Aday oti
Aday oti — Qozogʻistonning janubi-gʻarbiy qismidagi mahalliy ot. Mangʻistau viloyatida qozoq otini turkman zotlari bilan yaxshilash yoʻli bilan yetishtirilgan bu ot hozirda Qozogʻiston va unga tutash hududlarda yetishtirilmoqda.
Nasl[1]. Hozirgi vaqtda u Qozogʻiston va unga tutash hududlarda etishtiriladi. Asosiy tarqalish hududi Kaspiy va Orol dengizlari orasidagi dasht hududidir[2].
Bu zot oʻz nomini Mangʻistau hududida yashovchi aday qabilasi[1] nomidan Aday otini oldi.
Barcha qozoq otlari singari, u ham oʻzi oʻtlaydi, qishda asosiy oziqlantirish usuli — tebenevka (qishda qor ostidan va 40 sm chuqurlikdan tuyoqlar bilan qorni qazib yemish izlash).
Bu otning yana bir nomi Mangʻistov tulporidir[3]. Tulpor nomining oʻzi turkiy mifologiyadan olingan boʻlib, qanotli yoki osmonda uchuvchi ot degan maʼnoni anglatadi.
Zot haqida
tahrirBu ot issiq iqlim va poda tarkibiga yaxshi moslashgan, ya'ni otlar deyarli butun yil davomida choʻponlar tomonidan boqiladigan dashtlarda mustaqil ravishda oʻtlaydi. Bu zotning asosiy ranglari - kulrang, dafna, qizil, bulbul, savrasay va qora rang[2], shundan qora rang kamroq tarqalgan[2]; boʻyi 136—140 sm[2]. Bu zotning otlari saqlash sharoitlariga talabchan emas va podada hayotga yaxshi moslashgan[4], shuning uchun ular uzoq vaqtdan beri sut va goʻshtli hayvonlar sifatida ishlatilgan[4]. Egar ostida va jabduqda chidamli, qoniqarli chaqqonlik[4], baquvvat, yuqori samaradorlikka[1] ega. Aday otining qadami qisqa, zoti chopishga moyil[4]. Yurishda qadam keng, ot oyoqlarini baland koʻtaradi, bu esa uni qumlarda harakatlanish uchun juda hisoblanadi[4].
Ular odamga nisbatan ziddiyatsiz xarakterga ega, tezda egasiga bogʻlanib qoladi[4], bolalar bilan ishlashga mos keladi[1].
Tashqi koʻrinish
tahrirQuruq tana tipidagi baland boʻyli, muskulli ot. Boshi yengil va mutanosib ravishda buklangan[2]. Boʻyin toʻgʻri va ingichka, oʻrta uzunlikdagi, yaxshi aniqlangan quruq. Tana choʻzilgan, orqa tekis, krup tushirilgan[2].
Bu zot otliqlarda koʻp foydalanilgan.
Bu otning oʻziga xos xususiyati shundaki, u bir necha kungacha suvsiz yura oladi[3], bu uni dashtda saqlashga juda qulay boʻlgan. Shuningdek, bu zotdagi otlarning chidamliligi ularni ot sporti musobaqalari uchun juda qulay qiladi[3].
Ilova
tahrirAday zotli otlar egar ostida ishlash uchun juda mos keladi[1],[2] ot sportida qatnashish uchun ham. Bu otlar bilan jabduqda ishlash biroz yomonroq, ammo koʻproq mashq qilish bilan qoniqarli natijalarga erishish mumkin[1].
Bundan tashqari, bu zot goʻsht-sut yoʻnalishidagi otlar uchun ham mos keladi[1]. Urgʻochi otlar kuniga 11-14 litr sut beradi[4].
Zotning rasmiy tan olinishi
tahrirBu zot yaqinda rasmiy tan olingan[5]. Bu 2011-yilda sodir boʻlgan[6]. Bu zotning tan olinishi mamlakat boʻylab oʻtkazilgan sinovlar natijalariga koʻra ularda qatnashgan barcha otlar Qozogʻiston Respublikasi Ot sporti federatsiyasining pasportiga ega boʻlishdi[5].
Hammasi boʻlib 37 ta ot „nol“ naslchilikni olish uchun davlat sinovlarida qatnashdi, ular hozirda zotning rasmiy ajdodlariga aylandi[6].
2019-yildan bu zotdagi otlar xalqaro musobaqalarda qatnasha boshladi[7].
Qiziq faktlar
tahrirUshbu zotning otlari Ikkinchi Jahon urushi jabhalarida faol ishlatilgan. Ma’lumki, otryad komandiri kapitan Erdenbek Netkaliyev aday zotli otni mingan[8].
1956-yilda Aday zotli otga tegishli boʻlgan ot qoʻpol yerlardan uzluksiz sakrash boʻyicha jahon rekordini qayd etdi. Aday otidagi chavandoz bir kunda 360 kilometr masofani bosib oʻta oldi[8].
Yana qarang
tahrirManbalar
tahrir- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 „Адаевская лошадь“. zooglobal.ru. 2019-yil 5-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 17-oktyabr.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 „Породы: Адаевская лошадь — О лошадях“. konovod.com. Qaraldi: 2019-yil 17-oktyabr.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 „Адайские скакуны одержали победу на соревнованиях в России — Конный спорт“. Sports.kz. 2019-yil 17-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 17-oktyabr.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 „Адаевская порода лошадей“. konevedia.ru. 2019-yil 9-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 17-oktyabr.
- ↑ 5,0 5,1 „Есть такие скакуны!“ (ru). www.caravan.kz. 2019-yil 17-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 17-oktyabr.
- ↑ 6,0 6,1 „О государственных испытаниях – дистанционном пробеге лошадей адайской породы“. konevodstvo.su. 2019-yil 17-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 17-oktyabr.
- ↑ „Лошадей адайской породы готовят к международным соревнованиям — Новости Казахстана и мира на сегодня“. 24.kz. 2019-yil 17-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 17-oktyabr.
- ↑ 8,0 8,1 Алан ИСАЕВ. „Галопом по эпохам“ (en). express-k.kz. 2019-yil 17-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 17-oktyabr.
Havolalar
tahrir- Adaevskiy oti — Buyuk Sovet Entsiklopediyasidagi maqola.