Vikipediya

Abdulahadxon daxmasi

Buxoro amiri Abdulahadxon qabri atrofida qurilgan daxma

Abdulahadxon daxmasi — Karmanadagi Qosim Shayx majmuasi tarkibiga kiruvchi me’moriy yodgorlik. 1911-yilda Buxoro amiri Said Olimxon tomonidan otasi Abdulahadxon qabri atrofida qurdirilgan. Qosim Shayx majmuasining janubi-gʻarbiy qismida joylashgan. Arxeologlar oʻrganib, u yerda mayit (suyaklar) yoʻqligini aytishgan. 2000–2001-yillarda restavratsiya qilingan, 2017-yil qayta restavratsiya qilingan, 2017-yilgi restavratsiya paytida daxmaning shimol tomonidagi hujralar toʻliq buzilib, qayta tiklangan. 2019-yilda Axatxon masjidi xato nomi bilan Moddiy madaniy merosning koʻchmas mulk obyektlari milliy roʻyxatiga kiritilgan — davlat muhofazasiga olingan[1][2].

Abdulahadxon daxmasi

Abdulahadxon daxmasining old tomondan koʻrinishi
Umumiy maʼlumot
Maqomi davlat himoyasida
Turi maqbara
Joylashuvi Qosim Shayx majmuasi
Manzili Karmana koʻchasi
Shahar Karmana
Mamlakat Oʻzbekiston
Koordinatalar 40°07′59″N 65°22′02″E / 40.133151°N 65.367250°E / 40.133151; 65.367250 G OKoordinatalari: 40°07′59″N 65°22′02″E / 40.133151°N 65.367250°E / 40.133151; 65.367250 G O
Qurilishi boshlangan 1911-yil
Qurilishi tugagan 1911-yil
Texnik holati
Material pishgan gʻisht
Qavatlar soni 1 qavat
Dizayn va konstruksiya
Meʼmor Abdurahim Gʻozgʻoniy
Map
Abdulahadxon daxmasi xaritada
Abdulahadxon daxmasi Vikiomborda

Tarixi tahrir

 
Amir Abdulahadxon (1859–1911)

Hijriy 1329-yili muharram oyining oltinchi kuni (1911-yil 7-yanvarda)[sharh 1] buyrak kasaliga uchragan Amir Abdulahadxon Karmana yaqinidagi Xayrobod bogʻida vafot etgan[3][4]. Uning jasadi olib kelinib, Karmanadagi Qosim Shayx xonaqosi yoniga dafn etilgan va atrofiga amir Said Olimxon tomonidan daxma qurilgan[5].

Arxitekturasi tahrir

Abdulahadxon daxmasi pishgan gʻishtdan toʻrtburchak shaklda qurilgan. Shimoliy va sharqiy qismlarida hujralar joylashgan, kirish eshigi sharqiy tomonida. Eshik peshtoqli, eshikning yuqori qismida marsiya matni oʻyib yozilgan marmar joylashtirilgan, eshikdan kirganda kichik yoʻlak mavjud, yoʻlak tepasi gumbazli qilib ishlangan. Yoʻlakdan daxma hovlisiga kiriladi. Yoʻlakning bir tomonida hujraga kiradigan eshik mavjud. Daxmaning ichki qismi janubiy tomoni kengroq hovli, shimoli-gʻarbiy tomonida yogʻochli ayvon bor, Ayvonning roʻparasida kvadrat shaklda kulrang marmar va granit bilan qoplangan Abdulahadxon qabri joylashgan. Qabr balandligi 2 metr, tomonlari 3x3 metr. Sagʻananing shimoliy tomondagi devorida arab imlosida yozilgan yozuvlar boʻlgan. Toshlar yemirilishi va tuz qoplashi natijasida yozuvlarni oʻqish imkonsiz holga kelgan[3].

