Abu Bakr Siddiq

Abu Bakr Siddiq (Uning to'liq ismi - Abdulloh ibn Abu Quhafa Usmon ibn Omir Al Qurayshiy Al Taymiy) (Arabic: أَبُو بَكْرٍ عَبْدُ ٱللهِ بْنِ عُثْمَانَ أَبِي قُحَافَة,). Uning nasl-nasabi o'zidan olti avlod oldin Islom dini payg'ambari Muhammadning Murra Ibn Ka’bda nasl-nasabiga qoʻshiladi.

Abu Bakr Islomni birinchi qabul qilganlardan biri bo'lib, Muhammadning ishini qo'llab-quvvatlash uchun o'z boyliklarini ko'p hissa qo'shgan. U Muhammadning eng yaqin sahobalaridan edi Madinaga hijratida unga hamroh bo'lgan va Badr va Uhud janglari kabi bir qator harbiy to'qnashuvlarida qatnashgan.

Islom payg'ambari Muhammadning hamrohi va to'rt xalifaning birinchisi. Muhammad alayhissalomdan keyingi 632-634 yillarda musulmon jamiyatining rahbari va boshqaruvchisi boʻlganligi sababli Muhammadning vorisi boʻlgani uchun u birinchi xalifa unvoniga sazovor boʻlgan.

Islomni qabul qilgandan keyin Muhammad, Abu Bakrga Abdulloh ismini berdi. Sunniy e'tiqodiga ko'ra , u Muhammadning eng yaxshi do'stidir. U ko'pincha - Siddiq (sodiq, sodiq, tasdiqlovchi) laqablari tufayli Abu Bakr as-Siddiq deb ataladi. U bilan Siddiq laqabining me'roj rivoyati haqida bahslashgan Makkaliklarga: "Agar bu voqeani payg'ambar xabar qilgan bo'lsa, u to'g'ri xabar qilgandir" shaklida javob berganidan keyin unga berilgan deb ishoniladi

U Muhammadning qaynotasidir, chunki u hijratdan oldin Makkada Abu Bakrning qizi Oyshaga uylangan. U xalifalik davrida Qur'onni mushafga aylantirgan. Sunniy e'tiqodiga ko'ra , u Rashid xalifalari (to'rt xalifa) va Asher- i Mubashshira ozod kishilarning birinchisidir.

Islomdan avvalgi hayoti

Abu Bakr, Makkada oʻsib ulgaygan. Balogʻatga yetganidan kеyin Makka ahlining odatiga koʻra savdogarchilik bilan shugʻullangan. Islomga kirishidan avval ham Abu Bakr toʻgʻriliklari, sharifliklari, xushxulqlari, murosagoʻyliklari bilan xalq ichida tanilgan edi. Abu Bakr aslo aroq ichmagan edi. Aroqni oʻzlariga oʻzlari harom etgandi. Bunga sabab boʻlgan voqеani tarixchilar quyidagicha ta'riflaydi:

Bir kuni Abu Bakr mast boʻlib uchib qolgan odamning yonidan oʻtib kеtayotgan edi. Qarasalarki, mast kishi siydigiga qoʻlini tiqib yuziga surtayotibdi. Bunday jirkanch manzarani koʻrib bеhad nafratlangan holda, «Mеn aslo bunday noma'qulchilik qilmayman», dеb oʻziga soʻz bеrgan ekan. Mana shundan kеyin hatto bir tomchi ham tatib koʻrmagan.

Quraysh qabilasi u Abu Bakrni rostgoʻyligini, ochiq-koʻngalligini bilganlari sababli juda yaxshi ko'rishardi, xurmat qilardi. Abu Bakrda mujassam boʻlgan yuksak insoniy fazilatlar qurayshlar qalbida oʻzlariga nisbatan muhabbatni paydo qilgan edi. Islomga kirishidan avval Abu Bakr harir savdosi bilan mashhur edi. Bundan juda katta foyda ham koʻrgan.

Islomga kirishi

"Xiro" gʻorida Muhammad alayhissalomga vahiy nozil boʻlib, Jabroil alayhissalom «Siz Rabbil olamin tomonidan yuborilgan paygʻambarsiz», dеb xabar bеrgan zahotiyoq tеzdan Xadicha onaning oldiga kеlgan va mazkur xabarni aytgan. Xadicha oʻsha ondayoq hеch bir ikkilanmay, iymon kеltirgan. Qalbiga qoʻrquv kеtar-kеtmas, Muhammad hovlisidan chiqib, Baytullohni tavof qilgani borayotganida yoʻlda, Abu Bakrni uchratgan. Muhammad alayhissalom Abu Bakrga Islomni arz etgan. Abu Bakr ham xuddi Xadicha kabi hеch bir ikkilanmay, darhol tasdiqlab, qabul qilgan. Bu toʻgʻrida soʻralgan paytida, «Mеn Muhammadni aslo yolgʻon gapirganligini bilgan emasman. U kishi yuksak omonatdorliklari, husnu xulqlari sababidan paygʻambarlikka loyiq zotlar», dеb javob bеrgandi. Shu tufayli Muhammad alayhissalom Abu Bakr haqida shunday dеgandi:

— Mеn kimni Islomga da'vat etsam bir oz toʻxtalar, taraddudga tushar edi. Abu Bakr esa mеn arz etgan chogʻimda hеch qanday taraddudsiz darhol qabul qilgandur.

