Yaponiya banki (yaponcha: 日本銀行 Nippon Ginkō?, JASDAQ:8301) Yaponiyaning markaziy banki hisoblanadi[2]. Bank koʻpincha qisqacha Nichigin (yaponcha: 日銀?) deb ataladi. Uning bosh ofisi Tokioning Chuo maxsus tumanida joylashgan[3].

Yaponiya banki
日本銀行 (yaponcha)
Asosiy maʼlumotlar
Turi Markaziy bank
Birja listingi TYO
Asos solingan 1882-yil 27iyun /
1882-yil 10-oktabr
Egalari
Bosh kompaniyasi Yaponiya hukumati (55%; ovoz berish huquqi 100%
Birjada erkin sotuvda (45%)[1]
Sayti boj.or.jp
Yaponiya banki

Tarixi tahrir

Aksariyat zamonaviy yapon institutlari singari, Yaponiya banki Meiji islohotlaridan keyin tashkil etilgan. Islohotdan oldin, Yaponiyaning feodallari oʻzlarining hansatsu deb atalgan pullarini emissiya qilardilar, ularning nominallari bir-birlariga mos kelmasdi, biroq Meiji 4 (1871-yil) Yangi valyuta qonuni ularni bekor qildi va Meksika kumush dollari bilan paritetga bogʻlangan iyenani yangi oʻnlik pul birligi sifatida joriy qildi[4]. Eski hanlar (feodallar yerlari) prefekturalarga aylandi va ularning zarbxonalari xususiy ustav banklariga aylandi, ular dastlab pul chop etish huquqini saqlab qoldi. Bir muncha vaqt markaziy hukumat ham, "milliy" deb ataladigan bu banklar ham pul emissiya qilgan. Belgiya modeli asosida 1882-yilgi (1882-yil 27-iyun) Yaponiya banki toʻgʻrisidagi qonunga asosan Meiji 15 (1882-yil 10-oktabr) da Yaponiya banki tashkil etilganda bunday kutilmagan oqibatlar davri tugadi. Oʻshandan beri Yaponiya banki qisman xususiy sanaladi (bank aksiyalarining bir qismi fond birjasida ochiq savdolarda sotiladi)[5]. Boshqa milliy banklar asosidagi bir qator oʻzgartirishlar bank tashkil etilishiga asos boʻlgan qonunlarga kiritilgan[6]. 1884-yilda muassasaga pul massasini nazorat qilish monopoliyasi berildi, ammo ilgari chiqarilgan banknotlari bekor qilinishiga yana 20 yil kerak edi[7].

Konvertatsiya qilinadigan banknotlar toʻgʻrisidagi reglament (1884-yil may) qabul qilingandan soʻng, Yaponiya banki oʻzining birinchi banknotlarini 1885-yilda chiqardi (Meiji 18). Baʼzi kichik nosozliklarga qaramay, masalan, qalbakilashtirishning oldini olish uchun qogʻozga aralashtirilgan konyak oʻsimligi kukuni banknotlarni kalamushlar uchun tansiq taomga aylantirgani maʼlum boʻldi - tiraj asosan muvaffaqiyatli amalga oshdi. 1897-yilda Yaponiya oltin standartiga qoʻshildi[8] va 1899-yilda sobiq "milliy" banknotlar rasman bosqichma-bosqich bekor qilindi.

 
Yaponiya bankining Osaka filiali ushbu 1930-yilgi aerofotosuratning yuqori oʻng tomonida koʻrsatilgan. Bank oldidagi keng koʻcha Mido-Sujining bir qismidir.

Meiji davri boshidan beri Yaponiya banki Tokio va Osakadagi asosiy ofislaridan turib toʻxtovsiz ishladi.

Reorganizatsiya tahrir

Yaponiya Banki 1942-yil 24-fevralda eʼlon qilingan Yaponiya banki toʻgʻrisidagi qonun (yaponcha: 日本銀行法 昭和17年法律第67号?) asosida 1942-yilda[2] (toʻliq 1942-yil 1-maydan keyin) qayta tashkil etilgan. Urushdan keyingi qisqa davr Yaponiyani bosib olish davri boʻlib, bu vaqtga kelib, bankning faoliyati toʻxtatilgan va harbiy valyuta muomalaga chiqarilgan. 1949-yilda bank yana qayta tashkil etildi[2].

