Xitoy raqamlari

Andoza:Table Numeral SystemsXitoy raqamlari xitoy tilida katta va kichik harflarga bo'lingan sanoq tizimi bo'lib, arab raqamlari kiritilishidan oldin keng qo'llanilgan. Hozirgi kunga kelib bu xitoy raqamlari hisoblashda kamroq qo'llaniladi. Sharqiy Osiyoda yuridik hujjatlar va bank hujjatlarini (masalan, cheklar ) yozishda xitoy raqamlari (odatda katta harflar) hali ham qo‘llaniladi. Murakkab hisoblash va raqamlar tufayli bu hujjatlarni osongina tushunish judayam qiyin va firibgarlikka duch kelish foizi kamroq.

Xitoy raqamlari katta va kichik harflarga-belgilarga bo'linadi. Umumiy katta va kichik xitoy raqamlari va ularga mos keladigan arab raqamlari:

Nol, bir, ikki,, to'rt, besh, olti, etti, sakkiz, to'qqiz, o'n, yuz, ming	bosh xitoy raqamlari
Nol/〇, bir, ikki, uch, to'rt, besh, olti, yetti, sakkiz, to'qqiz, o'n, yigirma, yuz, ming	kichik xitoy raqamlari
0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 20, 100, 1000	Arab raqamlari

Standart foydalanish

Xitoy Xalq Respublikasi

"Xitoy Xalq Respublikasining GB/T 15835-2011 sonli nashrlarda raqamlardan foydalanish qoidalari" qonuni. ushbu qonunda arab raqamlari va xitoy raqamlarining tegishli tarzda me'yor qoidalariga amal qilgan holda qo'llanilishini batafsil belgilangan  :