Madinaga hijrat

Abu Bakr Makkada, Muhammad bilan doimo birga turgan, Habash viloyatiga koʻchib boruvchilar ichida bormadi. Bеchorahol musulmonlar Makkaliklarning izosi nihoyatda qattiq tus olgan paytda, Habashga koʻchib kеtishganda ham Abu Bakr Makkada qoldi. Dastlab, koʻchib kеtmoqchi ham boʻlgandi. Biroq, yoʻldan tеz qaytib kеlib, Makkada oʻzini butunlay Islom yoʻliga baxsh etdi. Kishilarni islom yoʻliga va diniga hormay-tolmay chaqirdi. Mеhnati evazi oʻlaroq Makka atroflaridan bir nеcha guruh Abu Bakr qoʻllarida Islomga kirdi. Usmon ibni Affon, Abdurahmon ibni Afa, Zubayr ibni Avvom, Talxatubni Ubaydulloh, Sa'd ibni Abu Vaqqos va bulardan boshqa yana qancha-qancha Makka ahlining atoqli kimsalari Abu Bakrga ishonganlari va uning faqat toʻgʻri yoʻlga da'vat etishiga amin boʻlgani sababli Islom dinini qabul qildi.

622 yilda Madina musulmonlarining taklifiga binoan Muhammad musulmonlarga Madinaga hijrat qilishni buyurdi. Ali Makkada oxirgi bo'lib, musulmonlar olgan qarzlarni to'lash uchun mas'ul bo'lgan va Ikrima boshchiligidagi Quraysh, Muhammad uxlab yotganida o'ldirmoqchi bo'lganida, Muhammadning to'shagida uxlagan. Bu orada Abu Bakr, Muhammad alayhissalom bilan Madinaga jo‘nab ketdi. Quraysh tomonidan yuzaga kelgan xavf tufayli ular yo'lni tutmay, aksincha, Makkadan besh chaqirim janubda joylashgan Jabal Savr shahridagi g'orga panoh topishdi. Abu Bakrning o'g'li Abdulloh ibn Abu Bakr Qurayshning rejalari va muhokamalarini tinglar, kechalari g'ordagi qochqinlarga xabar olib borardi.Abu Bakrning qizi Asmo binti Abu Bakr ularga har kuni ovqat olib kelardi. Abu Bakrning xizmatkori Omir har kecha g‘or og‘ziga bir suruv echki olib kelib, u yerda ular sog‘ilar edi. Quraysh har tomonga qidiruv guruhlarini yubordi. Bir partiya g'orga kirishga yaqin keldi, lekin ularni ko'ra olmadi. Shu sababli Qur'oni karimning 9:40 surasi nozil bo'ldi. Oysha, Abu Saʼid al-Xudriy va Abdulloh ibn Abbos bu oyatni tafsir qilishda Abu Bakr gʻorda Muhammad bilan birga qolgan sahoba ekanini aytdilar.

Abu Bakr va Muhammad g‘orda uch kunu uch kecha qolib, Madinaga yo‘l olishdi va Madinaning chekkasidagi Qubada bir muddat qolishdi.

Madinadagi hayot

Madinada Muhammad masjid qurishga qaror qildi. Bir parcha yer tanlab olindi va yerning narxini Abu Bakr to‘ladi. Musulmonlar, jumladan, Abu Bakr bu yerda Al-Masjid an-Nabaviy nomli masjid qurdilar . Abu Bakr Xorij ibn Zayd Ansoriy (madinalik) bilan iymonli birodar sifatida juft edi. Abu Bakrning Xorija bilan munosabatlari juda samimiy edi, bu Abu Bakr Xorijaning qizi Habibaga uylanganidan keyin yanada mustahkamlandi. Xorija ibn Zayd Ansoriy Madinaning chekkasidagi Sunh shahrida yashagan va Abu Bakr ham u yerda joylashgan. Abu Bakrning oilasi Madinaga kelgach, Muhammadning yonidan boshqa uy sotib oldi.

