Veytsman-Faysal kelishuvi

"Veytsman — Faysal" shartnomasi ―1919-yil 3-yanvar kuni Parij tinchlik konferentsiyasida Falastinning siyosiy kelajagi haqida Arab delegatsiyalari (Faysal I) va sionistlar (Haim Veitsman) rahbarlari tomonidan tuzilgan kelishuv.

Veyzman-Faysal kelishuvi — 1919-yil 3-yanvarda Parij tinchlik konferensiyasida arab (Faysal I) va sionist (Xaim Veyzman) delegatsiyalari rahbarlarining Falastinning siyosiy kelajagi toʻgʻrisidagi kelishuvi. Shu tariqa arablar Falastinni arab qirolligidan ajratish va yahudiy-sionistik davlat mavjudligiga printsipial ravishda rozi boʻldilar.

Kelishuv Falastin yahudiylari va arablarining birgalikdagi ildizlarini taʼkidlab, din erkinligini va musulmonlarning Falastinda Islomning muqaddas joylariga erkin kirishini belgilab berdi. Mumkin boʻlgan toʻqnashuvlarda hakamning roli Buyuk Britaniya tomonidan ijro etilishi kerak edi.

Shartnoma ingliz tilida imzolandi. Shu bilan birga, Faysal Arab tilida qoʻl bilan aniq yozgan:

Arablar 1919-yil 4-yanvarda  Buyuk Britaniya tashqi ishlar vazirligiga mening (keyingi) xabarimda keltirilgan shartlar asosida mustaqillikka ega boʻlishlari sharti bilan yuqoridagi maqolalarga qoʻshilaman. Agar ushbu shartlar kamida eng kichik tarzda oʻzgartirilsa, men ushbu shartnoma bilan bogʻliq hech qanday soʻz bilan gaplashmayman, u bekor boʻladi, hech qanday maʼnoga ega boʻlmaydi va men unga hech qanday javob berolmayman.

Faysal barcha kelishuvni Buyuk Britaniyaning arablarning mustaqilligi haqidagi vaʼdasini bajarishga qaram qilib qoʻydi. Bu vaʼda inglizlar tomonidan bajarilmadi. Arablar mustaqillikka erishmadilar, Buyuk Britaniya va Fransiya Arab hududini oʻzaro boʻlib oldilar.

Birinchi jahon urushi davrida inglizlar va fransuzlar Skaysa-Piko (eng. Sykes-Picot Agreement) yaqin Sharqdagi manfaatlar sohalarini ajratishga kelishib oldi va Fransiya ushbu shartnomani bajarishni talab qildi. 1919-yil oxirida inglizlar oʻrta yer dengizi Suriya-Livan sohillarini tark etdilar va fransuzlar dengiz osti hududini boshqarishni oʻz nazoratiga oldilar.

Arablar vaziyatning bunday rivojlanishiga dushmanlik bilan munosabatda boʻlishdi, chunki ularning maqsadi buyuk Suriya shohligini yaratish edi. 1920-yil 8-martda, Faysal shoh deb eʼlon qilindi. Arab milliy tuygʻusi uygʻondi, aholining aksariyati Falastinni Arab qirolligiga Janubiy Suriya sifatida kiritishni talab qildi va Faysal Veytsman bilan erishilgan kelishuvdan voz kechishni kutdi.

Havolalar

• Zeev Geysel: „Isroil davlatining siyosiy tuzilmalari“ I. Qisqacha tarixiy tavsif
• Yakov KAT : Yahudiy davlatining qayta tugʻilishi
• „Часть I. 1917–1947 годы Истоки палестинской проблемы Распад Оттоманской империи // Истоки и история проблемы Палестины“. подготовлено для Комитета по осуществлению неотъемлемых прав палестинского народа. Отдел по делам палестинцев Секретариата Организации Объединенных Наций (1978—1990). — „издано согласно следующим руководящим указаниям Комитета: «Исследование должно показать эту проблему в её исторической перспективе, при этом следует особо подчеркнуть национальную самобытность и права палестинского народа. В нем должно быть прослежено развитие этой проблемы в период действия мандата Лиги Наций и показано, как этот вопрос возник в Организации Объединенных Наций…»“. 2012-yil 23-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 18-fevral.
• Mark Xrustalev: YAQIN SARQ MOQINOSI: DINAMIKASI VA ISTIQBOLLAR
• un.org kelishuv matni(Inglizcha) )