Valiasr koʻchasi

Valiasr Street
خیابان ولیعصر
Umumiy maʻlumotlar
Mamlakat	Eron
Shahar	Tehron
Uzunligi	19,3 km
Avvalgi nomlari	Pahlaviy
Koʻchada joylashgan binolar	Sadobod majmuasi
	k; m; t;

35°43′58.300000000007″N 51°24′39.600000000005″E / 35.73286111111111296°N 51.41100000000000136°E

Valiasr koʻchasi (forscha: خیابان ولی‌عصر), sobiq Pahlaviy koʻchasi (forscha: خیابان پهلوی)^[1], Tehrondagi daraxtlar bilan qoplangan koʻcha boʻlib, Eron poytaxtini gʻarbiy va sharqiy qismga ajratadi. Bu qismlar mos ravishda 1922-yil va 1926-yillarda qurilgan, koʻchaning asfalt bilan tugaganini hisobiga 1933-yilda qurilishi yakunlangan. U Tehronning asosiy koʻchalari va savdo markazlaridan biri hisoblanadi. Bu, shuningdek, Oʻrta Sharqdagi eng uzun koʻchadir^[2] va uni dunyodagi eng uzun koʻchalardan biri sifatida BBC (hozirda Al-Jazira) sobiq jurnalisti Rage Omaar „Welcome to Tehran“ (oʻzbekcha: Tehronga xush kelibsiz) hujjatli filmi chogʻida xabar qilgan^[3].

Koʻcha Rizoshoh Pahlaviyning buyrugʻi bilan qurilgan va Pahlaviy koʻchasi deb nomlangan. 1979-yilgi islom inqilobidan keyin koʻcha nomi dastlab Musaddiq koʻchasi (sobiq millatchi bosh vazir Muhammad Musaddiq nomi bilan) va keyinchalik Valiasr (shialarning 12-imomiga ishora^{[manba kerak]}) deb oʻzgartirildi. Ushbu jonli, markazga oʻxshash koʻchada koʻplab doʻkonlar, restoranlar, bogʻlar va madaniyat markazlari joylashgan.

Tarixi

Valiasr koʻchasi qurilishi Qojarlar davridagi vazir Rizoxon (Eronning sobiq shohi Rizoshoh Pahlaviy) davriga toʻgʻri keladi. Deyarli yuz yil muqaddam Rizoshoh Shemirondagi (Tehron markazidagi tuman) Behjatobodning bir qismi boʻlgan yerlarni sotib olishni boshladi. Keyinchalik u Nosiriddinshoh Qojarning qiziga tegishli saroyni sotib oldi. Ayni vaqtda Rizoshoh Tehron viloyatining Shemironat tumanida bu hududdagi saroylarga kirishni yanada samaraliroq qilish uchun koʻcha qurishni boshlagan edi.

Rizoshoh hukmronligidan oldin, Qojarlar davrida Ahmadshoh kabi qojar shohlari poytaxtning shimoli va janubida saroylar qurdirgan. Marmar saroyi Tehronda joylashganligi sababli Rizoshoh Tehronning shimoliy qismidagi saroylarga boradigan yoʻlni kengaytirishga qaror qildi. Rizoshoh taxtga oʻtirganida bu yoʻlni „Pahlaviy“ deb nomladi.

Shuning uchun Eron islom inqilobidan oldin Valiasr koʻchasi Pahlaviy yoʻli deb atalgan va u Pahlaviylar oilasi nomi bilan atalgan. Ilgari bu yoʻnalish mahalliy oʻtish joylari uchun kichik tuproq yoʻl edi.

Shundan soʻng mashhur Valiasr koʻchasi tashkil etilishi boshladi va qurilishning dastlabki bosqichida bu yoʻnalishda chinorlar ekish, soy qurish ham boshlandi. Oradan yetti yil oʻtib Tehron hokimyati bu koʻchani qattiq qoplama bilan qopladi. 1930-yilda Tehronning shaharsozlik tizimida asfalt yotqizish yoʻlga qoʻyildi, bir yildan soʻng Valiasr koʻchasi asfaltlandi.

1938-yilda Valiasr koʻchasining ikki tomoniga ikki metr masofada va ikki koʻchat orasiga atirgul koʻchati oʻtqazildi va bu yangi ekilgan daraxtlarni sugʻorish uchun hozir Tehronning koʻrkam mahallasi boʻlgan Zafaroniya hududida ikkita quduq qazildi.

Avval taʼkidlanganidek, koʻcha faqat davlat amaldorlari foydalanishi uchun edi. Biroq 1940-yildan boshlab oddiy aholi uchun Pahlaviy koʻchasiga kirish imkoni yaratildi. Eronda baʼzi qoʻshni ittifoqchilarning mavjudligi va ularning Pahlaviy choʻqqisiga kirishi bilan bu yoʻl keng omma uchun ruxsat etilgan va odamlar Behjatobod bogʻlari boʻylab yurishlariga ruxsat berilgan^[4].

