Vikipediya

V belgisi

V belgisi — bu qoʻl ishorasi boʻlib, unda koʻrsatkich va oʻrta barmoqlar koʻtarilib, V shaklini hosil qilish uchun ajratiladi, boshqa barmoqlar esa siqiladi. Vaziyatga va qanday taqdim etilishiga qarab, u turli xil maʼnolarga ega.

✌
V belgisi
Unicode ichida U+270C ✌ G'alaba qo'li
Yana qara
U+262E ☮Tinchlik ramzi
U+01F54A 🕊 Tinchlik kaptari

Kaftni imzo qoʻygan shaxsga qaratib koʻrsatilsa, u baʼzi Hamdoʻstlik mamlakatlarida tajovuzkor ishora boʻlishi mumkin, bu kamida 1900-yilga borib taqaladi. Gʻalaba belgisi sifatida kengroq foydalanish 1941-yil yanvar oyida Ikkinchi Jahon urushi ittifoqchilarining kampaniyasi doirasida taqdim etilgan[1]. Vetnam urushi paytida, 1960-yillarda, kafti tashqariga qaragan „V belgisi“ tinchlik ramzi sifatida qarama-qarshi madaniyat tomonidan keng tarqalgan boʻlib qabul qilingan va bugungi kunda Qoʻshma Shtatlarda u odatda „tinchlik belgisi“ deb ataladi. Koʻp oʻtmay, bu oʻyin-kulgi bilan bogʻliq ishoraga aylandi fotosuratlarda, ayniqsa Sharqiy Osiyoda qoʻllanadi, bu yerda imo-ishora ham yoqimlilik bilan bogʻliq.

Foydalanish

tahrir
 
AQSh prezidenti Richard Nikson imo-ishorani gʻalaba belgisi sifatida ishlatgan (1968-yil)

V belgisining maʼnosi qisman qoʻlning joylashishiga bogʻliq:

  • Agar qoʻlning kafti insonning o‘ziga qaragan boʻlsa (yaʼni qoʻlning orqa tomoni kuzatuvchiga qaragan boʻlsa), belgi quyidagilarni anglatishi mumkin:
  • Kaftni kuzatuvchiga qaratib, bu quyidagilarni anglatishi mumkin:
    • Gʻalaba-urush yoki raqobat sharoitida. Bu birinchi marta 1941-yil yanvar oyida surgundagi belgiyalik siyosatchi Viktor de Laveli tomonidan ommalashtirildi va u radio nutqida va BBC tomonidan keyingi „V gʻalaba uchun“ kampaniyasida uni birlik ramzi sifatida taklif qildi[4]. Baʼzan Qoʻshma Shtatlar prezidenti Duayt Eyzenxauer va Richard Niksonga taqlid qilganidek, qoʻllarini yuqoriga koʻtargan holda ikki qoʻl bilan qilingan.
    • Tinchlik yoki doʻst-dunyo boʻylab tinchlik va madaniyat guruhlar tomonidani qoʻllanadi. 1960-yillardagi Amerika tinchlik harakatida ommalashgan. 1940-yillardagi ramzning qoʻllanishi bilan umumiylik uning „urushning tugashi“ maʼnosi edi[5].
    • V (harf) — Amerika imo-ishora tilida yozilishda ishlatiladi[6].
  • Harakat bilan ishlatilsa, u quyidagilarni anglatishi mumkin:
    • Ushbu qoʻl shakli koʻplab imo-ishora tillarida, jumladan (Amerika imo-ishora tilida) „qarash“ (kaftni pastga) yoki „koʻrish“ (kaftni yuqoriga koʻtarish) kabi belgilarda ham qoʻllanadi. Koʻrsatkich va oʻrta barmoqlar imzo qoʻygan shaxsning koʻziga qaratilsa, keyin burilsa va koʻrsatkich barmogʻi birovga qaratilsa, bu „Men sizni kuzatyapman“ degan maʼnoni anglatadi[7][8].