Makkaning iqlimi quruq bo'lsa, Madinaning iqlimi nam edi va shu sababli ko'pchilik muhojirlar kelganlarida kasal bo'lib qolishdi. Abu Bakr bir necha kun davomida isitmasi ko'tarildi va bu vaqt ichida Xorija va uning oilasi unga tashrif buyurishdi. Makkada Abu Bakr mato ulgurji savdosi bilan shug'ullangan va Madinada ham xuddi shu ishni boshlagan. U Sunh shahrida o'zining yangi do'konini ochdi va u erdan Madinadagi bozorga mato etkazib berildi. Tez orada uning biznesi gullab-yashnadi. 623 yil boshida Abu Bakrning Muhammadga uylangan qizi Oysha oddiy nikoh marosimidan so'ng Muhammadning uyiga yuborilib, Abu Bakr va Muhammad o'rtasidagi munosabatlarni yanada mustahkamladi.

Muhammad davridagi harbiy yurishlar

Badr jangi

_{Asosiy maqola: Badr jangi}

624-yilda Abu Bakr musulmonlar va Makka Quraysh oʻrtasidagi “Badr jangi” nomi bilan mashhur boʻlgan birinchi jangda qatnashdi , lekin jang qilmadi, aksincha, Muhammad chodirining qoʻriqchilaridan biri boʻlib ishladi. Aytishlaricha, Ali keyinroq o'z sheriklaridan erkaklar orasida kimni eng jasur deb bilishlarini so'ragan. Hamma Ali barcha erkaklar ichida eng jasur ekanligini aytdi. Shunda Ali javob berdi:

• Yo'q. Abu Bakr erkaklarning eng jasuridir. Badr jangida payg'ambarimiz uchun ayvon tayyorlab qo'ygan edik, lekin bizdan uni qo'riqlash uchun taklif qilishimizni so'rashganda, Abu Bakrdan boshqa hech kim oldinga chiqmadi. Qilichini sug'urib Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning yonlarida turib, o'sha tarafga borishga jur'at etganlarga hujum qilib, uni kofirlardan saqladi. Shuning uchun u odamlarning eng jasuri edi.

Sunniy ma'lumotlarga ko'ra, bunday hujumlardan birida Abu Bakr qalqonidan ikkita disk Muhammadning yonoqlariga kirib ketgan. Abu Bakr bu disklarni olib tashlash niyatida oldinga bordi, lekin Abu Ubayda ibn al-Jarroh bu ishni o'ziga qoldirishni iltimos qildi va bu jarayon davomida ikkita tishini yo'qotdi. Bu hikoyalarda keyinchalik Abu Bakr boshqa sahobalar qatori Muhammad alayhissalomni xavfsiz joyga olib borishdi.

Uhud jangi

_{Asosiy maqola: Uhud jangi}

625-yilda Uhud jangida qatnashib, musulmonlarning koʻpchiligi magʻlubiyatga uchradi va oʻzi ham yarador boʻldi. Jang boshlanishidan oldin uning o'g'li Abdurahmon, o'sha paytda hali musulmon bo'lmagan va Quraysh tarafida jang qilayotgan edi, oldinga chiqib, duelga da'vat qildi. Abu Bakr bu taklifni qabul qildi, lekin Muhammad uni to'xtatdi. Keyinroq Abdurrahmon otasining oldiga borib, unga: “Sen menga nishon boʻlding, lekin men sendan yuz oʻgirdim va seni oʻldirmadim”, dedi. Abu Bakr: «Agar meni nishonga olganingizda edi, men sizdan yuz o'girmagan bo'lardim», deb javob berdi. Jangning ikkinchi bosqichida Xolid ibn al-Validning otliqlari musulmonlarga orqadan hujum qilib, musulmonlarning g'alabasini mag'lubiyatga o'zgartirdi. Koʻpchilik jang maydonidan qochib ketdi, jumladan Abu Bakr. Biroq, o'z hisobiga ko'ra, u "birinchi bo'lib qaytgan".

Xandaq jangi

_{Asosiy maqola: Xandaq jangi}

627 yilda Xandaq jangida, shuningdek, Banu Qurayza bosqinida qatnashgan. Xandaq jangida Muhammad handaqni bir qancha bo'limlarga ajratdi va har bir bo'limni qoʻriqlash uchun odam joylashtirildi. Bu qo‘shinlardan biri Abu Bakr qo‘mondonligida edi. Dushman ariqdan o‘tish uchun tez-tez hujumlar uyushtirdi va ularning barchasi qaytarildi. Bu voqeani xotirlash uchun Abu Bakr dushman hujumlarini qaytargan joyda keyinchalik “Masjid-i Siddiq” nomi bilan masjid qurdirdi.

Xaybar jangi

_{Asosiy maqola: Xaybar jangi}

Abu Bakr Xaybar jangida qatnashdi. Xaybarda sakkizta qalʼa boʻlib, ulardan eng mustahkam va eng yaxshi qoʻriqlanadigani Al-Qamus deb atalgan. Muhammad Abu Bakrni bir guruh jangchilar bilan birga uni olishga harakat qilish uchun yubordi, ammo ular bunga erisha olmadilar. Muhammad ham Umarni bir guruh jangchilar bilan yubordi, lekin Umar Al-Qamusni ham zabt eta olmadi. Boshqa musulmonlar ham qalʼani bosib olishga harakat qilishdi, lekin ular ham muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Nihoyat Muhammad dushman boshligʻi Marhabni yenggani Alini yubordi.