70-yillarda bankning faoliyat muhiti xorijiy valyutaning qatʼiy belgilangan kursi va nisbatan yopiq iqtisodiyotdan oʻzgaruvchan valyuta kursiga ega boʻlgan yirik ochiq iqtisodiyotga oʻtish bilan rivojlandi[9].

Urushdan keyingi butun davr mobaynida, kamida 1991-yilgacha, Yaponiya bankining pul-kredit siyosati asosan oʻzining "darcha tamoyili" (窓口指導) (Xitoy markaziy banki pul-kredit siyosatining asosiy vositasi uchun namuna) kredit nazorati orqali amalga oshirildi. Bunda Markaziy bank tijorat banklariga bank kreditlarining oʻsishiga kvotalar qoʻyadi. Ushbu vosita 1980-yillardagi "koʻpikli iqtisodiyot" ni yaratishda muhim rol oʻynadi. U 1986-yildan 1989-yilgacha boʻlgan "koʻpikli yillar"da Toshihiko Fukui (1990-yillarda rais oʻrinbosari va 2003-yilda rais boʻlgan) tomonidan boshqariladigan Yaponiya Bankining oʻsha paytdagi "Biznes departamenti" (営業局) tomonidan amalga oshirildi[10].

1997-yilda Yaponiya banki toʻgʻrisidagi qonunning jiddiy qayta koʻrib chiqilishi unga koʻproq mustaqillik berish uchun yoʻnaltirilgan[11]. Ammo Yaponiya Banki allaqachon haddan tashqari mustaqillikka ega va ushbu qonun eʼlon qilinishidan oldin javobgarlik yoʻqligi uchun tanqid qilingan[12]. Muayyan darajada qaramlik yangi Qonunda mustahkamlangan deb aytish mumkin, uning 4-moddasida:

Valyuta va pul-kredit nazorati umumiy iqtisodiy siyosatning tarkibiy qismi ekanligini eʼtirof etgan holda, Yaponiya banki har doim hukumat bilan yaqin aloqada boʻlishi va yetarli darajada fikr almashishi kerak, shunda uning valyuta va pul nazorati hamda hukumatning iqtisodiy siyosatining asosiy pozitsiyasi siyosati oʻzaro uygʻun boʻlishi kerak.

Biroq, yangi qonun joriy qilinganidan beri Yaponiya banki hukumatning iqtisodiyotni ragʻbatlantirish boʻyicha soʻrovlarini rad etib kelgan[13].

Siyosat izi tahrir

 
Yaponiya pul massasi va inflyatsiya (yilma-yil)
  M2 pul massasi
  Inflyatsiya

1971-yil avgust oyida Nikson shoki sodir boʻlganda, Yaponiya banki inflyatsiyani oldini olish uchun valyutani qadrini oshirishi mumkin edi. Biroq, bank hali ham belgilangan kursni ikki hafta davomida 360Iyena/$ kursida ushlab turishdi, shuning uchun ortiqcha likvidlikni keltirib chiqardi. Bundan tashqari, ular Smitson kursini (308 Iyena/$) saqlab qolishdi va 1973-yilgacha monetar yumshatishni davom ettirdilar. Bu oʻsha paytda 10% dan ortiq inflyatsiya darajasini yaratdi. Stagflyatsiyani nazorat qilish uchun rasmiy bank stavkasi 7% dan 9% gacha koʻtarildi va 1978-yilda narxlarning keskin koʻtarilishi asta-sekin tugadi.

1979-yilda energiya inqirozi roʻy berganda, Yaponiya banki rasmiy bank stavkasini tezda oshirdi. Regulyator tez iqtisodiy tiklanishga erishdi. Inqirozdan oʻtib, rasmiy bank stavkasi pasaytirildi. 1980-yilda Yaponiya banki rasmiy bank stavkasini avgust oyida 9,0% dan 8,25% gacha, noyabrda 7,25% va 1981-yil dekabrda 5,5% gacha pasaytirdi. Amerikada "Reyganomika" modaga aylandi va AQSh dollari qadri oshdi. Biroq, Yaponiya oʻsha paytda fiskal rekonstruksiyani amalga oshirishga harakat qildi, shuning uchun moliyaviy tartibga solish toʻxtatilmadi.