Haqorat sifatida

tahrir
 
V belgisidan haqorat sifatida foydalanish

Imo-ishoraning haqoratli versiyasi (kaftni ichkariga qaragan U+1F594 🖔 Reversit gʻalaba qoʻl[9])  koʻpincha „barmoq“ deb nomlanuvchi haqoratli ishora bilan solishtiriladi. „Ikki barmoqli salom“ (Avstraliyadagi "vilkalar"[10]) odatda V ni bilak yoki tirsakdan yuqoriga silkitish orqali amalga oshiriladi. V belgisi, kaft belgini bergan shaxsga qaraganida, Buyuk Britaniyada uzoq vaqtdan beri haqoratli ishora boʻlib kelgan, keyinroq Irlandiyada, Avstraliyada, Janubiy Afrikada, Hindiston, Pokiston va Yangi Zelandiyada[2].  Bu koʻpincha boʻysunishni (ayniqsa hokimiyatga), nafratlanish yoki masxara qilish uchun ishlatiladi[11].  Bu Kanadada „Sizniki“ maʼnosi bilan Ikkinchi Jahon urushida qatnashgan avlodgacha maʼlum boʻlgan, ehtimol ular urush yillarida Gʻalaba belgisi bilan tanish boʻlganlari uchun. Biroq, keyingi avlodlar uni kamdan-kam ishlatishadi va bu maʼnoda uning maʼnosi Kanadada tobora nomaʼlum boʻlib bormoqda[12][13].

Haqorat sifatidagi V belgisiga (kaft ichkariga) misol tariqasida 1990-yil 1-noyabrda Britaniyaning "The Sun" gazetasi oʻzining birinchi sahifasida „Yuqoriga, Delors“ sarlavhasi bilan „V“ belgisini qoʻllayotgan qoʻlning yoniga chop etdi. Union Jek manjetidan chiqib turgan belgi[14][15].  Maqola daʼvo qilingan frankofobiya bilan bogʻliq shikoyatlarni jalb qildi, gazeta Britaniya manfaatlari yoʻlida qoʻpol suisteʼmollikdan foydalanish huquqini oʻzida saqlab qolganini maʼlum qilgandan keyin Matbuot kengashi buni rad etdi[16].

2009-yil 3-aprelda Shotlandiya assotsiatsiyasi futbolchilari Barri Fergyuson va Allan Makgregor Islandiyaga qarshi oʻyinda zaxira oʻrindigʻida oʻtirganida V belgisini koʻrsatgani uchun Shotlandiya terma jamoasidan butunlay chetlashtirildi. Shotlandiyaning Gollandiyadan uchralgan magʻlubiyatidan soʻng, har ikkala oʻyinchi ham ertasi kuni ertalab soat 11:00 ga qadar mehmonxona barida spirtli ichimlik ichishgan, yaʼni ikkala oʻyinchi ham voqeadan oldin SFA intizomini buzgan, biroq V belgisi bilan koʻrsatilgan munosabat Shu qadar qoʻpol deb hisoblanganki, SFA bu futbolchilarni boshqa hech qachon milliy tarkibga kiritmaslikka qaror qildi[17].  Fergyuson mojarolar natijasida „Reynjers“ sardorligidan ham mahrum boʻldi[18]. MakGregorning taqiqini oʻsha paytdagi SFA menejeri Kreyg Leveyn olib tashladi va u 2010-yilda Shotlandiya terma jamoasiga qaytdi[19]

Stiv Makkuin 1971-yilda suratga olingan „Le Mans“ motorsport filmining yakuniy sahnasida belgi beradi. Imo-ishoraning harakatsiz surati  fotograf Nayjel Snoudon tomonidan yozib olingan va Makkuinning ham, filmning oʻziga ham timsolga aylangan. Bu imo-ishorani Spike (Jeyms Marsters oʻynagan) „Hush“ filmida, Buffy the Vampire Slayerning 4-mavsumida aks ettirgan. Sahna, shuningdek, butun 5-mavsum uchun serialning ochilish kreditlarida aks ettirilgan. Uni BBC Two faqat dasturning erta kechki namoyishlarida senzura qilgan[20][21].

