Xarita

Xarita ( nemischa Karte-asl; yunoncha chartes-yozish uchun ishlatiladigan papirus varagʻi)-kartografik proyeksiyalardan foydalangan holda belgilar yordamida yaratilgan Yer yuzasi,yulduzli osmon yoki uning qismlarining qisqartirilgan tasviri (namunasi).Xaritada daryo oʻzanining oʻzgarishi,tuproq qoplami, jarliklar, botqoqliklar, aholi punktlari va yoʻllarning tabiatni o'zgarishi va boshqalar koʻrsatilgan bularni aniqlash mumkin. Obyektlarning joylashishini va oʻzaro bogʻliqligini masshtabda, fazoviy va sonli xususiyatlarda aniqlaydi. Xarita mamlakat sanoati va iqtisodiyoti, ilm- fan va mudofaa sohasida muhim ahamiyatga ega. Shuningdek, u turli binolarni tadqiq qilish, rejalashtirish, loyihalashda keng qoʻllanadi;

Jahon xaritasi

Qozog'iston xaritasi

Xarita-Yer yuzasi yoki uning qismlarini aniq kartografik proyeksiyadagi xaritasi,uni tekislikda minimallashtirish va umumlashtirish.Kerakli maʼlumotlar foydalanish maqsadiga qarab koʻrsatiladi.

Xarita bilan yoʻl boʻylab yuring

(Xaritalar yordamida yoʻllarda harakatlanish).Xaritani oldindan sinchkovlik bilan oʻrganish va harakatlanish yoʻnalishini eslab qolish kerak:yo'lning tabiati,yo'l bo'yidagi inshootlar,yo'lning ufqqa nisbatan umumiy yo'nalishi,o'tish mumkin bo'lmagan nuqtalar va aylanib o'tish mumkin boʻlgan yo'llarning joylashuvi,chorrahalar va kesishmalar. Keyin xaritada asosiy yo'nalishlar tanlanadi va harakatning to'g'riligini nazorat qilish uchun kerakli marshrut uchun tanlanadi.Butun marshrut uzunligi va tanlangan marshrutlar orasidagi masofalar o'lchanadi va qayd etiladi.Xarita haydash paytida yo'naltirilgan bo'lishi kerak.Bir marshrutdan ikkinchisiga o'tish,xaritani mahalliy relef bilan muntazam ravishda taqqoslash, bosib o'tgan masofa va marshrutlar bo'yicha harakatlanishning to'g'riligini kuzatish sizning joylashuvingizni va tanlangan marshrutlarga nisbatan marshrutdagi transportning oxirgi nuqtasini bilish uchun zarurdir. nuqta.

Xaritadan tashqarida foydalanish

(Kartochkalar yordamida yoʻldan tashqarida harakatlanish).Buning uchun xaritada yoʻlning har bir burilishi uchun taniqli mahalliy quruqlik yoʻnalishlari koʻrsatilgan holda yoʻnalish belgilanadi.Marshrut imkon qadar mahalliy obyektlarga (zovuqlar, aloqa liniyalari va boshqalar)yaqin boʻlishi kerak. b.) tuzlashning chiziqli yoʻnalishlariga toʻg'ri kelishi kerak.Bir marshrutdan ikkinchi marshrutga oʻtishda xaritada marshrutni tez-tez yoʻnaltirish va uni mahalliy relef bilan tekislash kerak.

Mahalliy topografiyani xaritada oʻrganish

(Mahalliy relyefni xaritada o‘rganish)-tekislikning gorizontal tasviri haqida fikr yuritish,yer yuzasida notekis bo‘shliqni va relyefni (qiyalik,nuqtalar balandligi va boshqalar) tasavvur qilish b.) tabiatni aniqlash uchun hisob-kitoblar va oʻlchovlarni bajarish.Rеlyefni umumiy xarakteristikalari gorizontallarning shakli va chastotasining yuzaki koʻrinishi bilan aniqlanadi.Bu xususiyatlardan foydalanib,birinchi navbatda,asosiy vilkalar (tizmalar),vodiylar va jarliklar koʻrsatiladi.Relyefning tabiati bilan umumiy tanishgandan soʻng,berilgan vazifaga muvofiq uni har tomonlama oʻrganish,shuningdek,kerakli oʻlchov va hisob-kitoblarni amalga oshirish boshlanadi. Xaritaga koʻra, yer yuzasining mutlaq balandligini gorizontallar va belgilar orqali aniqlash mumkin. Ufqdagi nuqtaning balandligi bu ufqning belgisiga toʻg'ri keladi. Agar nuqta gorizontallar orasida joylashgan boʻlsa, u unga eng yaqin boʻlgan pastki ufqning balandligini topadi va bu hajmga bu nuqtaning ortiqcha qismini qoʻshadi gorizontal. Ushbu ortiqcha, odatda, vizual interpolasyon bilan aniqlanadi. Nisbiy ustunlik (nisbiy balandlik) ularning mutlaq balandliklari orasidagi farq sifatida hisoblanadi. Nishabning nishabi maxsus grafik - yotoq shkalasi bilan belgilanadi. U xarita ramkasining oʻng tomonida, chiziqli masshtabning oʻng tomonida joylashgan.