• O'lchov uchun ishlatiladigan raqamlar yanada tushunarli ifodalanishi uchun arab raqamlaridan foydalaniladi. Masalan, 34,05%. Matnda hisob so'zlar o'lchov birligi bilan birga kelganda, ayniqsa o'lchov birligi harflar bilan ifodalanganda, 523,56 km yoki 523,56 kilometr kabi arab raqamlaridan foydalanish kerak.
• Raqamlash uchun ishlatiladigan raqamlar diqqatni jalb qiladigan va tanib olinadigan effektlarga erishish uchun arab raqamlaridan foydalanish kerak, masalan: Fusing Yo'li №11, Milliy avtomagistral 101
• Ijtimoiy hayotda ishlatiladigan arab raqamlari bo'lgan so'zlar, masalan: 3G mobil telefon, MP3 pleer, G8 sammiti
• Xitoy belgilar ildiz va filial yili, oy taqvimining oyi va kuni, tarixiy sulolalar yili va an'anaviy ravishda xitoycha belgilardan foydalanadigan boshqa Grigorian bo'lmagan kalendarlar uchun ishlatiladi. Masalan: Bingyin yilining 15-oktyabri, 23-dekabr, 15-avgust o'rta kuz festivali, Qin Wengong 44-yil, Qing Xianfeng 10-yil
• Xitoycha belgilar va raqamlar “atrofida, tacha” kabi tahminiy sonni ifodalovchi so'zlarni o‘z ichiga olgan taxminiy raqamlar va taxminiy raqamlarni ifodalash uchun birgalikda ishlatiladi. Masalan: uch-to‘rt oylik, yigirmata atrofida, qirq besh yoki olti yosh, ikki yoki undan ko‘proq, o‘n mingtacha va yuqorida ko'rsatilgan xitoycha belgilar va raqamlarni o'rtaga qo'shib bo'lmaydi.
• Agar o'lchov yoki raqamlashni ifodalash uchun zarur bo'lgan raqamlar soni katta bo'lmasa va xitoycha belgilar va arab raqamlari o'rtasida tanlashda yozishning soddaligi va tanib olishning ravshanligida aniq farq bo'lmasa, ikkala shakldan ham foydalanish mumkin. Masalan: 17-bino (17-bino), 3 marta (uch marta), 20 martadan ortiq (20 martadan ortiq), 4-chorak (toʻrtinchi chorak), 76 yosh (etmish olti yosh), 80 yil. 20-asr Yillar (1980-yillar), 1997-yil 1-iyul (1997-yil 1-iyul), 4 oy (toʻrt oy), 12 kun (oʻn ikki kun)
• Agar siz sodda va diqqatni tortadigan ifoda effektini ta'kidlashni istasangiz, arab raqamlaridan, tantanali va nafis ifoda effektini ta'kidlashni istasangiz, xitoy raqamlaridan foydalaning. Misol: 2008-yil 12-may, Pekin vaqti bilan soat 14:28 da XI Butunxitoy xalq vakillari kengashining birinchi sessiyasi.
• Agar ikkita raqam bir xil funktsional toifani ifodalasa (masalan, ularning ikkalasi ham yil, oy, kun va vaqtni ifodalovchi raqamlar bo'lsa) yoki ikkita raqam kontekstda bir xil darajada bo'lsa (masalan, nom raqami maqola katalogidagi bir xil daraja), bir xil shakldan foydalanish kerak. Aksincha, agar ikkita raqamning ifoda funktsiyalari boshqacha bo'lsa yoki ular turli darajada bo'lsa, turli shakllarni tanlash mumkin. Ikkinchi bobning quyi darajadagi sarlavhasi arab raqamlari bilan raqamlanishi mumkin: 2.1, 2.2,...
• Ikki qo'shni arab raqamlari noaniqlik keltirib chiqaradigan vaziyatdan qochish kerak, masalan: 3-sinf katta uch yoki uchta katta sinf ("O'rta maktabning 3-sinfi" deb yozilmagan), yuqori sinfning 2-sinfi yoki sinf (2) katta uch ("Oliy sinf 3-2" deb yozilmagan).
• Xitoy raqamlari va arab raqamlari qonuniy kuchga ega bo'lgan hujjatlar, e'lon hujjatlari yoki moliyaviy hujjatlarda bir vaqtning o'zida ishlatilishi mumkin. Masalan: 2008-yil aprel oyida sug'urta hisobi bo'yicha hisob-kitob kunidagi foiz stavkasi 1,5750/10 000 (0,015750%) edi.
• Xitoy belgilarda yil qisqartmasidan keyingi raqamlar taxminiy raqamlar sifatida tushunilishi mumkin, shuning uchun ular odatda qisqartirilmaydi.
• Umuman olganda, Grigorian taqvimining yil, oy, kun, soat, daqiqa va soniya arab raqamlari bilan yozilishi kerak, shuning uchun "1978" eng yaxshi 1978-yil deb yoziladi. An'anaviy kalendarning yili, oyi va kuni "Chenguanning 16-may, 10-yil" emas, balki " Chjenguanning 16-mayi, 10-yili" kabi xitoy belgilarida yozilishi kerak. Tarixiy tadqiqotlarda ba'zida Grigorian yili an'anaviy kalendarning oyi va kuni bilan ishlatiladi, masalan, "16-may, 636", bu erda 636 - Chjenguanning o'ninchi yiliga to'g'ri keladigan Grigorian yili, 16-may. kalendar oyi va yilning kuni. Ushbu aralash yozish usuliga alohida e'tibor qaratish lozim.
• Oy va kun allaqachon aniq voqealarga ega bo'lsa, oy va kun xitoycha belgilar bilan ifodalanishi mumkin. Agar yanvar, noyabr va dekabr oylari ishtirok etsa, oy va kunni ifodalovchi raqamlarni ajratish uchun bo'shliqdan foydalanish kerak. Misollar: “28-yanvar” voqeasi, “9-dekabr” harakati, 1-may Xalqaro mehnat kuni, 4-may harakati .
• Katta xitoy raqamlari (nol, bir, ikki, uch, to'rt, besh, olti, etti, sakkiz, to'qqiz, o'n, yuz, ming, o'n ming va yuz million) yuridik hujjatlar va moliyaviy hisob-kitoblarni sanab o'tish uchun mos keladi.
• “0” arab raqami “nol” va “〇” xitoycha belgilarning ikkita yozma shakliga ega. O'lchov sifatida foydalanilganda, "0" xitoycha harflarni yozish shakli "nol" bo'ladi; raqam sifatida ishlatilsa, "0" xitoycha yozuv shakli "〇".
• Arab raqamlari va xitoy raqamlari bir vaqtning o'zida qo'llaniladigan holat: Agar raqamli qiymat juda katta bo'lsa, raqamli qiymatdagi "o'n ming" va "milliard" birliklari uchun xitoy raqamlari va arab raqamlari ishlatilishi mumkin. qolganlari uchun. Misol: Xitoyda 1982 yilgi aholini ro'yxatga olishda 1 008 175 288 kishi bor edi va 2021 yilda taxminan 1 466,6 million kishi bo'ladi. Ya'ni bunda boshidagi raqamlar arab raqami bilan, "million", "ming" kabi birliklar xitoy tilida yozilishi mumkin.

umumiy raqamlar

10 ta umumiy raqam

Xitoy tilida "bir" dan "to'qqiz"gacha bo'lgan to'qqizta belgi bor. Boshqa raqamlarni ifodalash uchun "o'n", "yuz" va "ming" kabi kattaroq raqamlaridan foydalaniladi.