Bir muncha vaqt Buyuk Britaniyada „Harvi (Smit)“ V belgisining haqoratli versiyasini tasvirlash usuliga aylandi, xuddi Fransiyada „Kambron soʻzi“ yoki „Tryudo salomchasi“ tasvirlash uchun ishlatiladi, Kanadada bir barmoqli salomni anglatadi. Buning sababi, 1971-yilda shou-jampion Harvi Smit Britaniyaning Hicksteddagi shou sakrash derbisida gʻalaba qozonganidan soʻng, hakamlarga televideniye orqali V belgisini koʻrsatgani uchun diskvalifikatsiya qilindi. Ikki kundan keyin uning gʻalabasi tiklandi[22].  Xarvi Smit u Gʻalaba belgisidan foydalanayotganini aytdi, bu mudofaa jamoat eʼtiboridagi boshqa shaxslar tomonidan ham qoʻllanadi[23].

Baʼzida yuqorida aytib oʻtilgan mamlakatlarga tashrif buyurgan xorijlik mehmonlar „ikki barmoqli salom“ dan mahalliy aholi uchun haqoratli ekanligini bilmagan holda ishlatishadi, masalan, shovqinli pabda ikkita pivo buyurtma qilishda yoki AQSh prezidenti Jorj HV Bush misolida, 1992-yilda Avstraliya boʻylab gastrol safari chogʻida Kanberradagi AQSH fermer xoʻjaligi subsidiyalariga norozilik bildirgan bir guruh fermerlarga „tinchlik belgisi“ni koʻrsatishga uringan va buning oʻrniga haqoratli V belgisini koʻrsatgan[24].

Kelib chiqish

tahrir

Tez-tez takrorlanadigan afsonada aytilishicha, ikki barmoqli salom yoki V belgisi Yuz yillik urush paytida Aginkurt jangida (1415) ingliz armiyasida jang qilgan uzun kamonchilar tomonidan qilingan imo-ishoradan kelib chiqadi, ammo hech qanday yozma tarixiy manbalar bu bahsni qoʻllab-quvvatlamaydi[25]. Bu kelib chiqish afsonasida aytilishicha, ingliz kamonchilari fransuzlar tomonidan asirga olinganlarning koʻrsatkich va oʻrta barmoqlarini kesib, uzun kamonlarini boshqara olmay qolishlariga ishonishgan va V belgisi qoʻlga olinmagan va gʻolib kamonchilar tomonidan ishlatilgan. Xronikachi Jan de Vavrinning kelib chiqishi haqidagi afsonaga zid keladi, Agincourt jangining zamondoshi, Genrix V jangdan oldingi nutqida fransuzlar qoʻlga olingan ingliz kamonchilarining uchta (ikkita emas) barmogʻini kesib tashlash bilan tahdid qilishayotgani haqida gapirganini aytdi[26][27]. Ingliz uzun kamonini uch barmoq bilan ishlatish eng yaxshisidir. Vavrin ham, zamonaviy muallif ham bundan keyin ham, boshqa janglardan keyin ham tahdid sodir boʻlganligi haqida xabar bermagan va ular boʻysunish harakati haqida hech narsa xabar qilmagan.

Birlashgan Qirollikda haqoratli V belgisidan foydalanishning birinchi aniq dalillari 1901-yilga toʻgʻri keladi, oʻshanda Roterxemdagi Parkgeyt temir zavodi tashqarisidagi ishchi filmga tushishni yoqtirmasligini bildirish uchun bu imo-ishorani ishlatgan[28][29].

1950-yillarda Piter Opi bolalar bilan suhbatlashdi va „Maktab oʻquvchilarining bilimi va tili“ (1959) asarida oʻyin maydonchasida ishlatiladigan eng keng tarqalgan haqoratli imo-ishora sifatida burunning ancha eski bosh barmogʻi V belgisi bilan almashtirilganini kuzatdi.