Muhammadning vafoti

Muhammadning so'nggi kunlariga oid bir qancha an'analar mavjud bo'lib, ular u bilan Abu Bakr o'rtasida mavjud bo'lgan buyuk do'stlik va ishonch g'oyasini mustahkamlash uchun ishlatilgan. Shunday kunlarningdan birida, Muhammad o'lim arafasida bo'lganida, u odatdagidek namoz o'qishga qodir emasligini ko'rdi. U Abu Bakrga o'z o'rnini egallashni buyurdi. Keyinroq Abu Bakr bu lavozimni egalladi va Muhammad bir kuni ertalab bomdod namozida namozxonaga kirganida., Abu Bakr o'z o'rnini egallashi va rahbarlik qilishi uchun orqaga qadam tashlashga harakat qildi. Ammo Muhammad unga davom etishiga ruxsat berdi. Bir voqeada Muhammad minbarga chiqdi va jamoatga xitob qildi va shunday dedi: "Xudo o'z bandasiga dunyo va Alloh huzuriga borish huquqini berdi va u ikkinchisini tanladi". Abu Bakr buni Muhammad alayhissalomning umri tugayotganini anglab, “Yo‘q, biz va bolalarimiz sizga to‘lov bo‘lamiz”, deb javob berdi. Muhammad do‘stiga tasalli berib , Abu Bakrning uyidan olib boruvchi eshikdan tashqari masjidga olib boruvchi barcha eshiklarni berkitishni buyurdi, chunki men uchun undan ko‘ra yaxshiroq do‘stni bilmayman.

Muhammad vafot etgach, musulmon jamoasi o'z rahbarini yo'qotishga tayyor emas edi va ko'pchilik chuqur zarbani boshdan kechirdi. Umar ayniqsa ta'sirlandi, aksincha, Muhammadning Alloh bilan maslahatlashgani borganini va tez orada qaytib kelishini e'lon qilib, Muhammad o'ldi, deb aytadigan har qanday odamni o'ldirish bilan tahdid qildi.  Abu Bakr Madinaga qaytib, Umarga Muhammadning jasadini ko‘rsatib, uning o‘limiga ishontirib, tinchlantirdi. Soʻng masjidga yigʻilganlarga xitob qilib, “Kim Muhammadga sigʻinsa, Muhammad oʻldi. Kim Allohga sigʻinsa, Alloh tirik, oʻlmasdir”, dedi va shu tariqa aholidagi butparastlik tuygʻulariga chek qoʻydi. So‘ngra, Qur’on oyatlari bilan yakunladi: "(Ey Muhammad), albatta siz ham o'lasiz, ular ham o'lurlar". (39:30), "Muhammad faqat bir Payg'ambardir. Albatta, undan oldin ham ko'p Payg'ambarlar o'tgan. Agar u o'lsa yoki o'ldirilgan bo'lsa, sizlar orqangizga qaytasizlarmi? Uning to'pig'i bilan orqaga qaytgan kimsadir. Allohga zarracha zarar etkazmas va Alloh taolo shukr qilguvchilarni mukofotlaydi. (3:144)

Xalifalik davri

632 yilda Muhammad payg'ambar vafotidan so'ng turli muzokaralarda Abu Bakrga bay'at berildi va u ziddiyatli tarzda xalifa etib saylandi.

Muhammad alayhissalom butun Arabiston yerini vafot etguniga qadar Islom bayrogʻi ostida birlashtirgan edi. Biroq, ba'zi bir sahro arablari Islomga butunlay jon-dildan bеrilib kеtmagandi. Ular zakot bеrishlikni jarima dеb tushunganlari sababli malol kеlardi. Shunga koʻra Muhammad alayhissalom vafot etgach, ba'zi qabilalar zakot bеrishlikdan qutulish fursati kеlib qoldi, dеb oʻylab, Abu Bakrga zakot bеrmasliklarini ayta boshladilar. Ba'zi bir qabilalarda esa hatto paygʻambarlikni da'vo etuvchilar ham mavjud edi. Ular oʻzlariga ergashgan kimsalar yordamida Islom hukumatiga qarshi isyon uyushtirishga kirishdilar.