690-yilda Vu Zetyan ismli shaxs Zetyan belgilarini e'lon qildi. Ulardan biri o'sha paytdagi "yulduz" iyeroglifi bilan bir xil ma'noga ega bo'lgan " 〇 " edi va hozirda "nol" raqamining sinonimi sifatida ishlatiladi.

• Norasmiy holatlarda "bir" va o'ndan yuqori raqamlar bilan boshlanadigan raqamlar qoldirilishi mumkin. Zamonaviy standart xitoy tilida faqat "o'n" dan foydalanish mumkin, "o'n", "yuz", "ming" va "o'n ming" esa Hokkien va Kanton tillarida ishlatilishi mumkin. Masalan: 100 000, mandarin xitoychasini yuz ming, 1500, hokkien va kanton tilini ming besh deb o‘qish mumkin.
• Rasmiy hujjatlar va moliya institutlarini to'ldirishda, keyinchalik buzg'unchilikka yo'l qo'ymaslik uchun maxsus yozish odatlari mavjud:
  • Raqamlar miqdor ko'rsatkichi sifatida ishlatilganda, "bitta" va gorizontal chiziqlarni chalkashtirib yuborish yoki buzishni oldini olish uchun Tayvanning ish hujjatlari yoki rasmiy hujjatlarida ko'pincha "b" o'rniga ishlatiladi va Xitoy odatda "bir" ni oldini olish uchun foydalanadi. Masalan, rasmiy hujjatlarda “Birinchi o‘qituvchi” “O‘qituvchi B” yoki “Birinchi o‘qituvchi” deb yoziladi.
  • Moliyaviy institutlarning an'anaviy qo'lda to'ldirish tartib-qoidalarida, buzg'unchilikka yo'l qo'ymaslik uchun miqdor katta harflar bilan yoziladi. Masalan, "45792 yuan" "" deb yozilishi kerak. Agar arab raqamlari ishlatilsa, oxirida "45792-" kabi gorizontal chiziq yozilishi kerak.
• Raqamdagi 4, talaffuzi "o'lim" ga yaqin bo'lgani uchun, 4 omadsiz raqam hisoblanadi, shuning uchun ushbu tillardagi mahalliy shifoxonalar va mehmonxonalarning qavat raqamlari to'rtinchi qavatni o'tkazib yuboradi, bu "to'rtinchi qavatsiz" binolar, To'rtinchi qavat beshinchi qavat sifatida kodlanadi yoki 4 ni ifodalash uchun "3A, 3,5".
• Tayvanda xususiy bitimlar va maxfiy operatsiyalarda katta miqdorda yoki savdolashma summasini ifodalashning o‘ziga xos “soddalashtirilgan” so‘zlashuv usuli mavjud.Bunday ifodalash usuli nafaqat konfidensiallikni saqlab qolishi, balki har ikki tomonning manfaatlarini ham himoya qilishi mumkin. tranzaksiya. yuz.
  • Xaridor mahsulot narxi 23 600 yuan (soliqsiz) ekanligini bilsa, muzokaralar chog'ida narxni 22 000 yuanga (soliq kiritilgan) tushirishni kutishlarini bildirish uchun "soliq bilan birga 22 tani sanab bera olasizmi" deb aytishi mumkin.
  • Uy operatsiyalarida shunday deyiladi: "U uyning bir pingining narxi yigirma ikki", ya'ni aslida 220 000 va hokazo.
• Gonkong va Makaodagi shaxsiy bitimlar va norasmiy holatlarda summaning raqamlari maxsus so'zlar bilan almashtiriladi: o'nliklar "cho'ntak" yoki "tiao" deb ham ataladi, yuzlik "eski" deb ham ataladi va ming. "Skimming" yoki "tiao" deb ham ataladi."Sichqoncha", o'n ming ham "teri" yoki "bir", bir million "to'p" deb ham ataladi, yigirma ham "yigirma", ikki yuz yoki ikki ham deyiladi. "ikki" deb ataladi. Bunday ifodalash usuli nafaqat maxfiylikni saqlashi, balki bitimdagi har ikki tomonning yuziga ham g'amxo'rlik qilishi mumkin.
