Viktor Ivanovich Belyayev

Viktor Ivanovich Belyayev (28-aprel [11]-may 1902, Toshkent, Rossiya imperiyasi — 7-may 1976, Leningrad, SSSR) — sovet arabshunos tarixchisi, arab qoʻlyozmalari boʻyicha mutaxassis. Filologiya fanlari nomzodi, professor.

Viktor Ivanovich Belyayev
Tavalludi	28-aprel (11-may) 1902 yoki 1902 Тoshkent, Тurkiston o‘lkasi, Rossiya imperiyasi
Vafoti	7-may 1976 yoki 1976 Leningrad, RSFSR, SSSR
Fuqaroligi	SSSR RSFSR Rossiya imperiyasi
Sohasi	arabshunos
Ish joylari	SSSR Fanlar akademiyasining Kitoblar, hujjatlar va xatlar instituti, SSSR FA Iqtisodiyot institutining qo‘lyozmalar bo‘limi, Akademik I.Yu. Krachkovskiy nomidagi arabshunoslik kabineti, Leningrad davlat universiteti Sharq fakulteti
Taʼlimi	Leningrad davlat universiteti
Ilmiy darajasi	filologiya fanlari nomzodi
Ilmiy unvoni	professor
Akademik rahbarlari	Krachkovskiy Ignatiy Yulianovich
Mashhur shogirdlari	A. A. Dolinina, O. B. Frolova, P. G. Bulgakov, A. B. Xalidov, Ya. B. Grunntfest, S. M. Basiyeva, P. A. Gryaznevich.
Mukofotlari

Biografiyasi

Otasi advokat bo‘lgan. 1921-yilda Turkiston Sharq institutiga o‘qishga kirib, arab tilini o‘rgangan. 1923-yilning kuzida Leningrad davlat universiteti ijtimoiy fanlar fakultetining etnologiya-lingvistika bo‘limiga o‘qishga kirib, arab tili va adabiyoti, shuningdek, fors tilini o‘rgangan. 1925-yilda Leningrad davlat universitetini tamomlagan.

Universitetni tugatgach, Osiyo muzeyiga stajyor sifatida qabul qilingan (1926-1929). 1933-yilda SSSR Fanlar akademiyasining Kitoblar, hujjatlar va xatlar institutiga ishga kirgan. Arab numizmatik kolleksiyalari, arab paleografiyasi va papirologiya yodgorliklarini o‘rgangan. 1936-yil oxirida bu institut Tarix instituti bilan birlashtirilgan, shu munosabat bilan Belyayev Sharqshunoslik institutining qo‘lyozmalar bo‘limiga ishga o‘tgan. U yerda islom fondi qoʻlyozmalarining tavsifi bilan shugʻullangan, arab tili idorasida ishlagan. Turkmaniston tarixiga oid arab manbalarini tarjima qilish bilan shugʻullangan. 1937-yil boshida filologiya fanlari nomzodi bo‘lgan.

1939-1940-yillarda Sovet-Fin urushida qatnashgan. Yarador bo‘lgach, institutda yana ilmiy ish bilan shug‘ullangan. Ulug‘ Vatan urushi yillarida Belyayev Sharqshunoslik instituti bilan birgalikda dastlab Kalugada, keyin Toshkentda ijodiy safarda bo‘lgan.

1945-yil 15-apreldan 1950-yilgacha SSSR Fanlar akademiyasi Sharqshunoslik instituti qoʻlyozmalar boʻlimi mudiri. Belyayev qoʻlyozma materiallarini saqlashda toʻliq tartib oʻrnatgan, uning ishtiroki va rahbarligida institut qoʻlyozmalarining koʻplab kataloglari tuzilgan. 1951-yilda I.Yu. Krachkovskiy vafotidan keyin Belyayev SSSR Fanlar akademiyasi Sharqshunoslik instituti arabshunoslarining Leningrad guruhiga rahbar etib tayinlangan, keyinchalik bu institut akademik I. Yu. Krachkovskiy nomidagi arabshunoslik kabinetiga aylantirilgan.

1959-yil oxirida Leningrad davlat universitetining Sharq fakultetiga arab filologiyasi kafedrasi mudiri lavozimiga o‘tkazilgan. 1963-yil oktabr oyida professor ilmiy unvonini olgan.

Qohira arab tili akademiyasining muxbir aʼzosi (boshqa bayonotga koʻra — faxriy aʼzosi). Sharqshunoslarning xalqaro qurultoylarida ishtirok etgan.

1940-yildan Belyayev ,,Abbosiylar xalifaligi tarixchisi as-Suliy (X asr)" nomli doktorlik dissertatsiyasi ustida ishlagan. Sharqshunoslik arxivida saqlanayotgan hujjatlarga ko‘ra, Belyayevning dissertatsiya ustida ishlashiga og‘ir turmush sharoiti to‘sqinlik qilgan. Olim keksa qaynotasi va kasal rafiqasi bilan 1 xonali kommunal kvartirada yashagan. Belyayev ishlagan as-Suliyning arabcha matni tarjimasini uning shogirdi Anas Xolidov yakunlagan.