Ridda urushlari

Yangi tug'ilgan dinda boshlangan dinga qaytish va isyon harakatlarini oldini olish uchun Abu Bakr Xolid ibn Validni turli harbiy yurishlarga jo'natadi. 632-633 yillardagi bu harbiy yurishlar Ridda urushlari deb nomlanadi. Xolid ibn Valid bu safarda katta muvaffaqiyat ko‘rsatdi. Markaziy Arabistonning shimoliy mintaqasidagi “Bani Asad” qabilasi rahbari “Tulayha ibn Huvaylid” qoʻzgʻolon koʻtardi va uni turli qabilalar qoʻllab-quvvatladi. Markaziy Arabistonning oʻrtasida “Musaylama Kazzob” boshchiligidagi Bani Hanifa qabilasining qoʻzgʻoloni koʻtarildi va bu qoʻzgʻolonni Bani Asad qabilasi ham qoʻllab-quvvatladi.

Avval Xolid ibn Valid Banu Tayy qabilasining boshlig‘i Adiyni o‘z tomoniga oldi. U 632-yil sentabrda Buzaxa jangida “Tulayha”ni magʻlub etib, keyingi haftalarda uning qoldiqlarini yoʻq qildi. Shundan so‘ng, ko‘p qabilalar Abu Bakrning hokimiyatini qabul qilganliklarini e’lon qildilar. Keyin ibn Valid Bani Salim qabilasini ham mag‘lub etdi.

Bu yurishlardan keyin Bani Tamim qabilasi va ko‘plab qabilalar bay’at e’lon qildilar. Ammo “Molik ibn Nuvayra” boshchiligidagi Bani Yarbu qabilasi uning Molik ibn Nuvayraga bay’at e’lon qilmadi. Xolid ibn Valid, Najdda Molik ibn Nuvayra boshchiligidagi qoʻzgʻolonchi qabila ustiga yurish qildi, lekin u uyushgan qarshilik koʻrmadi. Molik lashkari va izdoshlariga tarqalib, sahroga chekinishni buyurdi. Malik ibn Nuvayraning oilasi azonga javob bermaganliklari sababli hibsga olindi. Molik Madinaga pul jo‘natib “kechirasiz” deb yolvordi, ammo bu qabul qilinmadi. Molikni qo‘lga olgan Xolid ibn Valid uni darrov o‘ldirdi va xotinini kanizak qilib haramiga olib ketdi.

Abu Bakr qo'mondon "Ikrima ibn Abu-Jahl"ni "Musaylima" bilan bog'lanish uchun Yamama mintaqasiga yubordi va Valid kelguniga qadar jangga kirishmaslikni buyurdi. Biroq Validni kutmagan Ikrima 632-yil sentabrda Musaylimaga omadsiz hujum qilib, qaytarildi. Yuborilgan surhobil qo‘shinlari Validni kutmasdan hujumga o‘tib, Musaylima tomonidan mag‘lubiyatga uchradi. Nihoyat, 632-yil dekabrda Yamama jangida 13 minglik qoʻshin bilan Musaylimaga duch keldi va uni magʻlub etdi. Devor bilan o'ralgan Yamama shahri ham darhol taslim bo'ldi. Yamama shahrini oʻziga markaz qilib olgan Valid qoʻshni viloyatlarga qilgan yurishlari bilan Markaziy Arabistonni Abu Bakr hukmronligi ostiga oldi.

632 yilda Azd qabilasi Ummonda va ularning boshligʻi “Lakit ibn Molik” boshchiligida qoʻzgʻolon koʻtardi. 632-yil sentabrda Abu Bakr Ummondagi qoʻzgʻolonlarni bostirish uchun “Hudayfa bin Mihson” qoʻmondonligida qoʻshin yuboradi va noyabrdagi “Daba jangi”da qoʻzgʻolon bostiriladi va Lakit shu jangda halok boʻladi.

Iroqning Sosoniylar imperiyasidan bosib olinishi

Ridda urushlari oxirida butun Arabiston Abu Bakr xalifaligi ostidagi birinchi musulmon davlati qoʻliga oʻtgan edi. Shundan so‘ng musulmon qo‘shinlari Islom dinini yoyish uchun Arabiston tashqarisiga hujum qilishga majbur bo‘ldilar.Ikki yo‘l bor edi:

• Eronning Sosoniylar imperiyasi va shimoli-sharqda Iroq ;
• Shimoli-g'arbiy qismida joylashgan Vizantiya imperiyasi ostidagi Suriya .Arabistondan tashqari qo'shni davlatlarga hujum qilish sabablari quyidagicha izohlanadi:

