Vabo xochi

Vabo xochi atamasi vabo qurbonlari joylashgan binoga qoʻyilgan meʼmoriy yodgorlik boʻlib, vabo bilan kasallanganlarga yuqumli kasallik xavfini minimallashtirish uchun eslatma sifatida turuvchi doimiy inshoot qurildi. Buyuk Britaniyada va Yevropaning boshqa joylarida vabo xochining koʻp turlari mavjud edi, toki vabo XVIII asrga kelib butunlay yoʻqolguncha^[1].

Vabo haqida xabarlar

Vabo paytida, kasallik qurbonlarining eshiklarini qizil yoki qora boʻyoq bilan katta boʻyalgan xoch bilan belgilash odatiy hol edi. Keyingi davrlarda katta bosma xochlar koʻpincha eshiklarga yopishtirilgan. Daniel Defo, 1665-yilda Buyuk vabo paytida , Londonning lord meri oʻz qoidalarida quyidagilarni taʼkidlaganini aytib shunday eslaydi^[2]:

"Kasallik bilan tashrif buyurgan har bir uy eshikning oʻrtasida uzun oyoqli qizil xoch bilan belgilanishi kerak, bu koʻrinib turadi va bu odatiy bosma soʻzlar bilan, yaʼni:" bu eshiklar „bir xil xochning ustiga oʻrnatiladi, oʻsha uy qonuniy ravishda ochilgunga qadar davom etadi.“

Taxminan Samuel Pepys 1665-yil 7-iyunda yozgan bir jumla ham bor boʻlib unda^[3]:

"Men Druri-Leynda eshiklari qizil xoch bilan belgilangan ikki yoki uchta uyni koʻrdim va u yerda „Robbiy bizga rahm qil“ deb yozilgan edi — bu men uchun qaygʻuli boʻldi, chunki mening xotiramda birinchi boʻlib yodda qolgan narsa shu edi. Men bularni oʻz koʻzim bilan koʻrganman."

Bozor tuzilmalari

1665 yildagi Pestkreuz xotirasi, Schalkenbax yaqinida, Germaniya

Baʼzi joylarda tosh konstruktsiyalar oʻrnatilgan bozor maydonlaridan tashqarida oʻrnatildi, chunki vaqtinchalik bozorlar shahar va qishloq aholisi bir-biri bilan savdo qilishlari mumkin boʻlgan joylarni bildiradi va goʻyo yuqumli kasalliklar xavfini kamaytiradi. Masalan, 1603 va 1646-yillarda Cheshirdagi Makklesfildda Greenway xochi „oʻlat xochi“ sifatida ishlatilgan, bu mamlakat aholisi oʻz oziq-ovqatlarini shahar aholisiga sotish uchun kelgan"^[4].

Yorkda 1604-yilda vabo avj olgan paytda, shahardan bir mil uzoqlikdagi asosiy yoʻllarda savdo qilish mumkin boʻlgan vaqtinchalik joylarni koʻrsatish uchun tosh xochlar oʻrnatilgan. U yerda har bir xochda kichik suv havzasi bor edi, unga pul joylashtirilgan va uni savdoda olib tashlash mumkin edi^[5]. 1665-yilda Derbida boshsiz xoch yoki „sirka toshi“ oʻrnatildi, unda suv dezinfektsiyalash vositasi sifatida sirka bilan almashtirildi^[6]. Yorkshirdagi Ventvortdagi „sirka toshi“ ham xuddi shunday kelib chiqishi kerak^[7].

Germaniyada tosh xochlar yoki Pestkreuze ham baʼzi joylarda vabo natijasida vafot etganlarni xotirlash uchun oʻrnatildi. Trittenxaymdagi kabi cherkovlarda ham vabo qurbonlari uchun yodgorlik xochlari oʻrnatildi.

Misollar

Brugerio, Italiya: Piazza Roma, Viale Lombardia va Torazzada uchta vabo boʻlib oʻtadi.
Ross-on-Vye, Buyuk Britaniya: cherkov hovlisida 1637-yilda vabo epidemiyasida vafot etgan va ommaviy qabrlarga dafn etilgan 315 mahalliy aholi xotirasiga bagʻishlangan vabo xochi yoki „murda xochi“ mavjud^[8].

Vabo ustunlari

Marian yoki Muqaddas Uch Birlik ustunlari sifatida ham tanilgan vabo ustunlari butun Yevropada topilgan va tez-tez vabo tugagani uchun minnatdorchilik bildirish uchun insonlar u yerga tashrif buyuradi.

Yana qarang

Galereya

Yorkshir shtatidagi Wentworth shahridagi "sirka toshi"
Trittenxaymda (Germaniya) vabo qurbonlariga yodgorlik xochi
Italiyaning Brugerio shahrida vabodan biri 1576-yilda ochiq havoda qurbongohlar borligi qayd etilgan.
Friargeytdagi vabo tosh yoki sirka tosh, Derbi shahri Angliya