1985-yilda Plaza kelishuvi deb nomlanuvchi G5 davlatlarining kelishuvi bilan AQSh dollari kursi pasaydi va Iyena/$ kursi 1985-yil oxirida 240 iyena/$ dan 200 iyena/$ ga oʻzgardi. Hatto 1986-yilda ham AQSh dollari pasayishda davom etdi va 1 dollar 160 iyenaga tushdi. Deflyatsiyadan qochish uchun Yaponiya banki rasmiy bank stavkasini yanvar oyida 5 foizdan 4,5 foizga, mart oyida 4,0 foizga, aprelda 3,5 foizga, noyabrda 3,0 foizga tushirdi. Shu bilan birga, hukumat 1985-yilda Yaponiyada yalpi talabni oshirishga harakat qildi va 1986-yilda iqtisodiy siyosatni amalga oshirdi. Biroq, bozor AQSH dollari kursining tez tushishidan sarosimaga tushdi. 1987-yil fevral oyida Luvr kelishuvidan keyin Yaponiya banki rasmiy bank stavkasini 3% dan 2,5% gacha pasaytirdi, ammo JPY/USD oʻsha paytda 140 iyena/$ edi va 1987-yil oxirida 125 iyen/$ ga yetdi. Yaponiya banki rasmiy bank stavkasini 1989-yil may oyiga qadar 2,5% darajasida ushlab turdi. Moliyaviy va fiskal tartibga solish koʻchmas mulk va investitsiyalarning ortiqcha baholanishiga olib keldi va Yaponiya oʻsha paytda pufakka duch keldi.

 
Yapon obligatsiyalari
1990-yillardagi teskari rentabellik egri chizigʻi
1995-yilda boshlangan nol foizli siyosat Yaponiya obligatsiyalar bozori
  30 yil
  20 yil
  10 yil
  5 yil
  2 yil
  1 yil

1990-yildan keyin fond bozori va real aktivlar bozori pasaydi. Oʻsha paytda Yaponiya banki pufakni tugatish uchun 1991-yilgacha bozorlarni tartibga solgan.

1995-yil yanvar oyida Buyuk Hanshin zilzilasi sodir boʻldi va yapon iyenasi tobora kuchayib bordi. JPY/USD kursi 80 iyena/$ ga yetdi, shuning uchun Yaponiya banki asosiy stavkasini 0,5% gacha pasaytirdi va iyena tiklandi. Oʻsha paytda deflyatsiya davri boshlandi.

1999-yilda Yaponiya banki nol foizli siyosatni (zero-interest-rate policy — ZIRP) boshladi, ammo 2000-yilda IT pufak paydo boʻlganida hukumat qarshiliklariga qaramay, bu siyosat tugatildi. Biroq, 2001-yilda Yaponiyaning iqtisodiy pufagi yorildi va Yaponiya banki 2001-yil mart oyida nol foiz siyosatidan oʻtib, joriy hisob balansini moliya bozorini moslashtirish uchun asosiy operatsion target sifatida qabul qildi (miqdoriy yengillik siyosati). 2003-yildan 2004-yilgacha Yaponiya hukumati katta miqdordagi valyuta intervensiyasi operatsiyasini amalga oshirdi va iqtisodiyot ancha tiklandi. 2006-yil mart oyida Yaponiya banki miqdoriy yumshatishni tugatdi va iyun oyida nol foizli siyosatni tugatdi va asosiy stavka 0,25% gacha koʻtarildi.