• Arab kelib chiqishi boʻlgan koʻchmanchi qabilalar ikki buyuk imperiyaning Arabiston bilan chegaralarida yashab, ular zardushtiylik sosoniylari va xristian dinidagi Vizantiya imperiyasi oʻrtasida bufer zona rolini oʻynagan. Abu Bakr bu arab qabilalari oʻzlariga juda oʻxshash boshqa arablar qabul qilgan musulmon dinini qabul qiladilar va yangi dinni yanada kengroq yoyishga harakat qiladilar, deb hisoblardi.
• Sosoniylar va Vizantiya imperiyalarida soliqlar nafaqat o'zboshimchalik va adolatsiz, balki ma'lum qoidalarga muvofiq emas, balki juda yuqori bo'lgan. Musulmon zakoti va boshqa maxsus qishloq xoʻjaligi soliqlari odatda adolatli va past boʻlgan. Bu chegara arab qabilalari bu adolatliroq va pastroq soliq tizimini afzal ko'radi, deb o'ylagan. Shuningdek, bu chegaradosh arab qabilalari boyroq va soliq yig‘uvchi hududlarda yashashi, bu hududlarda ichki va tashqi savdo yaxshi rivojlanganligi, yangi musulmon davlatining kengayishi uchun yaxshi moliyaviy manba bo‘lishi ma’lum qilingan. Bundan tashqari, Iroq va Suriyada juda boy shaharlar bo'lib, ulardan yuqori o'lja yig'ish mumkin edi.
• Yangi tashkil etilgan musulmon davlati kichik, aholi va boylik jihatidan zaif, Sosoniylar va Vizantiya imperiyalari esa juda qadimiy, mustahkam tarixga ega qudratli davlatlar edi. Abu Bakr yangi tashkil etilgan musulmon davlati bu ikki kuch o‘rtasida tor-mor etilishidan qo‘rqardi.

Shimoli-g‘arbiy Arabistondagi qabila boshlig‘i Mutanna ibn Xorisa birinchi marta Abu Bakr xalifaligi davrida sosoniylarga bosqin uyushtira boshlagan va uning bu bosqinlardan katta o‘lja yig‘gani haqidagi xabar butun Arabistonga tarqalgan. Mutanna ibn Horisa Madinaga borib, xalifa Abu Bakrga bosqinlari va ularning natijalari haqida xabar berdi. Bularni rivojlanish uchun imkoniyat sifatida ko'rgan xalifa Abu Bakr Mutanna bin Makarga harbiy qo'mondon unvonini berdi va unga Iroqqa chuqurroq hujum qilishni maslahat berdi. Bu maslahatga quloq solgan Mutanna ibn Horisa Iroqqa chuqur va muvaffaqiyatli o'lja yig'ish bosqinlarini boshladi. Bu qo'mondon otliq bosqinchi bo'linmasi bilan engil otliq bosqinchilik taktikasini qo'llagan holda, cho'l yaqinidagi shaharni joylashtirdi. shaharga yoki kampusga juda tez va tez suruv; o'lja yig'ish; Sosoniylar qo‘shini harakat qilishdan oldin u yana sahroda g‘oyib bo‘lish taktikasini ishlab chiqdi. Bu taktikani yangi musulmon davlati armiyasi ham qo‘llashi mumkinligi aniq bo‘lgani uchun xalifa Abu Bakr yangi bosqinchilik harakatida muvaffaqiyat qozonishini o‘ylay boshladi.

Abu Bakr bu taktikani dastlab Iroq va Sosoniylar saltanatiga nisbatan qo'llay boshladi. Ammo arablar asrlar davomida eroniylarning ilg'or sivilizatsiyasi yaqinida yashab, eronliklarga va ularning ilg'or sivilizatsiyasiga katta hasad bilan qarashgan. Boshqa tomondan, eronliklar arablarni madaniyatsiz sahroda yashovchi ko'chmanchilar deb hisoblab, ularni nafrat bilan qarshi oldilar. Uning uchun yangi arab davlati mojaroda g'alaba qozonishi kerak edi; Aks holda, arablarda o‘z-o‘zini kamsitish hissi kuchaygan bo‘lardi. Abu Bakr g‘alabaga erishish uchun ikkita umumiy tamoyildan foydalangan. Bosqin uchun arab qo'shinlari butunlay ko'ngillilardan iborat bo'lishi kerak edi. Bu qo'shinga eng tajribali arab qo'mondoni qo'mondonlik qilishi kerak edi. Bu sarkarda, shubhasiz, Xolid ibn Valid edi. Xolid ibn Valid, soxta payg'ambar Musaylima U miloddan avvalgi Yamama jangida g'alaba qozonib, uni o'ldirganidan keyin ham Yamamada yashagan. Abu Bakr Xolid ibn Validga buyruq yuborib, undan to‘plangan ko‘ngilli arab qo‘shiniga boshchilik qilib, Sosoniylar saltanatiga qarashli bo‘lgan Iroqqa hujum qilish va uni zabt etishni talab qiladi. Xalifa Abu Bakr Xolid ibn Valid huzuriga butun Arabistondan ko‘ngillilar yuborib, arab qo‘shinini tuzdi. Shimoli-sharqiy Arabistondagi qabila boshliqlari Mutanna bin Xorisa, Mazhur bin Adi, Harmala va Sulma ham o‘z qabiladoshlaridan tuzilgan qabila ittifoqlarini matbuotda tarafdor sifatida bu qo‘shinga qo‘shishni buyurdilar. 633-yil mart oyining uchinchi haftasida Xolid bin Valid 10 minglik qoʻshin boshchiligida Yamama shahridan Iroqqa koʻchib oʻtdi va uning Shimoliy-Gʻarbiy Arabistondagi qabilalari uning 2000 nafar qabiladoshlarini bosib oldi. Iroq chegaralarida unga qo'shimcha oddiy askarlar qo'shildi. Shunday qilib, Xolid bin Valid 18 ming kishilik yengil otliq qoʻshini bilan sosoniylarga qarshi Iroqni zabt etish maqsadida bosqinchilik hujumiga otlanadi.