1975 va 1977-yillar oraligʻida bir guruh antropologlar, jumladan Desmond Morris Yevropa imo-ishoralarining tarixi va tarqalishini oʻrganishdi va V belgisining qoʻpol versiyasini Britaniya orollaridan tashqarida nomaʼlum deb topdilar. 1979-yilda nashr etilgan " Imo-ishoralar: ularning kelib chiqishi va tarqalishi " asarida Morris bu belgining turli xil kelib chiqishini muhokama qildi, ammo aniq bir xulosaga kelmadi.

Gʻalaba belgisi

tahrir

1939-yil 18-mayda fransuz Le Monde Quotidien gazetasi „V pour victoien“ sarlavhasi bilan maqola chiqargan. 1941-yil 14-yanvarda Belgiyaning sobiq Adliya vaziri va BBC (1940—1944) dagi Belgiya fransuz tilidagi koʻrsatuvlar direktori Viktor de Laveli oʻz koʻrsatuvida belgiyaliklarga gʻalaba uchun V belgisidan foydalanishni taklif qildi va Ikkinchi Jahon urushi davrida yigʻilish emblemasi sifatida ishlatildi.

 
Bosib olingan Parijdagi Burbon saroyidagi nemis V belgisi va shiori."V" harfi ostidagi bayroqda „Germaniya barcha jabhalarda gʻalaba qozondi“ deb yozilgan.

BBC eshittirishida de Laveli shunday dedi: „Bosqinchi, har doim bir xil, cheksiz takrorlanadigan bu belgini koʻrib, u oʻzining birinchi zaiflik daqiqasini intiqlik bilan kutayotgan juda koʻp fuqarolar tomonidan oʻrab olinganini tushunadi“. Bir necha hafta ichida Belgiya, Niderlandiya va Shimoliy Fransiya boʻylab devorlarda boʻrlangan „V“lar paydo boʻla boshladi[30]. Ushbu muvaffaqiyatdan xursand boʻlgan BBC „V for Victory“ kampaniyasini boshladi, buning uchun ular oʻzini „polkovnik Britton“ sifatida koʻrsatuvchi yangiliklar muharriri Duglas Ritchi yordamchisini mas’ul etib tayinladilar. Ritchi oʻzining Morze kodi ritmidan (uchta nuqta va chiziqcha) foydalangan holda eshitiladigan V ni taklif qildi. Betxovenning beshinchi simfoniyasining hayajonli ochilish barlari sifatida xuddi shunday ritmga ega edi, BBC bundan urushning qolgan qismida bosib olingan Yevropani chet tilidagi dasturlarida chaqiruv belgisi sifatida ishlatgan. Koʻproq musiqiy maʼlumotga ega boʻlganlar ham bu fashistlar Germaniyasining „eshigini taqillatgan“ taqdir motivi ekanligini tushunishdi. BBC ham de Laveli tomonidan kiritilgan V ishorasidan foydalanishni ragʻbatlantirdi[31].  

1941-yilning iyuliga kelib, V harfining ramziy ishlatilishi bosib olingan Yevropa boʻylab tarqaldi. 19-iyul kuni Bosh vazir Uinston Cherchill oʻz nutqida „V gʻalaba uchun“ kampaniyasini maʼqullagan holda tilga oldi,  shu paytdan boshlab u V qoʻl belgisidan foydalanishni boshladi. Ertalab u baʼzan kaftini ichkariga ishora qildi (baʼzan barmoqlari orasiga sigaret bilan). Keyinchalik urushda u kaftidan foydalangan.  Yordamchilar aristokrat Cherchillga imo-ishoradagi kaft boshqa sinflar uchun nimani anglatishini tushuntirgandan soʻng, u tegishli belgidan foydalanishga ishonch hosil qildi. Shunga qaramay ikki tomonlama bu imo-ishora uning mashhur boʻlishiga hissa qoʻshgan boʻlishi mumkin, chunki „oddiy bir burish qoʻlning dorsal tomonini umumiy dushmanga masxara qilgan holda taqdim etgan boʻlardi“.  Boshqa ittifoqchi yetakchilar ham bu belgidan foydalanganlar.

