarda zarurdir hisoblanadi[2].
Manbalar tahrir
- ↑ J. M. Moreira, S. M. da Matta, A. M. e Kummer, I. G. Barbosa, A. L. Teixeira, A. C. S. e Silva. „Neuropsychiatric disorders and renal diseases: an update“ (en). J Bras Nefrol 2014;36(3):396-400. The Scientific Electronic Library Online. 2016-yil 26-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 17-mart.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Детская нефрология, 2-е изд., перераб. и доп 60000 экз, Л.: Медицина, 1989 — 194. bet. ISBN 5-225-00059-2.
Adabiyotlar tahrir
- Физиология человека Compendium, 2-е издание исправленное и переработанное, Самарский дом печати, 2002 год. ISBN 5-7350-0335-6.