Iroqqa kirgandan so'ng, bu armiya sosoniylar viloyat qo'shinlariga qarshi to'rtta to'rtta jangda hal qiluvchi janglarda g'alaba qozondi: 633 yil aprelda Salassil jangi (hozirgi Kazima, Quvayt yaqinidagi joy) , 633 yil aprel oyining uchinchi haftasida Al-Madharda. Furot daryosi bo'yida daryo urushi ; 633 yil may oyidagi Valaka jangi , unda u odatiy pin-holding strategiyasidan foydalangan va 633 yil may oyining o'rtalarida Ulays jangi yoki "Qon daryosi jangi". Bu urushlardan keyin ichki notinchliklar tufayli allaqachon zaiflashgan Sosoniylar davlat boshqaruvi katta zarbaga uchradi. Sosoniylarning Iroq viloyati markazi boʻlgan Hira shahri Xolid bin Valid arab qoʻshini tomonidan bosib olindi.Hira qamal urushidan keyin 633 yil may oyining oxirida arablar qoʻliga oʻtdi. Bu yerda Xolid ibn Valid qoʻshini bilan bir muddat qolib, qoʻshinga dam bergandan soʻng, 633-yil iyun oyida Anbar shahriga kelib, bu shaharni qamal qildi va bir necha hafta davom etgan Ambar qamal urushi natijasida Ambar (hozirgi). Iroqning FallujaAl-Ambar viloyatidagi

Bu yerdan Xolid ibn al-Volid janubga burilib, 633-yil iyulida Ayn El-Tamr jangida nihoyat kelib , Ayn El-Tamr shahrini egalladi . Shunday qilib, Xolid ibn Valid Iroqning butun Furot mintaqasini musulmonlar qo‘lida bosib oldi. U Abu Bakr Ayaz bin G‘anam qo‘mondonligi ostida Arabiston shimolidagi yirik savdo markazi Davmat El-Kandalga qarshi yana bir arab qo‘shinini yubordi. Bu yerda va Suriyada joylashgan nasroniy “Yurak” qabilasining yirik qoʻshini Ayaz bin Gʻanam qoʻshinini qalʼaga qamab qoʻydi. Biroq 633-yil avgust oyining so‘nggi haftasida Xolid bin Valid o‘z qo‘shini bilan bu lavozimga keldi va arab qabila qo‘shinlari bilan Davmat El-Kandal jangida g‘alaba qozondi va isyonkor qabilani qaytardi.

Keyin Xolid ibn Valid Arabistonga qaytib keldi. Ammo u shu yerda ekan, sosoniylar qo‘shinlari qayta to‘planib, Iroqni qaytarib olishga hozirlik ko‘rayotgani haqida xabar oldi. Sosoniylar qo'shini va ularni qo'llab-quvvatlagan nasroniy arab qo'shinlari Hanafiz, Zumiel, Sanni va Manziehda to'rt guruhga to'plandilar. Xolid ibn Valid juda ayyor va ajoyib harbiy tafakkurni ko‘rsatadigan urush rejasini ishlab chiqdi. U oʻz qoʻmondonligi ostidagi arab qoʻshinlarini uch guruhga boʻldi. 633-yil noyabr oyida boʻlib oʻtgan uch xil jangning har birida har bir arab armiyasi guruhi sosoniylar va ularning ittifoqchilariga uch xil yoʻnalishdan muvofiqlashtirilgan tunda hujum uyushtirdi. Bu strategiya ketma-ket Muzieh jangi ; Samni urushi va Zumeil urushiU arab armiyasi tomonidan urush uchun qo'llanilgan va bu janglarning barchasida Xolid ibn Valid g'alaba qozongan. Ushbu uchta muhim jangda katta mag‘lubiyat bilan mag‘lubiyatga uchragan sosoniylar qo‘shini Iroqni arablardan himoya qila olmadi, hatto Sosoniylar imperiyasining poytaxti Tizfon ham himoyasiz qoldi va arablar hujumiga ochiq qoldi.

