Abdumanof ibn Qusay

Abdumanof ibn Qusay (arabcha: عبد مناف بن قصی — Abdumanof ibn Qusay ibn Kilob ibn Murra ibn Kaʼb, taxminan 430, Makka —?) — Payg‘ambarning ota tomondan uchinchi bobosi.

Abdumanof ibn Qusay ibn Kilob ibn Murra ibn Ka’b
Shaxsiy maʼlumotlar
Tavalludi	taxminan 430-yil
Vafoti	milodiy yil Makka
Dini	Islom
Ota-onasi	Qusay ibn Kilob (otasi) Hubba bint Hulayl (onasi)
Tanilgan sohasi	Paygʻambarning ota tomondan uchinchi bobosi

Abdumanofning otasi — Qusay ibn Kilob, onasi — Hubba bint Hulayldir. Qusayning to‘rt o‘g‘lidan biri sanalgan Abdumanofning asl ismi Mug‘iyra bo‘lgan. Xushsurat va chiroyli bo‘lganligidan uni Qamar deb ham atashgan. Onasi Hubba o‘g‘lini Makkadagi katta butlardan bo‘lgan Manofga atagani uchun Abdumanof ismini olgan. Jo‘mard bo‘lgani uchun qurayshiylar unga „Fayyoz“ laqabini berganlar. U hali otasi tirik vaqtidayoq katta darajalarga erishib ulgurgan.

Faoliyati

Qusay Makkaning idorasi (Dor an-nad­va boshqaruvi)ga aʼzo bo‘lish bilan birga, Ka’bani muhofaza qilish (sidona va hijoba), hojilarni suv va oziq-ovqat bilan taʼminlash (siqoya va rifoda), bayroqdorlik (livo) va bosh qo‘mondon (qiyo­da) vazifalarini katta o‘g‘li Abduddorga topshirgan. Uning o‘limidan bir muddat o‘tib, avvaldan Abdumanof ibn Qusayning bosh bo‘lishini istagan boshqa o‘g‘illari yuqorida aytilgan vazifalarni Abduddordan olib, Abdumanof ibn Qusayga berilishini qaror qiladilar. Bu qaror qurayshiylar orasida norozilik paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Qurayshning baʼzi urug‘i Abduddorni, baʼzilari esa Abdumanof ibn Qusayni qo‘llab-quvvatlaydilar. Abdumanof ibn Qusayning „Al-Mutayyibiyn“ (go‘zal ifor taratuvchilar) va Abduddorning „al-Axlof“ (qasamyod qiluvchilar) deb nomlangan tarafdorlari o‘rtasida ziddiyat kelib chiqadi. Oraga tushgan kishilar, sidona va livo vazifalari va Dor an-nadva boshqaruvi Abduddorda qolishi, siqoya, rifoda va qiyoda vazifalari esa Abdumanof ibn Qusayga berilishini taʼminlagan holda ikki tomonni yarashtiradilar. Bu vazifalar Abdumanof ibn Qusay zimmasida to vafot etguniga qadar qoladi.

Farzandlari

Abdumanof ibn Qusay ikki xotinidan olti o‘g‘il, olti qiz farzand ko‘rgan. O‘g‘illari Quraysh qabilasining qo‘shni davlatlar bilan tijorati borasida shartnomalar tuzganlar. Natijada tijorat orqasidan Makkaning, umuman Quraysh qabilasining nufuz va iqtidori ortgan. Abdumanof ibn Qusaydan keyin qurayshning boshqaruvi uning o‘g‘illariga o‘tadi. Siqoya va rifoda vazifalari o‘g‘li Hoshimga, qiyo­da esa Abdushamsga topshiriladi. Ke­yinchalik siqoya va rifoda Hoshimning ukasi Muttalibga, undan keyin jiyani va Payg‘ambarning bobosi Abdulmuttalibga o‘tgan.

Iqtibos

Kaʼbaning Hijr qismidagi yozuvda Abdumanof ibn Qusayning Quraysh qabilasiga Allohdan qo‘rqishni va qarindoshlar orasida yaxshi muomalani davom ettirishni tavsiya qilgan so‘zlari aks etgan. Payg‘ambar qurayshliklarni Islomga daʼvat etgan vaqtda boshqa bobolari qatorida uning ismini ham tilga olib, „Ey Abdumanof o‘g‘illari! Allohga iymon keltirib, o‘zlaringizni qutqaringlar“, degan.

Adabiyotlar

1. Ibn Ishoq. As-Sӣra. — Rabot: 1967. 47;
2. Ibn Saʼd. At-Tabaqāt. — Bayrut: 1968. I, 70, 74-78, 146; III, 19;
3. Ibn Qutayba. Al-Maʼārif. — Qohira: 1960. 70-73, 112, 117, 604;
4. Al-Balozuriy. Ansāb al-ashrāf. — Qohira: 1959. 52-63;
5. At-Tabariy. Tarӣx. — Leyden: 1879-1901. I, 1091-1092, 1098-1100;
6. Mustafa Fayda. „Abdümenâf b. Kusay“. DV İA. — İstanbul: 1988. I, 287-288.