  • Misol uchun, 2019-yil 28-fevralda ABC firibgarlik ishi haqida xabar berganida, sarlavha “Qurbon ayol deyarli uchta to‘pni yo‘qotdi” bo‘lib, unda “uch to‘p” uch millionni nazarda tutadi.
• Birlardan oldingi "0" yozilishi yoki o'qilishi kerak, lekin doimiy 0 yozilishi yoki o'qilishi kerak. Masalan: 10002 "o'n ming ikki" deb yozilishi kerak.
  • Agar ming raqam nol bo'lmasa va o'n ming raqam nolga teng bo'lsa yoki o'n million raqam nol bo'lmasa va yuz million raqam nolga teng bo'lsa, nol qo'shishning hojati yo'q. Misol: 205 000 "ikki yuz ellik ming" deb o'qiladi.
  • Izoh: Agar siz nolni to'ldirmoqchi bo'lsangiz, u "ikki yuz ming'nol'besh ming" o'rniga "yigirma'nol'besh ming" bo'lishi kerak, chunki nol o'n ming o'rinda, ikkinchisining to'ldiruvchi usuli. noto'g'ri, o'n ming va ming Raqamning o'rtasida boshqa raqamlar yo'q va hech qanday raqam qo'shilmaydi.
  • Tayvanning boshlang'ich maktab to'rtinchi sinf matematika darsligida katta sonlarni o'qish haqida birlik mavjud, masalan: 5,920,001,245, "besh to'qqiz yuz yigirma million bir ming ikki yuz qirq besh" deb o'qiladi.
  • Xitoy boshlang‘ich maktabining 4-sinfi uchun matematika darsligidagi “100 000 000 dan ortiq sonlarni bilish” bobida katta sonlarni o‘qish usuli o‘rgatiladi va 10 ¹² dan kichik har qanday butun sonni o‘qiy oladi, masalan: 10040002000 “ kabi o‘qiladi. o'n milliard to'rt ming o'n ikki ming".
  • Agar o'n minglab raqamlar guruhi nolga teng bo'lsa, uni nol bilan to'ldirish kerak. Masalan: 200005000 "ikki yuz besh ming" deb o'qiladi
• Norasmiy holatlarda, agar "nol" so'zi oxirgi raqamdan oldin bo'lmasa, oxirgi birlik qoldirilishi mumkin. Misol uchun: 12000 "o'n ikki ming" deb o'qilishi mumkin, lekin rasmiy yozuv hali ham "o'n ikki ming" bo'lishi kerak.
• Xitoy tilidagi eng katta raqam "zay" dir, lekin Xitoyga kiritilgan buddist yozuvlari hindular tomonidan ishlatiladigan ko'proq sonni xitoycha belgilar bilan transliteratsiya qilgan, quyida ko'ring.
• Malayziya va Singapurda ingliz va malay tillariga tarjima qilishni osonlashtirish uchun oddiy sharoitlarda "o'n ming" birligi "o'n ming" ga bo'linadi. Masalan, 30 000 ingliz tiliga mos kelishi uchun "o'ttiz ming" deb o'qilishi mumkin."thirty thousand"yoki qisqartirilgan "30k" (bu erda "k" inglizcha prefiksni bildiradi"kilo-", bu xitoy tilidagi minglarga teng).

Zamonaviy xitoyda

Xitoy mintaqasida faqat qadimgi "vanjin soni"dagi qadimgi raqamlardan "o'n ming" va "milliard" sonlari meros bo'lib, 10 ¹² - ya'ni 10 ning 12-darajasi "trillion" deb ataladi va hokazo, 10 ¹⁶ - 10 ning 16-darajasi "milliard" bo'lishi kerak va 10 ²⁰ - 10 ning 20-darajasi "trillion trillion" bo'lishi kerak. Nashrlarda oson identifikatsiya qilish uchun arab raqamlari va "o'n", "yuz", "ming", "o'n ming" va "milliard" odatda katta raqamlarni ifodalash uchun ishlatiladi, masalan, "Yalpi ichki mahsulotlar miqdori 100 trillion yuandan oshadi", "Xarajat" 46 million yuan”, “230 million donagacha yuk tashish”, “60 trillion tonna yer” kabi.