Ammo Xolid bin Valid Sosoniylar poytaxtiga hujum qilishdan oldin, u Sosoniylar imperiyasining janubi va g'arbidagi barcha Eron sosoniy qo'shinlarini mag'lub etishga va yo'q qilishga qaror qildi. Buning uchun u Sosoniylar imperiyasi bilan Vizantiya imperiyasi oʻrtasidagi chegara shahri boʻlgan Firazdan oʻtib, 633-yil dekabrida bu manzilga yetib keldi. Bu joyda katta Vizantiya qo'shinlari qarorgohi va katta Sosoniy qo'shinlari qarorgohi mavjud edi. Bu ikki qoʻshin birlashdi va nasroniy arab qabilalarining mahalliy qoʻshinlarini qoʻshimcha kuch sifatida oldi. 633-yil dekabrda bu birlashgan Vizantiya-Sosoniy-Xristian armiyasi va Arab Xolid bin Valid armiyasi Firoz jangida qatnashdi . Xolid ibn Valid qo‘shini g‘alaba qozondi. Bu Qodisiya jangi, arablarning Iroqni zabt etishining oxirgi jangi.Oldin urush bo'lgan. Xolid bin Valid o‘z qo‘shinlari bilan Sosoniylar imperiyasining poytaxti Tizfonga yo‘l bo‘ylab Furot daryosi bo‘yida joylashgan muhim qal’a bo‘lgan Kadisiyaga ketayotganda xalifa Abu Bakrdan yangi buyruq oldi. Vizantiya imperiyasi qoʻlida boʻlgan Falastin va Suriyaga bosqinchilik hujumi uchun tayyorlangan arab qoʻshini qoʻmondonligi unga berilgan va bu qoʻshinni tezroq boshqarishi kerak edi.

Vizantiya imperiyasi bilan Suriya uchun janglar

Suriyaning muhim shaharlari qo'lga olindi. Xalifa Abu Bakr, Xolid ibn Valid qo'mondonligi ostida islom qo'shini bilan Sharqiy rimliklar tomonidan Yarmukda olib borilgan Yarmuk urushi paytida vafot etdi .

Qur'onning jamlanishi

Yamama jangida hofizlar birin-ketin o‘ldirilgandan so‘ng, Abu Bakr Qur’onni jamlab, mushafga aylantirdi.

O'lim

Yarmuk jangi oldidan Abu Bakr og‘ir kasal bo‘lib qoldi va o‘lim yaqinlashayotganini sezib, yangi xalifani tanlash taklifi bilan eng yaqin safdoshlariga murojaat qildi. Sahobalar nomzod ko‘rsatmasdan turib, Abu Bakrning o‘zi voris tayinlashni taklif qildilar. Shunda Abu Bakr Umar ibn al-Xattobning nomzodini muhokama qilishni taklif qildi va bu taklif ko‘pchilik tomonidan qo‘llab-quvvatlandi. Yangi xalifa saylanishi oshkora e'lon qilindi va xalq bu tanlovni qo'llab-quvvatladi. Xalifa Abu Bakr 634 yil 23 avgustda vafot etdi - Muhammad kabi 63 yoshida yashab, arab tarixchilari buni taqvodorlik uchun alohida mukofot sifatida ta'kidlaydilar. Abu Bakr qoldirgan vasiyatnomada Madina yaqinidagi oʻziga tegishli yerning 1/5 qismi barcha shaxsiy mol-mulk va pullar xayriya sifatida davlatga oʻtkazilgan. Abu Bakr Oyshaning hujrasida Muhammad payg‘ambar yoniga dafn qilindi.

Turmush o'rtoqlar va bolalari

Abu Bakrning to'rtta xotini bor edi. Birinchi xotini Qutayla binti Abduluzzo ibn Abd ibn As'ad bo'lib, bu xotinidan bir qizi (ismi Esma) bor edi va keyin uni taloq qildi. Ikkinchi xotinidan biri Ummu Rumon binti Amir ibn Umayir ibn Zuhal ibn Dahmon (Oysha va Abdurrahmon) bir qiz va bir o‘g‘il ko‘rdilar. Uchinchi xotini Esmo binti Umays ibn Ma'bad (Ma'd) al-Has'amiya bo'lib, uning (Muhammad ibn Abu Bakr) ismli o'g'li bor edi. To‘rtinchi xotini Habiba binti Xorija ibn Zayd ibn Abu Zuhayr (Banu al-Horis bin al-Hazraj qabilasidan) va uning qizi (Ummu Gulsum binti Abu Bakr) bor edi. Abu Bakrning xotinlaridan Qutayla islomni qabul qilmagan va Abu Bakr islomdan oldin ularga uylangan, keyin esa taloq qilgan.

Manba

	Abu Bakr As-Siddiq Banu Taym Quraysh qabilasi Tug'ilgan: 27 oktyabr 573 vafot etgan: 22 avgust 634 yil
	Musulmonlarni boshqarganlar
	Avval Muhammad Alayhissalom oxirgi payg'ambar sifatida	Islomxalifasi Rashidun xalifasi632 yil 8 iyun - 634 yil 22 avgust	Muvaffaqiyatli Umar ibn al-Xattob