Agamiya

Agamiya (yunoncha — salbiy qism va gamos — nikoh) — sotsiologik maʼnoda turmush qurmaslik yoki guruh aʼzolaridan faqat guruh ichida turmush qurishni talab qiladigan yoki bunday nikohlarni taqiqlovchi qoidalarning yoʻqligi. Buni antropologik kontseptsiya sifatida ham koʻrib chiqish mumkin — jamoa aʼzolari oʻrtasidagi jinsiy aloqalarni mutlaqo taqiqlash — yoki biologik tilda aytilganda, bu yerda jinsiy aloqa yoʻqligini anglatadi.

Agamiya antropologik maʼnoda jins vakillari oʻrtasidagi barcha jinsiy aloqalarni bir xil darajada, ham turmush qurgan, ham nikohsiz taqiqlash boʻlib, sinfgacha boʻlgan jamiyatlarda jinslar oʻrtasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi asosiy norma hisoblanadi. Bir qator ibtidoiy jamiyatlarda oʻz urugʻiga mansub boʻlganlar bilan jinsiy aloqada boʻlishni taʼqiqlash faqat boshqa aniq bir urugʻ aʼzolari bilan bunday munosabatlarga kirishish talabi bilan birlashtirilgan. Aynan shu talablar uning aʼzolariga ushbu oxirgi nasl tomonidan qoʻyilgan. Shunday qilib, ikki urugʻning oʻziga xos ittifoqi paydo boʻladi, ularning har biri oʻz ichida jinsiy aloqani taqiqlagan va oʻz aʼzolarini ittifoqdosh urugʻda jinsiy sheriklar izlashga majbur qilgan. Shunday qilib, ikkita matrilineal ekzogam qabilalar (fratriyalar) qoʻshilganda, ikki urugʻlik tashkiloti paydo boʻladi.

Koʻrinib turibdiki, ajdodlar jamoasining (qabila rishtalariga asoslangan ibtidoiy jamoa) shakllanish bosqichida endogamiya dastlab qisman ichki agamiya bilan almashtirilgan boʻlsa, keyinchalik u toʻliq ichki agamiya bilan almashtirilgan (jamoa ichidagi jinsiy aloqalarni butunlay taqiqlash, ekzogamiya).

Madaniyatda agamiyaning sotsiologik va antropologik hodisa sifatida tilga olinishini koʻplab tarixiy asarlarda uchratish mumkin.

Adabiyotlar

• На заре человеческой истории — Семенов Ю. И., 1989 год
• Семьеведение — Евгения Черняк