Marsiya tahrir

 
Qosim Shayx majmuasi xaritasi:
1. Qosim Shayx maqbarasi
2. Qosim Shayx xonaqohi
3. Abdulahadxon daxmasi
4. Saqlanib qolgan hujra
5. Saqlanmagan hujralarning poydevorlari
6. Masjid tahoratxonasi
7. Masjid mullalarining xos xonalari
8. Ekin maydonlari
9. Hovuz

Abdulahadxon daxmasiga kirish eshigi tepasiga fors tilida[6] marmar toshga oʻyib marsiya yozilgan. Bu toshyoʻnma muallifi Abdurahim Gʻozgʻoniydir. Toshyoʻnmadagi eʼtiborga molik jihatlar shundaki: undagi harflar yoʻnilmagan, aksincha, harf ostidagi hudud yoʻnilishi orqali harflar boʻrtib chiqqan, bu nafaqat oʻz davri, balki bugungi kun sangtaroshligi uchun ham oʻta murakkab va noyob ish, bundan tashqari, marsiyani oʻz ichiga olgan burchakli gajakdor naqsh uslubi antik davr yunon-rim freskalarini aslatadi. 2000-yillarda Qosim Shayx ansambli restavratsiya qilingan paytda marsiya matni kirill alifbosida qora marmarga oʻyilib, Abdulahadxon daxmasiga kirish eshigining oʻng tomonidagi devoriga osib qoʻyilgan.

Marsiya matni quyidagicha:

Ey dil, bu yorugʻ jahonda xotirjamlik yoʻq. Shu bois bu dunyoning har xil tamannosiga koʻngil bogʻlama! Qaragil, zamonaning Xusravi (shohi) boʻlgan Sayyid Amir Abdulahadxon ham ravzai naimga qarab ravona boʻldi. Hayot dengizida u kabi gavhar yoʻq edi. Xayfki, bu gavhar qora tuproq bagʻriga koʻmildi. U fazilat va suxan gulistonining bulbuli edi. Vo darigʻo, shunday bulbul oʻz gulistonini tark etdi. Uning umr daraxti soʻldi, yaproqlari hazon boʻldi. Shu sabab falakning yuzi qaygʻu va nadomatlardan qaro boʻldi. Uning vafoti tufayli koʻzlardan yosh oʻrniga qon arigi oqdi. Musibatdan yoshgina valiahd gʻam dengiziga gʻarq boʻldi. Ey koʻngil, bilgilki, hech kim ham abadiy emas. Hammamiz ham tuproqdan yaraldik, yana tuproqqa qayturmiz. Darhaqiqat, taqdir olamida Olloh buyurgan ishlargina boʻlur, Olloh buyurmagan ishlar amalga oshmas. Kimki shoh qabrini ziyorat aylab, Ollohdan oʻtinib, u uchun jannatdan joy soʻrasa, uning ruhini nihoyatda shod etgan boʻladi. Muqaddas muharram oyining oltinchi kuni, 1329-hijriy, 1910-milodiy[7].

Oʻzbek olimi A. Jumanazar marsiyada koʻrsatilgan „milodiy 1910-yil“ oʻsha davrda Rossiya imperiyasida keng tarqalgan Yulian taqvimi boʻyicha yozilgaligini, hijriy yilni bugungi Grigoriy taqvimi bilan hisoblaydigan boʻlsak, 1910-yil 23-dekabr 1911-yil 7-yanvarga aylanib qolishini taʼkidlaydi[8].

Qabrning ochilishi tahrir

Amir Abdulahadxonning qabri SSSR davrida ikki marta ochib koʻrilgan[6].

Qabr birinchi marta 1942—1943-yillarda[9] (boshqa manbaga koʻra 1943—1944-yillarda[6]) ochib koʻrilgan. Amir Said Olimxonning Buxoro oltinlarini oʻzi bilan olib ketolmasdan, otasining qabriga yashirib qochgan boʻlishi mumkinligi haqidagi taxminlar qabrning ochilishiga sabab boʻlgan[6].

1984-yil qabr ikkinchi marta ochilgan. Qabrda qazish ishlarini olib borgan arxeologlar u yerdan kichik-kichik barmoq suyaklaridan boʻlak narsa topishmagan. Qabr birinchi marta ochilganida undagi suyaklar yigʻib olib ketilgan, degan xulosaga kelingan[9].

2001-yilda Qosim Shayx majmuasida taʼmirlash ishlari olib borilib, u yerdagi Abdulahadxon sagʻanasi uchinchi marta ochib koʻrilgan. Sagʻana ichida ikkita qabr borligi aniqlangan. Olimlar ikkinchi qabr 1874-yil Karmanada vafot etgan Abu Tohirxoja Samarqandiyniki ekanini taxmin qilishgan[10].