2008-yilda moliyaviy inqiroz yuz berdi va Yaponiya iqtisodiyoti yana yomonlashdi. Yaponiya banki taʼminlanmagan stavkani 0,3% gacha pasaytirdi va joriy hisob siyosatining qoʻshimcha balansini qabul qildi. 2008-yil dekabr oyida Yaponiya banki taʼminlanmagan stavkani yana 0,1% gacha pasaytirdi va tijoriy qimmatli qogʻozlar (CP) va korporativ obligatsiyalar bilan birga Yaponiya davlat obligatsiyasini (JGB) sotib olishni boshladilar.[14]

 
Yapon obligatsiyalar bozori
Salbiy foiz stavkalari siyosati 2014-yilda boshlandi.
  40 yillik obligatsiyalar
  10 yillik obligatsiyalar
  5 yillik obligatsiyalar
  1 yillik obligatsiyalar
  1 oylik obligatsiyalar

Salbiy foiz stavkalari 2014-yilda boshlangan. 2013-yilda Yaponiya banki rahbari (Kuroda) yangi miqdoriy yumshatish dasturini (QE) eʼlon qildi. Bu dastur miqdoriy juda katta boʻlardi, lekin u sifat jihatidan ham boshqacha boʻlar edi - sifat jihatidan yengillik (QQE). Boshqacha aytganda, Yaponiya banki qimmatli qogʻozlar va REIT kabi riskli aktivlarni ham sotib olishi mumkin edi (va sotib oldi)[15].

2016-yilda Yaponiya banki rentabellik egri chizigʻini nazorat qilishni (YCC) boshladi[16].

2016-yilda Yaponiya banki oʻzining salbiy foiz stavkalari siyosatini (negative interest rate policy — NIRP) boshladi[16].

Bank yapon aksiyalarining eng yirik egasidir[17][18][19].

Deflyatsiyani cheklash tahrir

2012-yil dekabr oyida Shinzō Abe Bosh vazir etib saylanganidan soʻng, Yaponiya banki Abening taklifi bilan Yaponiyada deflyatsiyani jilovlash uchun faol choralar koʻrdi. 2012-yil 30-oktabrda Yaponiya banki bir oy ichida ikkinchi marta monetar yumshatish boʻyicha keyingi chora-tadbirlarni amalga oshirishini e’lon qildi[20]. Yangi rais Haruhiko Kuroda boshchiligida Yaponiya banki 2013-yil 5-aprelda Yaponiyaning pul bazasini ikki barobarga oshirish maqsadida yiliga 60-70 trillion iyena miqdorida qimmatli qogʻozlar va obligatsiyalar sotib olishini eʼlon qildi[21]. Ammo 2016-yilga kelib, uch yillik monetar yumshatish deflyatsiyaga unchalik ta’sir qilmagani ma’lum boʻldi, shuning uchun Yaponiya banki oʻzining monetar ragʻbatlantirish dasturini qayta koʻrib chiqishni boshladi[22].

Vazifasi tahrir

 
Yaponiya banki tashkil etilgan joy

Oʻzining nizomiga koʻra, Yaponiya banki quyidagi vakolatlarga ega:

  • Banknotlarni chiqarish va boshqarish
  • Pul-kredit siyosatini amalga oshirish
  • Hisob-kitob xizmatlarini koʻrsatish va moliya tizimining barqarorligini taʼminlash
  • Gʻaznachilik va davlat qimmatli qogʻozlari bilan bogʻliq operatsiyalar
  • Xalqaro faoliyat
  • Maʼlumotlar yigʻish, iqtisodiy tahlillar va tadqiqot faoliyati

Joylashuvi tahrir

Yaponiya banki bosh ofisi Tokioning Chuo maxsus tumani Nihonbashi biznes tumanida, sobiq oltin zarbxonasi (Kinza) joylashgan joyda va, tasodifan, nomi "kumush yalpiz" degan maʼnosini anglatuvchi mashhur Ginza tumani yaqinida joylashgan. Yaponiya bankining Tokiodagi neo-barokko uslubidagi binosi 1896-yilda Tatsuno Kingo tomonidan loyihalashtirilgan.

Nakanoshimadagi Osaka filiali baʼzida bankni muassasa sifatida samarali ramzlovchi tuzilma sifatida qaraladi.

Raisi tahrir

Haruhiko Kuroda
 
Bank Raisi
Mansab davri
2013-yil 20-mart – 2023-yil 9-mart
Hukumat boshligʻi Shinzo Abe
Oʻtmishdoshi Masaaki Shirakava
Vorisi Kazuo Ueda
.


