Uvays Qaraniy

Uvays Qaraniy (657) - soʻfiylikdagi uvaysiya tariqati asoschisi. Muhammad s.a.v davrlarida yashagan boʻlsa ham u zot bilan uchrashmagan. Rivoyatlarga koʻra, Muhammad s.a.v Uhud togʻi etagidagi jangda (625-yil) muborak ikki tishlaridan ajralganlarida (boshqa manbalarga koʻra oldingi pastki jagʻlaridagi bir tishga tosh tegib maydalab yuborgan) bundan xabar topgan Uvays Qaraniy Muhammad s.a.v.ga boʻlgan yuksak hurmati yuzasidan, ul zotga dushmanlar yetkazgan sitamni oʻzida sinash maqsadida avval bir tishini, soʻngra shubhaga oʻrin qolmasligi uchun oʻzining barcha tishlarini sugʻurib olgan. Muhammad s.a.v unga sahobalar qatoriga qoʻshilishini taklif etgan. Muhammad sallallohu alayhi vasallam vafotlari oldidan hazrati Aliga xirqalarini Uvays Qaraniyga topshirishni vasiyat qilgan. Uvays Qaraniy Alining Muoviya bilan boʻlgan Siffin jangida halok boʻlgan. Boshqa maʼlumotlarga koʻra, Uvays Qaraniy Xoʻtanda vafot etib, shu yerga dafn etilgan.

Muhammad s.a.v. goʻyo Uvaysning Umar ibn al-Xattob huzuriga kelishini bashorat qilganlar va Uvays musulmon jamiyatidagi uning doʻsti (xalil) va oʻzidan keyingi avlodning eng yaxshi insoni ekanligini aytganlar. Bu gaplar “Tazkirat ul-avliyo Attora”da (vaf. 1221) batafsil bayon qilingan Uvays haqidagi keyingi rivoyatlarning paydo boʻlishiga sabab boʻlgan. Soʻfiylik an’anasida Muhammad sallallohu alayhi vasallam va Uvays oʻrtasida ruhiy bogʻliqlik qayd etilgan. Shunday qilib, Uvays soʻfiylik va xalq islom dinida juda hurmatga sazovor boʻlib, turli joylarda, xususan, Suriyaning ar-Raqqa shahrida, hozirgi Oʻzbekistonning Namangan viloyati Chortoq tumanida [2], shuningdek, Tojikistonning Xovaling-Xovaling viloyatida [3] qabrlari bor. ]... Rasululloh s.a.v Uvays Qaraniy madhida " Yamandan menga Alloh oshigʻining isi kelur " deb marhamat qilganlar.