Xaritadagi mahalliy yoʻnalish

(Xaritadagi orientatsiya)-mahalliy orientatsiyaning asosiy shakli.Xaritadagi orientatsiya xaritani yo‘naltirish,undagi nuqtani aniqlash va xaritani mahalliy hududga moslashtirishdan iborat.

(Mashtabli xarita).Kartalarning shkalasi 1:10000, 1:25000, 1:50000, 1:100000, 1:200000, 1:500000 va 1:1000000. Kichik bo'linmalarning komandirlari o'z vazifalarini bajarish uchun ko'pincha janglarda 1:50000 va 1:100000 masshtabli xaritalardan foydalanadilar. 1:200 000, 1:500000 va 1:1000000 masshtabli xaritalar katta shtab-kvartiralar ishida, shuningdek, maxsus vazifalar uchun ishlatiladi.

Xaritada nuqta chizing

Qozog'iston shaharlari xaritasi

(Kartadagi nuqtalarni qoʻllang)-nuqta koordinatalarda joylashishi kerak boʻlgan kvadratni aniqlang va unga nuqta chizing.Topilgan kvadratning janubiy chizigʻidan uning yon tomonlarida xarita masshtabidagi boʻlim chizilgan.U kvadratning pastki qismi va X nuqtasi orasidagi farqga mos kelishi kerak.Olingan belgilar nozik chiziqlar bilan birlashtiriladi.Ushbu chiziq boʻyicha kvadratning gʻarbiy tomoniga chiziq torting.U kvadratning chap tomonidagi Y nuqtasining farqiga mos kelishi kerak.Bu siz izlayotgan nuqta.

Xaritadagi obyektning taxminiy joylashuvi

(Xaritadagi obyektning joylashuvining taxminiy koʻrsatkichi).Xaritadagi nuqtaning joylashishini taxminiy aniqlash uchun u joylashgan katakchaning kvadratini nomlash kifoya.Birinchi abscissa x kvadratning janubiy tomoni,y ordinatasi esa gʻarbiy tomoni deyiladi.Bitta varaqli xarita bilan ishlaganda abscissa va ordinata odatda ikkita raqam bilan ifodalanadi (oʻnlik va birlik kilometrlar xaritaning ichki ramkasidan tashqarida katta sonlarda berilgan).

Xaritadagi joylashuv

Mahalliy obyektlarni, xaritadagi relyefning shakli va detallarini, koʻzning masofasi va yoʻnalishini aniqlash usuli.

Xarita masshtabi

(Mashtabli xarita)-xaritadagi chiziq uzunligining yerdagi tegishli chiziq uzunligiga nisbati.Topografik xaritalar yordamida bajariladigan vazifalarning xilma-xilligi tufayli sizga turli masshtabdagi xaritalar kerak boʻladi: 1:10000 - o'n ming, 1:25000 - yigirma besh ming, 1:50000 - ellik ming, 1:100000 bir yuz ming., 1:200 000 ikki yuz ming, 1:500000 - besh yuz ming, 1:1000000 - million.Mahalliy hududning kartografik tasvirining kattaligi va xaritaning to'liqligi, o'lchovlarning aniqligi xarita masshtabiga bog'liq. Xaritaning masshtabi eng past darajada kichrayganda juda katta bo'ladi. Bu sizga mahalliy hududni to'liq tasvirlash imkonini beradi. Xarita masshtabining kichrayishi natijasida unga joylashtiriladigan mahalliy yer uchastkalari soni ham oshadi. Xaritada ko'rsatilgan maydonning qisqarish darajasi qanchalik katta bo'lsa, xarita masshtabi ham shunchalik kichik bo'ladi. Xarita ramkasining janubiy (pastki) tomonida raqamli va chiziqli masshtablar, masshtab o'lchami ko'rsatiladi.