Galereya tahrir

  •  
    Abdulahadxon daxmasining kirish eshigi
  •  
    Abdulahadxon daxmasi janubi-sharqiy tomondan koʻrinishi
  •  
    Amir Abdulahadxon qabri va qabr yonida qurilgan ayvon, daxmaning ichki qismi
  •  
    Amir Abdulahadxon qabri
  •  
    Abdulahadxon daxmasi ichidan Qosim Shayx masjidi peshtoqlari va gumbazining koʻrinishi
  •  
    Abdulahadxon daxmasi eshigi peshtoqidagi marsiya, 1910-yil toshga oʻyilgan
  •  
    Abdulahadxon daxmasining shimoli-gʻarbiy tomondan koʻrinishi
  •  
    Abdulahadxon daxmasining orqa tomondan koʻrinishi. Uning ortida Qosim Shayx masjidi koʻrinib turibdi

Izohlar tahrir

  1. ↑ Bu kun Yulian taqvimi boʻyicha 1910-yilning 23-dekabriga toʻgʻri keladi

Manbalar tahrir

  1. ↑ „Moddiy madaniy merosning koʻchmas mulk obyektlari milliy roʻyxatini tasdiqlash toʻgʻrisida Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 4-oktabrdagi 846-sonli qarori“. Lex.uz. Qaraldi: 2022-yil 21-iyul.
  2. ↑ „Moddiy madaniy merosning koʻchmas mulk obyektlari milliy roʻyxatini tasdiqlash toʻgʻrisida Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 4-oktabrdagi 846-sonli qarori“. Backend.madaniymeros.uz. Qaraldi: 2022-yil 21-iyul.
  3. ↑ 3,0 3,1 Hotamov, Halilov 1995, s. 22.
  4. ↑ Zaripov, Shernazar 2021, s. 57.
  5. ↑ Oʻlim jazosini bekor qilgan, eng oliy generallik unvoni – kavaleriya generali darajasiga erishgan ilk oʻzbek amiri
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 „Минораи Калондан ташлаш жазосини ман этган инсон​ ёхуд Амир Олимхоннинг бойликлари учун кимнинг қабри очилган?“. UzA. O'zbekiston Milliy Axborot agentligi (2019-yil 5-oktyabr). Qaraldi: 4-yanvar 2023-yil.
  7. ↑ Amir Olimxonning otasi qaysi shaharda dafn qilingani (Wayback Machine saytida 2023-02-27 sanasida arxivlangan). 16-fevral 2021
  8. ↑ Jumanazar 2017, s. 187.
  9. ↑ 9,0 9,1 Hotamov, Halilov 1995, s. 22—23.
  10. ↑ Hotamov, Bekniyozov 2007, s. 59—60.

Adabiyotlar tahrir

  • A. Hotamov, Sh. Halilov. Yillar sadosi. Toshkent: Adolat, 1995 — 72 bet. 
  • A. Jumanazar. Buxoro taʼlim tizimi tarixi. Toshkent: Akademnashr, 2017 — 592 bet. ISBN 978-9943-4728-2-2. 
  • A. Zaripov, Sh. Shernazar. Karmana kechmishi. Sahhof, 2021 — 192 bet. ISBN 978-9943-6665-8-0. 
  • A. Hotamov, N. Bekniyozov. Karmana — qadimiy diyor. Toshkent: Oʻzbekiston, 2007 — 152 bet. ISBN 978-9943-01-070-3. 

Havolalar tahrir

Ushbu maqolani tinglang (5 daqiqa)
noicon
 
Bu audiofayl ushbu maqolaning 7-iyul, 2022-yil(2022-07-07) sanasidagi versiyasi asosida yaratilgan boʻlib, shu sanadan keyin amalga oshirilgan tahrirlarni aks ettirmaydi.
(Yordam · Koʻproq audiomaqolalar)
Ushbu maqolani tinglang (4 daqiqa)
noicon
 
Bu audiofayl ushbu maqolaning 8-iyul, 2022-yil(2022-07-08) sanasidagi versiyasi asosida yaratilgan boʻlib, shu sanadan keyin amalga oshirilgan tahrirlarni aks ettirmaydi.
(Yordam · Koʻproq audiomaqolalar)
Wikimedia Commonsda Abdulahadxon daxmasi mavzusiga oid fayllar bor. 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Abdulahadxon_daxmasi&oldid=3908990" dan olindi