Nemislar barcha belgilarni olib tashlay olmadilar, shuning uchun ular V belgisini nemis ramzi sifatida qabul qildilar, baʼzan uning ostiga dafna barglarini qoʻshdilar, devorlarga, transport vositalariga oʻzlarining V-larini boʻyashdi va Eyfel minorasiga katta V belgisini qoʻyishdi.

Manbalar

tahrir
  1. ↑ „V gʻalaba uchun: birdamlik va boʻysunmaslik imo-ishorasini nishonlash“
  2. ↑ 2,0 2,1 velosipedchining tezlikni oshirishga taqiq yoʻqIkki barmoq Preskott
  3. ↑ Slang va noanʼanaviy ingliz tilining qisqacha yangi Partridge lugʻatiISBN9780203962114
  4. ↑ "1941-yil 20-iyul: „V gʻalaba uchun“ butun Yevropada keng tarqalgan"[sayt ishlamaydi]
  5. ↑ „Cherchilldan Liviyaga: V belgisi qanday tarqaldi“
  6. ↑ „American Manual Alphabet Chart“. 3-may 2009-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 25-iyun 2022-yil.
  7. ↑ "„qarang“ Amerika imo-ishora tili (ASL)"
  8. ↑ "„numbers“ ASL American Sign Language"
  9. ↑ „The Unicode Standard, Version 8.0, range 2700-27BF“
  10. ↑ Tony Keim „Long tradition of flipping the bird (Wayback Machine saytida 10-sentabr 2012-yil sanasida arxivlangan)“, Courier Mail, 18 November 2008, accessed 14 April 2011.
  11. ↑ Defiance, contempt or derision: Staff, V-sign, encyclopedia.com cites The Oxford Pocket Dictionary of Current English 2008 „Brit. a similar sign made with the first two fingers pointing up and the back of the hand facing outward, used as a gesture of abuse or contempt.“ Accessed 9 May 2008. Staff. Hooligan grandson of legend, Daily Mirror, 20 December 2007 Staff. V-sign led to assault on school bus teens The Press (York), 1 March 2008
  12. ↑ „Thorn Tree — Meaning of gestures in the USA and Canada“
  13. ↑ „Thorn Tree — Meaning of gestures in the USA and Canada“
  14. ↑ Williams, Philip (1 November 1990). „Tabloid Sun opens campaign against European union“. UPI.
  15. ↑ Ponsford, Dominic (4 April 2017). „Sun reprises 1990 classic front with 'UP YOURS SENORS' message to Spain over Gibraltar“. Press Gazette.
  16. ↑ Wheeler, Brian (24 June 2005). „From two jags to two finger“. BBC News.
  17. ↑ Barry Ferguson and Allan McGregor banned for life by Scotland
  18. ↑ „Gers strip Ferguson of captaincy“
  19. ↑ "Sweden 3-0 Scotland". BBC. 11 August 2010.
  20. ↑ „Radar: Buffy the Vampire Slayer, Season 4 – TV Tropes“. 3-fevral 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 25-iyun 2022-yil.
  21. ↑ Still photograph of the gesture in the Season 5 opening credits of Buffy the Vampire Slayer
  22. ↑ On this Day 15 August 1971: 'V-signʼ costs rider victory
  23. ↑ V belgisiwww.icons.org.uk
  24. ↑ Webster Griffin TarpleyAnton Chaytkin
  25. ↑ David Wilton, Word Myths: Debunking Linguistic Urban Legends, Oxford University Press, 2008, ISBN 978-0-19-537557-2.
  26. ↑ „Two fingers up to English history…“
  27. ↑ Buyuk Britaniyaning yilnomalari va qadimgi tarixi toʻplami, hozir Angliya deb ataladi. 2. Milodiy 1399-yildan milodiy 1422-yilgacha / Forestel lord Jon de Vavrin tomonidan; tarjima. Uilyam Xardi,… va Edvard LCP Hardy,…
  28. ↑ www.icons.org.uk web.archive.org
  29. ↑ „Parkgate Iron and Steel Co., Rotherham (1901)“
  30. ↑ The V-campaign
  31. ↑ „BBCning H2G2 veb-saytidagi V belgisi“ 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=V_belgisi&oldid=5189614" dan olindi