Xaritalar nomenklaturasi

(Nomenklatura xaritasi)-koʻp sahifali geografik xaritalarning har bir sahifasining joylashishini yoki xaritaning boshqa sahifalariga nisbatan joylashish tartibini belgilovchi belgilar tizimi.Xaritalar nomenklaturasi.Xaritalarda chiziqlar chizish bilan chambarchas bogʻliq boʻlib,u qoʻshinlarni xaritalar bilan taʼminlashni tashkil etishda qoʻllanadi.Xaritalar nomenklaturasi jadval shaklida (xaritaning har bir sahifasi yigʻish jadvali yoki xaritalar katalogiga muvofiq alfavit-raqamli yoki alfanumerik belgi bilan belgilanadi),koordinata (xaritaning har bir varagʻi uning nuqtalaridan birining koordinatalari bilan belgilanadi) sahifaning markaziy nuqtasi), raqamli yoki alfanumerik, yoki alfanumerik kod tayinlangan).

Xaritalar tasnifi

(Tasniflash xaritasi;yunoncha.Chartes—yozish uchun moʻljallangan varaq yoki papirus paketi)—xaritalar mazmuni,maqsadi va masshtabiga koʻra turli turlarga boʻlinadi.Barcha kartografik yoki umumiy geografik va maxsus xaritalar.Umumiy geografik xaritalar masshtabiga qarab topografik (masshtab 1: 1 000 000 va undan katta) va suratga olish (masshtabi 1: 1 000 000 dan kam) xaritalarga bo‘linadi. 1 masshtab: 10 000; 1: 25000 va 1: 50000 topografik xaritalar yirik masshtabli, oʻrta masshtabli 1: 100000 va 1: 200000 masshtabli, 1: 500000 va 1: 1000000 kichik masshtabli topografik xaritalar deb ataladi.

Xarita darslari

(Xaritalardagi darslar)-tezkor va taktik (taktik-maxsus) mashgʻulotlar generallar va ofitserlar tomonidan guruh mashqlari,tezkor va taktik lahzali echimlar,xodimlarni oʻqitish shaklida oʻtkaziladi.Ushbu darslar har qanday mintaqada, jangovar harakatlar teatrining xorijiy boʻlimlarida oʻquv masalalarini tahlil qilishni osonlashtiradi, oʻz funktsional vazifalarini bajarish uchun zarur boʻlgan koʻnikmalarni mashq qiladi.

Xaritani yoʻnaltiring

(Yoʻnalish xaritasi)-maʼlum bir hududda ishlayotganda,xarita ramkasining shimoliy tomoni shimolga,qolgan qismi esa mos ravishda janubga,sharqqa va gʻarbga joylashtirilishi kerak.Bunda xaritadagi nuqtadan tevarak-atrofdagi mahalliy obyektlarga yoʻnalish boshqaruv xaritasidagi ushbu yoʻnalishlarga mos keladi va u yerda joylashgan barcha obyektlarning oʻzaro joylashuvi va ularning xaritadagi belgilari oʻxshashdir. Xaritaning taxminiy yoʻnalishi vizual tarzda amalga oshiriladi, aniqroq yoʻnalish kompas yoki koʻrish (tuzatish) oʻlchagichlar yordamida amalga oshiriladi.

Xaritani mahalliy yer chiziqlari boʻylab yoʻnaltiring

(Mahalliy chiziqlar boʻyicha xaritalarni yoʻnaltirish)–mahalliy obyyektlar (yoʻllar,ariqlar,aloqa liniyalari) mavjud boʻlganda qoʻllanadigan chiziqli yoʻnalish.Mahalliy hududdagi chiziq ustida turib,xaritani shunday aylantiringki,chiziqli obyekt tasvirining yoʻnalishi uning xaritadagi mahalliy yoʻnalishiga toʻg'ri keladi,shunda uning oʻng va chap tomonidagi barcha boshqa obyektlarning tasvirlari joylashadi chap.Agar manzil maʼlum boʻlsa va oʻsha joydan koʻrinadigan marshrutlar xaritada belgilangan boʻlsa, u holda xarita marshrut yoʻnalishi boʻyicha yoʻnaltiriladi. Oʻlchagichni istalgan yoʻnalishdagi joylashuv nuqtasi bilan tekislaydi. Tanlangan yoʻnalish maqsadli chiziqda boʻlishi uchun xaritani chizgʻich boʻylab aylantiradi. Nishon qilayotganda, oʻlchagichning chetini yoʻriqnomaga qaratib ushlab turing.

Kompasda xaritani yoʻnaltiring

(Xaritaning kompas boʻyicha orientatsiyasi)-Xaritaning kompas yoʻnalishi xaritani yoʻnaltirish uchun ishlatiladi. Avval xaritani yoʻnaltiradi.Keyin kompasni xaritaga qoʻying,shunda uning boʻlagining nol diametri xarita ramkasining yon tomoniga toʻg'ri keladi. Kompasning magnit koʻrsatkichining aylanadigan qismi kichik (3 daraja) boʻlsa, u hisobga olinmaydi.