Vikipediya

İlyas Bey Hamidiy

Hüsâmeddin İlyas Bey (1375-yildan avval vafot etgan) – Kipr podsholigi va Karamanoğluları bekligi bilan kurashgan Hamidoğluları beyligi hukmdori.

Hüsâmeddin İlyas Bey
Hamidoğulları beyi
Mansab davri
1358/1359-yildan 1370-yilgacha
1372-yildan 1375-yilgacha
Shaxsiy maʼlumotlari
Vafoti taxminan 1375-yildan avval
Bolalari Hüseyn
Otasi Ishak

Biografiyasi

tahrir

Al-Kalkashandiyning yozishicha, İlyas Beyning otasi Muzafferuddin Mustafa boʻlib, Muzafferuddin Mustafa esa oʻz navbatida Mehmed bin Dündarning oʻgʻli boʻlgan. Yaʼni Dündarbey İlyasning bobosidir. İlyasning otasi Mustafa Burdurda, İlyasning bobosi Mehmed Golhisarda hukmronlik qilgan. İlyasning bobosi ham, otasi ham beylik hukmdori boʻlmagan[1][2].

İlyasning bobosi Mehmed Dündarning kenja oʻgʻli boʻlib, shuning uchun Dündarning oʻlimidan soʻng Mehmedning ukasi Ishak Bey hukmronlik qila boshlagan. Ayrim tarixchilar İlyasning otasi Muzafferuddin Mustafa 1335-yilda Ishoq vafotidan soʻng beklik rahbariyatini oʻz qoʻliga olganini taʼkidlaydilar. Lekin Mustafa 745 (1344-1345)-yilda Burdurda qurdirgan Muzafferiya madrasasidagi yozuvga koʻra Ishak vafotidan keyin Mustafa Burdurda qolgan. Qolaversa, Ishoqning oʻgʻli Hizir 1335-yilda tirikligi uchun Ishoqning oʻrniga uning jiyani oʻtishi dargumon boʻlgan[2]. Xizirbey taxminan 1358/1359-yil oldin vafot etgan[1] va beylik boshqaruvini İlyasga[2] qoldirgan.

1361-yilda Kipr podshohi Dündar va Yunusning ukasi Hamidiylar avlodi hukmronlik qilgan Antaliyani egallagan. Salibchilar qoʻshini Onadoʻli qirgʻoqlarini tark etgach, Antaliya beyi Mehmed shaharni qaytarib olishga qaror qilgan[3]. İlyas bek qarindoshi Mehmedga yordam berdi, bek Karamanoğluları ham yurishda qatnashgan. 1362-yil 13-aprelda ular 45 ming kishilik qoʻshin bilan qal’ani qamal qilib, tosh va manjanaqlardan oʻqqa tuta boshlaganlar. Bey Alayaning sakkiz galleyi orqali olib borilayotgan dengiz hujumini qoʻllab-quvvatlagan[4]. Biroq dengizdan ham, quruqlikdan ham hujum qaytarilgan. Qamal paytida İlyasning borligini Leonti Mahera qayd etib, uni „buyuk amir“ deb atagan. „Zinada turgan turklar ariqga tushib ketgan va ular orasida Teke Beyning qarindoshi buyuk amir [İlyas] ham bor edi“[5] deya yozgan. Hamidiylar shaharni qaytarib ololmaganlar[1][2].