Atrof-muhit muammolari

Valiasr koʻchasidagi chinorlar har doim koʻcha oʻziga xosligining asosiy elementi va Tehronning oʻzgarmas diqqatga sazovor joylaridan biri boʻlib kelgan. Erondagi islom inqilobidan soʻng, jiddiy notoʻgʻri boshqaruv tufayli daraxtlarning yashash sharoitlari doimiy ravishda yomonlashdi va bu katta jamoatchilikni tashvishga soldi. Daraxtlar soni 1946-yildagi 24000 tadan 1995-yilda 12000 tagacha kamaydi. 2012-yilda atigi 8288 ta daraxt qolgan. Asosiy hissa qoʻshadigan muammolar quyidagilarni oʻz ichiga oladi, lekin ular bilan cheklanmaydi:

daryolar va buloqlar kabi tabiiy suv oqimi tarmoqlarini yoʻq qilish;
tartibsiz sugʻorish;
suvning ifloslanishi;
tuproqning ifloslanishi;
kalamushlar sonining koʻpayishi natijasida daraxtlarning ildizlariga zarar yetkazish, yomon cheklash, qurilish loyihalari uchun beton poydevor quyish;
tuproq eroziyasi va daraxt ildizlarining havoga taʼsiri;
odamlar tomonidan daraxtlarga yomon munosabatda boʻlish;
havoning ifloslanishi;
koʻp qavatli bino tufayli quyosh nurining yetib kelmasligi^[5].

Bir nechta hodisalardan faqat bittasida, 2022-yil iyul oyida mulk egasi bino fasadini yaxshiroq koʻrish uchun ataylab 13 ta daraxtni zaharlagan^[6].

2023-yilda koʻchadagi 179 ta daraxt kesilib, almashtirilishi maʼlum qilingan^[7]. Valiasr koʻchasidagi daraxtlarga boʻlgan gʻamxoʻrlik Grammy mukofotiga sazovor boʻlgan Baraye qoʻshigʻida aks ettirilgan.

Savdo doʻkonlari

Valiasr xiyoboni Tehrondagi va butun Erondagi asosiy savdo koʻchasidir. Koʻpgina xorijiy doʻkonlar tarmogʻining ushbu koʻchada doʻkonlari mavjud, masalan Benetton Group (uch doʻkon), Reebok, Adidas va boshqalar. Tehronning koʻplab muhim savdo markazlari Valiasr koʻchasida joylashgan, masalan Tandis markazi (koʻchaning shimoli-sharqida, Tajrish maydonida joylashgan), Safavieh Mall^[8], Eskan savdo markazi va boshqalar. Rolex va TAG Heuer kabi hashamatli zargarlik buyumlari va aksessuarlar doʻkonlari ushbu koʻchada joylashgan. Bundan tashqari, Valiasrda yuzlab boshqa mahalliy doʻkonlar joylashgan.

Boshqa

Valiahd maydoni 1977-yilda (1979-yildan keyin Valiasr maydoni deb nomlangan)

Koʻplab kinoteatrlar, restoranlar va mehmonxonalar bu koʻchada joylashgan.
Tehron shahar teatri
Millat parki va Saéi parki (Tehronning eng koʻp tashrif buyuriladigan ikkita bogʻi)
jomhori chorraxasida Katta bozor
kino muzeyi
Eron Qizil yarimoy tashkilotining markaziy binosi
Valiasr kasalxonasi
shahid rajaie ilmiy-terapevtik-tibbiyot markazi

Joylashuvi

Valiasr shahar janubidagi Tehron temir yoʻl vokzalidan (dengiz sathidan 1,117 metr (3,665 ft) balandlikda) shimolda Tajrish maydoniga (dengiz sathidan 1,612 metr (5,289 ft) balandlikda) oʻtadi.

Valiasr shimoldan janubga 12 milya (19,3 kilometr) masofani bosib oʻtadi va har soatda, hatto ertalabgacha transport bilan toʻla. Doʻkonlar kechgacha ochiq boʻladi, kiosklarda esa yangi meva sharbatlari, qahva va gazetalar sotiladi.

Shimoldan janubga
Tajrish maydoni	Shahrdari koʻchasi Fana Xusro koʻchasi
	Pasyon koʻchasi
Park yoʻli tutashuvi	Chamran shossesi Mudarris shossesi
	ERIR yoʻli
	ERIR yoʻli
	Hoshimiy Rafsanjoniy shossesi Isfandyor koʻchasi
	Mirdomad bulvari
Vanak maydoni	Hoqoniy shossesi Vanak koʻchasi Mullasadro koʻchasi Berezil koʻchasi
	Hemmat shossesi
	Abbospur koʻchasi
	Beheshti koʻchasi
	Ustod Mutahoriy koʻchasi
	Asadobodiy koʻchasi
	Fotimiy koʻchasi
Valiasr maydoni	Karimxon Zand bulvari Keshovarz bulvari
Maydoni Valiasr metro bekati
	Toliqoniy koʻchasi
Valiasr tutashuvi	Inqilov koʻchasi
Teatri Shahr metro bekati
	Jumhuriyi Islomiy koʻchasi
	Pastor koʻchasi Jomiy koʻchasi
	Imom Xumayniy koʻchasi
Donishgohi Imom Ali metro bekati
Moniriya maydoni	Moayyeri koʻchasi Abu Said koʻchasi
Moniriya metro bekati
	Qazvin koʻchasi
	Mavlaviy koʻchasi
	Muxtoriy koʻchasi
Rohahan metro bekati
Rohahan maydoni	Shush koʻchasi Kargar koʻchasi Tehron temir yoʻl vokzali
Janubdan shimolga