Publikatsiyasi

• as-Suli, Abu Bakr Muhammad. Kitob al-Avroq / Krit. tekst, per. na rus. yaz. V. I. Belyayeva i A. B. Xalidova; predisl., primech. i ukaz. A. B. Xalidova. — SPb.: Sentr „Peterburgskoye vostokovedeniye“, 1998. — 592 s. — (Pamyatniki kulturi Vostoka: Sankt-Peterburgskaya nauchnaya seriya. V).
• Koran. Perevod i kommentarii I. Yu. Krachkovskogo / Redaktor V. I. Belyayev. [Predisloviye V. I. Belyayeva i P. A. Gryaznevicha]. — M., 1963.
• Koran. Perevod i kommentarii I. Yu. Krachkovskogo / Pod redaktsiyey V. I. Belyayeva [Predisloviya V. I. Belyaeva i P. A. Gryaznevicha]. — 2-e izd. — Glavnaya redaksiya vostochnoy literaturi izdatelstva „Nauka“, 1986. — 727 s.
• Mes A. Musulmanskiy Renessans / Per. s nem., predisl., bibliogr. i ukazatel D. Ye. Bertelsa. Otvetsvenniy redaktor V. I. Belyayev. — 2. — M.: Glavnaya redaksiya vostochnoy literaturi izd. „Nauka“, 1973. — 473 s.
• Petrushevskiy I. P. Islam v Irane v VII—XV vekax (kurs leksiy) / Otvetsvenniy redaktor V. I. Belyayev. — L.: Izdatelstvo LGU, 1966.
• Mikluxo-Maklay N. D. Opisaniye tadjikskix i persidskix rukopisey Instituta narodov Azii. Vipusk 2. Biograficheskiye sochineniya / Otvetstvenniye redaktori I. A. Orbeli, V. I. Belyayev. — M.: IVL, 1961.
• Mixaylova A. I. Katalog arabskix rukopisey Instituta narodov Azii i Afriki Akademii Nauk SSSR. Vipusk 2. Geograficheskiye sochineniya / Otvetsvenniy redaktor V. I. Belyayev. — M.: IVL, 1961.
• Gibb X. A. R. Arabskaya literatura. Klassicheskiy period. [Arabskaya literatura. Perevod s angl. A. B. Xalidova; Musulmanskaya istoriografiya. Perevod s angl. P. A. Gryaznyevicha] / Otvetsvenniy redaktor V. I. Belyayev. — M.: Izdatelstvo vostochnoy literaturi, 1960.
• Xalidov A. B. Katalog arabskix rukopisey Instituta narodov Azii Akademii Nauk SSSR. Vipusk 1. Xudojestvennaya proza / Otvetsvenniy redaktor V. I. Belyayev. — M.: IVL, 1960.
• Mikluxo-Maklay N. D. Opisaniye tadjikskix i persidskix rukopisey Instituta vostokovedeniya. Vipusk 1 / Otvetsvenniye redaktori V. I. Belyayev, D. I. Tixonov. — M.—L.: Izdatelstvo Akademii Nauk SSSR, 1955.

Adabiyot

• Винников И. Н., Долинина А. А. „Виктор Иванович Беляев (к семидесятилетию со дня рождения)“, . Учёные записки ЛГУ им. А. А. Жданова. № 374. Серия востоковедческих наук. Востоковедение, I. К 70-летию профессора В. И. Беляева. Л.: Издательство ЛГУ — 3—14-bet. 
• Miliband S. D. Vostokovedi Rossii: XX — nachalo XXI veka: biobibliograficheskiy slovar: v 2 knigax / otv. red. V. M. Alpatov. — IV RAN; INION RAN. — M.: Vostochnaya literatura, 2008. — T. 1: A—M. — 968 s. — ISBN 978-5-02-036365-6.
• Dolinina A. A., Dzevanovskiy V. M. Viktor Ivanovich Belyaev (1902—1976). Jizn i tvorchestvo (po fondam Arxiva vostokovedov Instituta vostochnix rukopisey RAN) // Rossiya i Palestina: nauchnie i kulturnie svyazi (po materialam arxivnix, rukopisnix, knijnix i muzeynix fondov). — SPb.: BAN, 2018. — S.15—37. ISBN 978-5-336-00236-2.

Havolalar

• Грушевой А. Г. „Виктор Иванович Беляев“. ИВР РАН. Qaraldi: 2014-yil 7-sentyabr.
• Krivonojenko A. F., Rostovsev Ye. A. Belyaev Viktor Ivanovich // Setevoy biograficheskiy slovar istorikov Sankt-Peterburgskogo universiteta XVIII—XX vv.