Yaponiya banki raisi (yaponcha: 総裁 sōsai?) Yaponiya hukumatining iqtisodiy siyosatiga katta taʼsir koʻrsatadi. Yapon deputatlari Yaponiya banki rahbari Haruhiko Kurodani maʼqullaydi. U reflatsiya siyosatini Abenomikaning bir qismi sifatida qabul qilgan koʻrinadi[23].

Bank raislari roʻyxati tahrir

# Rais Lavozimga kirishish sansi Lavozimdan ketish sanasi
1 Yoshihara Shigetoshi 1882-yil 6-oktabr 1887-yil 19-dekabr
2 Tomita Tetsunosuke 1888-yil 21-fevral 1889-yil 3-sentabr
3 Kavada Koichiro 1889-yil 3-sentabr 1896-yil 7-noyabr
4 Ivasaki Yanosuke 1896-yil 11-noyabr 1898-yil 20-oktabr
5 Tatsuo Yamamoto 1898-yil 20-oktabr 1903-yil 19-oktabr
6 Shigeyoshi Matsuo 1903-yil 20-oktabr 1911-yil 1-iyun
7 Korekiyo Takahashi 1911-yil 1-iyun 1913-yil 20-fevral
8 Yatarō Mishima 1913-yil 28-fevral 1919-yil 7-mart
9 Junnosuke Inoue (Birinchi marta) 1919-yil 13-mart 1923-yil 2-sentabr
10 Otohiko Ichiki 1923-yil 5-sentabr 1927-yil 10-may
11 Junnosuke Inoue (Ikkinchi marta) 1927-yil 10-may 1928-yil 12-iyun
12 Hisaakira Hijikata 1928-yil 12-iyun 1935-yil 4-iyun
13 Eigo Fukai 1935-yil 4-iyun 1937-yil 9-fevral
14 Seihin Ikeda 1937-yil 9-fevral 1937-yil 27-iyul
15 Toyotaro Yuki 1937-yil 27-iyul 1944-yil 18-mart
16 Keizo Shibusava 1944-yil 18-mart 1945-yil 9-oktabr
17 Eikichi Araki (Birinchi marta) 1945-yil 9-oktabr 1946-yil 1-iyun
18 Hisato Ichimada 1946-yil 1-iyun 1954-yil 10-dekabr
19 Eikichi Araki (Ikkinchi marta) 1954-yil 11-dekabr 1956-yil 30-noyabr
20 Masamichi Yamagiva 1956-yil 30-noyabr 1964-yil 17-dekabr
21 Makoto Usami 1964-yil 17-dekabr 1969-yil 16-dekabr
22 Tadashi Sasaki 1969-yil 17-dekabr 1974-yil 16-dekabr
23 Teiichiro Morinaga 1974-yil 17-dekabr 1979-yil 16-dekabr
24 Haruo Maekava 1979-yil 17-dekabr 1984-yil 16-dekabr
25 Satoshi Sumita 1984-yil 17-dekabr 1989-yil 16-dekabr
26 Yasushi Mieno 1989-yil 17-dekabr 1994-yil 16-dekabr
27 Yasuo Matsushita 1994-yil 17-dekabr 1998-yil 20-mart
28 Masaru Hayami 1998-yil 20-mart 2003-yil 19-mart
29 Toshihiko Fukui 2003-yil 20-mart 2008-yil 19-mart
30 Masaaki Shirakava 2008-yil 9-aprel 2013-yil 19-mart
31 Haruhiko Kuroda 2013-yil 20-mart 2023-yil 9-mart
32 Kazuo Ueda 2023-yil 9-mart Hozirgacha

Pul-kredit siyosati kengashi tahrir

2018-yil 9-aprel holatida pul-kredit siyosatini belgilash uchun mas’ul kengash quyidagi 9 a’zodan iborat edi[24]:

  1. Haruhiko Kuroda, Yaponiya banki raisi
  2. Masayoshi Amamiya, Rais oʻrinbosari
  3. Masazumi Vakatabe, Rais oʻrinbosari
  4. Yutaka Harada
  5. Yukitoshi Funo
  6. Makoto Sakurai
  7. Takako Masai
  8. Hitoshi Suzuki
  9. Goushi Kataoka

Shoʻba korxonalari va mulklari tahrir

Yaponiya banki Tokio fond birjasining 4,7 foiziga egalik qiladi[25]. 2020-yildan beri u boshqalarga qaraganda bozorning koʻproq ulushiga egalik qiladi[26].

