Aeda (iloha)
Aeda (Aoida, Aoide, Aeda, Aoedta, Eda) (qadimgi yunoncha: Ἀοιδή qadimgi yunoncha: Ἀοιδή, sg. shakl qadimgi yunoncha: ᾠδή qadimgi yunoncha: ᾠδή qoʻshiq; ashula) vokal musiqa ilhom parisi, „qadimgi ilk muza, iloha“lardan biri[1][2].
Paydo boʻlish tarixi tahrir
Tsitseronga[2] koʻra, Aeda, shuningdek, toʻrt „katta iloha“ning boshqa (Telkiope, Archi va Melet) 3 vakilining otasi Yupiter ikkinchidir. U Minerva va Osmon oʻgʻlidir. Aeda muzalarning ilk avlodiga mansub boʻlib, Tsitseronning yozishcha, toʻqqiz muzadan iborat ikkinchi avlod muzalar, Yupiter uchinchi va Mnemosyne, uchinchidan tarqalgan. Xuddi shunday nomlangan uchinchi avlod muzalar esa (pierides yoki pierii)lar Pieron va Antiopedan tugʻilgan. Arnobiyning yozishicha[3], yunon tarixchisi va afsonashunos olimi Mnaseus aytganidek, muzalar toʻrt nafar boʻlgan va ularning barchasi Yer (Telluris) va Osmon (Kaeli) qizlari edi.
Arnobius soʻzlariga[3]koʻra, Efor Kymsky „katta“ muzalar uch nafar boʻlganini taʼkidlagan. Gegesinusning yoʻqolgan poemasi mazmunini qayta hikoya qilgan korinflik Kallippusning „Orchomenus tarixi“ga havola qilgan Pausanias[1]ga koʻra, katta muzalar 3 nafar boʻlgan. Bundan tashqari, Pausanias ularning ismlari bilan birga kelib chiqish tarixini ham yozgan. Ularni: Meleta (Tajriba), Mnema (Xotira) va Aeda (Qoʻshiq) deb atashgan. Ular Helikon togʻida yashagan. Helikondagi ilohalar, yaʼni muzalarga ilk bor qurbonlik qilib, bu togʻni „Muzalarning muqaddas togʻi“ deb atagan odamlar Aloe — Ephialtes va Ot farzandlari edi. Pausanias, shuningdek, Mimnermaga tayangan holda[1], katta ilohalar Uranning (Osmon) qizlari boʻlgan. Qolganlari esa („kichik muzalar“) Zevsning qizlari ekanini taʼkidlaydi. Diodorus Siculus[3] ham Alkman fikrlariga suyangan holda, uch nafar „katta“ muzalarning ota-onasi Uran va Gaia ekanini yozadi. Va nihoyat, Samofrakiyalik Aristarx[4] ham uch katta iloha Uran va Gaianing qizlari ekanini yozgan.
Biroq, Ausonius[5]ga koʻra, uch „katta“ ilohaning onasi Mnemosyne boʻlib, „toʻqqizta yosh iloha“ tasodifan paydo boʻlgan. Uning va Varro[6] soʻzlariga koʻra, Cithaeron aholisi uch hunarmand ustani yollab, har biriga uch ilohaning mis haykalini yasash vazifasini topshirgan. Ular 9 haykaldan eng yaxshi uchtasini tanlab, Apollon ibodatxonasiga joylashtirishni rejalashtirgan. Biroq, barcha haykallar shunchalik jozibali boʻlganki, aholi eng yaxshi 3 tasini tanlay olmagan. Natijada, barcha toʻqqizta haykal sotib olinib, ibodatxonada ilohlik maqomi berilgan. Keyinchalik shoir Hesiod ularga yangi nomlar bergan.
Astronomiyada tahrir
Yupiter sayyorasining tartibsiz yoʻldoshi Aoide (Yupiter XLI) Aeda sharafiga nomlangan[7].
Biologiyada tahrir
1813-yilda Jeykob Huebner Aeda ilohasi sharafiga Heliconius aoede deb nomlangan kapalakni[8] ni tasvirlab bergan[9].
Adabiyotda tahrir
Edgar Allan Poning „Blekvud uchun hikoyani qanday yozish kerak“ satirik qissasida janob Blekvud qahramoni Miss Psyche Zenobiyaga hikoyalarni qanday yozishni tushuntirar ekan, taʼkidlashicha, hikoyada goʻyoki tasodifan yozilganidek, hikoya avvalida „dastlab faqat uch iloha — Melet, Mnema, Aeda bor edi“, deya eslatib oʻtilsa, bu hikoyaga nafislik qoʻshadi[10].
Musiqada tahrir
Amerikaning folk-pop qoʻshiqchisi va dramaturg Liza Sneiderman oʻziga „Aeda ilohasi“ ijodiy taxallusini olgan (inglizcha: Aoede the Muse)[11].
Eslatmalar tahrir
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Pavsaniy. Opisanie Elladi IX 29, 2.
- ↑ 2,0 2,1 Tsitseron. O prirode bogov III 54.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Арнобий. Против язычников. 3, 37.
- ↑ Aristarx Samofrakiyskiy. Sxolii k Pindaru, „Nemeyskie pesni“, III, 16.
- ↑ Avsoniy. Grif o chisle tri. 30-32.
- ↑ Pereskaz neizvestnogo proizvedeniya Varrona Avgustinom („O xristianskom uchenii“. Kn. 2. XVII. 27.).
- ↑ Planet and Satellite Names and Discoverers. Gazetteer of Planetary Nomenclature. USGS Astrogeology (4 сентября 2009). Дата обращения: 9 сентября 2009. Архивировано 17 августа 2011 года.
- ↑ Heliconius aoede (Hübner, 1813)
- ↑ Alekseev V. N., Babenko V. G. Babochki v mifax i legendax. — M.: Drofa, 2006. ISBN 5-358-00249-9
- ↑ Edgar Alan Po. Kak pisat rasskaz dlya „Blekvuda“
- ↑ Lisa Sniderman, AKA Aoede the Muse, talks about her memoirs. // Artistic Echoes, 19th October 2018.
Yana qarang tahrir
- Aed
- Aedona (Aeda) — Pandareusning qizi , Zefning xotini , Itilning onasi.