Bir muncha vaqt oʻtgach, İlyas Bey, boshqa Kichik Osiyo amirlari singari, Mamluk sultonidan Kiprga qarshi ittifoqqa qoʻshilish va Korikosni kiprliklardan tortib olish taklifi bilan xat oladi[6][7]. İlyas Bey bunga rozi boʻladi va 1367-yilning fevralida Alâeddin Bey oldiga boradi[2]. İlyas Bey va Iso Bey Aydinoglu qoʻmondonligi ostida Qoraman poytaxti Konyada 40 ming kishilik qoʻshin yigʻilib, Korikosga yurish boshlanadi. Silifke qoʻlga kiritilgandan keyin Alâeddin Bey ularga qoʻshilgan. Qal’ani himoya qilgan Robert Lusignan yordam soʻrab Kipr qiroli Pierre I de Lusignanga murojaat qiladi, u yordamga ukasi Jean de Lusignanni yuborgan. İlyas Beyning mohir va aniq oʻqqa tutuvchilar bilan mashhur boʻlgan kamonchilar 1367-yil 28-fevralda oltita galleyda[1][2] qoʻshini bilan Jeanning qirgʻoqqa tushishiga toʻsqinlik qila olmaganlar, ammo ular mohirlik bilan va İlyas Beyning kamonchilari aniq oʻq otishgan[1]. Katta yoʻqotishlarga uchragan salibchilar qal’aga panoh topishga majbur boʻlganlar. Biroq 1367-yil 7-martda beylar qamal qilishni toʻxtatib, Korikosni tark etadilar. Bunga Qohiradan amir Elbogʻaning oʻldirilishi haqidagi xabar sabab boʻladi[1].

Korikos yurishidan keyin İlyas bekning Alâeddin Bey bilan munosabatlari yomonlashadi. Ular oʻrtasida kurash boshlanadi, bu davrda Aksehir va uning atrofi koʻp bora almashadi. 1370-yilda Alâeddin Bey İlyas Beyni jazolash uchun Felekabadga hujum qilib, shaharni vayron qiladi. İlyas Bey shaharni himoya qila olmasligini anglagach, oʻzi va bir necha kishi Sulaymon Shoh Hermiyanoğluning oldiga qochib ketgan. Deyarli ikki yil oʻtib, Sulaymonshoh va Usmonlilar sultoni Murod I koʻmagida İlyas Bey beylikni tiklaydi[1][2].

İlyas bekning oʻlimining aniq sanasi nomaʼlum, taxminan 1374/1375-yillardan avvalroq vafot etgan. Undan keyin oʻgʻli Kamoliddin Husayn bey boʻlgan.

Manbalar

tahrir
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 Kofoğlu 2018.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Kofoğlu 1997.
  3. ↑ Hill 2010, s. 322.
  4. ↑ Hill 2010.
  5. ↑ Леонтий Махера 1999.
  6. ↑ Planhol 1997.
  7. ↑ Kofoğlu 2011.

Adabiyotlar

tahrir
  • Леонтий Махера „Повесть о сладкой земле Кипр“,. Крестоносцы позднего средневековья. М.: Изд-во МГУ, 1999. 
  • Hill George. A History of Cyprus. Cambridge University Press, 2010. ISBN 978-1-108-02063-3. 
  • Kofoğlu S.. Hamidoğulları Beyliği, İslam Tarihi ve Medeniyeti. Siyer Basim Yayin Dagitim San. Ve Tic. Ltd. Sti., 2018 — 227—242 bet. ISBN 978-605-7558-41-1. 
  • Kofoğlu S. Hamidoğulları // Islam Ansiklopedisi. — 1997. — Vol. 15. — P. 307—309.
  • Kofoğlu S. Tekeoğulları // Islam Ansiklopedisi. — 2011. — Vol. 40. — P. 348—350.
  • Kofoğlu S. Principality of Tekeoğulları // Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi. — 2019. — Vol. 4. — P. 27—48.
  • Planhol X. de. Ḥamīd, or Ḥamīd Og̲h̲ullari̊, E.J. Brill's first encyclopaedia of Islam, 1913–1936. Leiden: BRILL, 1997 — 132—133 bet. 
  • Uzunçarşılı İ. H. „Hamid oğulları“,. Anadolu beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu devletleri. Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1969 — 62—69 bet. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=İlyas_Bey_Hamidiy&oldid=4421093" dan olindi