Yana qarang tahrir

Manbalar tahrir

  1. „Outline of the Bank“. boj.go.jp.
  2. 2,0 2,1 2,2 Nussbaum, Louis Frédéric. (2005).
  3. "Guide Map to the Bank of Japan Tokyo Head Office (Wayback Machine saytida 2009-06-04 sanasida arxivlangan).
  4. Nussbaum, "Banks", Yaponiya banki, s. 69, Google Booksda.
  5. Vande Walle, Willy et al.
  6. Longford, Joseph Henry. (1912).
  7. Cargill, Thomas et al. (1997).
  8. Nussbaum, "Banks", Yaponiya banki, s. 70, Google Booksda
  9. Cargill, p. 197.
  10. Werner, Richard (2002).
  11. Cargill, p. 19.
  12. Horiuchi, Akiyoshi (1993), "Japan" in Chapter 3, "Monetary policies" in Haruhiro Fukui, Peter H. Merkl, Hubrtus Mueller-Groeling and Akio Watanabe (eds), The Politics of Economic Change in Postwar Japan and West Germany, vol. 1, Macroeconomic Conditions and Policy Responses, London: Macmillan.
  13. See rebuffed requests by the government representatives at BOJ policy board meetings: e.g. „Minutes of the Monetary Policy Meeting on November 30, 2000“. 2007-yil 17-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-sentabr 2010-yil.
  14. Kuroda Haruhiko (2013)財政金融政策の成功と失敗
  15. https://www.boj.or.jp/en/announcements/press/koen_2013/data/ko130412a1.pdf [formatsiz URL PDF]
  16. 16,0 16,1 „Bank of Japan: Japan Yield Curve Control Regime | Columbia SIPA“. www.sipa.columbia.edu. 2022-yil 22-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 11-may.
  17. Andrew Whiffin. „BoJ's dominance over ETFs raises concern on distorting influence“. Financial Times (1-aprel 2019-yil). — „the BoJ was ranked as a top ten shareholder in some 40 per cent of all Japan’s listed companies last year, according to Nikkei.“. 30-noyabr 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 25-fevral 2021-yil.
  18. „BOJ Becomes Biggest Japan Stock Owner With $434 Billion Hoard“ (inglizcha). Bloomberg.com (6-dekabr 2020-yil). 17-fevral 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 25-fevral 2021-yil.
  19. „BOJ's ETF buying not distorting markets: Kuroda“. Business Times (28-yanvar 2021-yil). 4-fevral 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 25-fevral 2021-yil.
  20. „Bank of Japan Expands Asset-Purchase Program.“. The Wall Street Journal. 16-noyabr 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-avgust 2017-yil.
  21. Riley, Charles. „Bank of Japan takes fight to deflation“. CNN (4-aprel 2013-yil). 29-oktabr 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-avgust 2020-yil.
  22. Stanley White. „'Helicopter monet' talk takes flight as Bank of Japan runs out of runway“. The Japan Times. Reuters (31-iyul 2016-yil). 4-avgust 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 1-avgust 2016-yil.
  23. „Japan: The Great Reflation Play Of 2013“. TheStreet.com (15-mart 2013-yil). 15-may 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-mart 2013-yil.
  24. „Policy Board : 日本銀行 Bank of Japan“ (inglizcha). www.boj.or.jp. 7-aprel 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-aprel 2018-yil.
  25. „Bank of Japan to be top shareholder of Japan stocks“. 24-aprel 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-aprel 2020-yil.
  26. „BOJ Becomes Biggest Japan Stock Owner With $434 Billion Hoard“ (inglizcha). Bloomberg.com (6-dekabr 2020-yil). Qaraldi: 12-oktabr 2021-yil.

Manbalar va qoʻshimcha oʻqish uchun tahrir

 

Havolalar tahrir