Yusuf ibn Umar as-Saqofiy

Yusuf ibn Umar as-Saqofiy (arabcha: يوسف بن عمر الثقفي) – Umaviylar xalifaligining yuqori martabali rahbari. 738—744-yillarda Iroq hokimi lavozimidagi siyosati Qays-Yaman ziddiyatini kuchaytirgan va Uchinchi fitna fuqarolar urushining boshlanishiga olib kelgan asosiy omillardan biriga aylangan. Bu urush davomida u qatl etilgan.

Hayoti

U Soqif qabilasidan boʻlib, otasining amakivachchasi boʻlgan Iroqning qudratli hokimi al-Hajjoj ibn Yusuf al-Saqofiy bilan qarindosh edi. 725—738-yillarda Yaman hokimi boʻlgan. Bu davrda xorijiylar qoʻzgʻolonini bostirib, uning yetakchisi Abbod al-Ruyaniyni oʻldirgan. Bir rivoyatga koʻra, u oʻsha yerda xizmat qilgan paytida Vahb ibn Munabbihning vafotiga sababchi boʻlgan. Uning akasi Qosim ham 740-yillarda Yaman hokim boʻlgan.

738-yilda xalifa Hishom ibn Abdulmalik (vaf. 724–743) Yusufni Iroq hokimi etib tayinladi, u bu lavozimga uzoq vaqtdan beri hokim boʻlib kelgan Xolid al-Qosriy oʻrniga keldi. Bu harakatning sabablari noaniq; Xolid, shubhasiz, oʻz oʻrniga kelgan odamning tashrifi bilan hayratga tushdi. Yusuf darhol Xolid va uning oʻgʻillarini qamoqqa oldi hamda boyliklarini tortib olish maqsadida oʻzidan oldingi hokimni qiynoqqa soldi. Bu amaliyot oʻsha paytlarda hokimlik almashishi jarayonida keng tarqalgan edi. Xolid 18 oydan soʻng ozod etildi, biroq 743-yilda xalifa Hishom vafot etgach, uning oʻrnini egallagan al-Valid II Xolidni Yusufga 50 million dirhamga qayta sotib yubordi. Yusuf 743-yilda vafot etdi. Yusuf 740-yilda Kufada Alid Zayd ibn Alining qoʻzgʻoloniga qarshi kurashish va uni bostirishga ham masʼul edi.

Oʻzi „mutaassib Qaysiy“ boʻlgan Yusuf, asosan Qays-Yaman oʻrtasidagi ziddiyatni kuchaytirish uchun masʼul edi. Xolid Yahyo Blankinshipning taʼkidlashicha, u „ikki guruhning bir davlatda tinch-totuv yashash imkoniyatini deyarli butunlay yoʻqqa chiqardi“. Uning tayinlanishi Xolid al-Qasriy davrida hukm surgan Yamaniy ustunligidan Qays/Mudar hukmronligiga oʻtishni belgiladi. Yusuf Xolidning tayinlaganlarini ishdan boʻshatib, ularga nisbatan koʻpincha yomon munosabatda boʻldi va qiynoqlarga soldi. Ularning oʻrniga esa Qaysiy nasabidan boʻlgan kishilarni tayinladi. Xolidning oʻgʻillari muhim rol oʻynagan Yaman muxolifati Al Volid ibn Abdulmalikning oʻgʻli Yazid III atrofida birlashdi. 744-yil aprel oyida Yazid va uning tarafdorlari Damashqqa kirdi va tez orada Palmira yaqinida oʻldirilgan al-Valid II ni taxtdan agʻdardi. Yazid III Iroqdagi Yusufning oʻrniga Kalbi Mansur ibn Jumhurni joʻnatdi. Yusuf Balqaga qochdi, ammo koʻp oʻtmay al-Valid II ning oʻgʻillari bilan birga qoʻlga olinib, Damashqda qamoqqa tashlandi. Fuqarolar urushi kengayib, Qays tarafdori boʻlgan Marvon II shaharga yaqinlashganda, Sulaymon ibn Hishomning buyrugʻi bilan Xolid al-Qasriyning oʻgʻli Yazid Yusuf va al-Validning oʻgʻillari oʻldirildi (744-yil oxiri yoki 745-yil boshi).

Adabiyotlar

• The History of al-Ṭabarī, Volume XXV: The End of Expansion: The Caliphate of Hishām, A.D. 724–738/A.H. 105–120, SUNY Series in Near Eastern Studies.. Albany, New York: State University of New York Press, 1989. ISBN 978-0-88706-569-9. 
• Crone, Patricia. Slaves on Horses: The Evolution of the Islamic Polity. Cambridge: Cambridge University Press, 1980. ISBN 0-521-52940-9. 
• Hawting, G. R. (2000). "al-T̲h̲aḳafī". in Bearman, P. J.. Encyclopaedia of Islam. Volume X: T–U (2nd nashri). Leiden: E. J. Brill. 431–432 b. doi:10.1163/1573-3912_islam_SIM_7513. ISBN 978-90-04-11211-7. https://referenceworks.brillonline.com/search?s.q=al-T%CC%B2h%CC%B2a%E1%B8%B3af%C4%AB&s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islam-2&search-go=Search.