Aleksandr Arosev
Aleksandr Yakovlevich Arosev (ruscha Aleksándr Yákovlevich Arósev; 25-may (6-iyun) 1890-yil, Qozon — 1938-yil 10-fevral, Moskva) — rus inqilobchisi, sovet diplomati va yozuvchisi.
| Aleksandr Arosev | |
|---|---|
| Алекса́ндр Аро́сев | |
| Tavalludi |
Aleksander Yakovlevich Arosev 6-iyun 1890-yil Kazan, Russian Empire |
| Vafoti |
10-fevral 1938-yil (47 yoshda) Moskva, Sovet Ittifoqi |
| Fuqaroligi | Rossiya Imperiyasi va SSSR |
| Kasbi | Diplomat, yozuvchi |
| Bolalari |
|
Biografiya
tahrirArosev tikuvchi oilasida tugʻilgan. Uning onasi „ Narodnaya Volya“ inqilobchisi Villi Avgust Iogan Goldshmidtning (germaniyalik Boltiqboʻyi) qizi, otasi esa sobiq serflarning oʻgʻli edi.
1905-yilda Sotsialistik inqilobchilar partiyasiga qoʻshildi va 1905-yil inqilobida qatnashdi. 1907-yilda eski doʻsti Vyacheslav Skryabin (keyinchalik Vyacheslav Molotov) taʼsiri ostida u Rossiya Sotsial-demokratik Mehnat partiyasining bolsheviklar fraksiyasiga qoʻshildi[1].
Bolsheviklar safiga qoʻshilganidan keyin Arosev 1909-yilda chet elga qochib ketgunga qadar bir necha bor hibsga olingan. Keyin u Liej universitetining falsafa fakultetida tahsil oldi. 1911-yilda Kaprida Maksim Gorkiy bilan uchrashdi va keyinroq Moskvaga qaytib keldi va yana hibsga olindi. U jazo muddatini oʻtagan va 1916-yilda imperator Rossiya armiyasiga safarbar qilingan va fevral inqilobiga qadar u yerda xizmat qilgan.
Oktabr inqilobi davrida u Moskva harbiy inqilobiy qoʻmitasining aʼzosi boʻlgan va bolsheviklar otryadlariga qoʻmondonlik qilgan. Aynan uning buyrugʻi bilan kadetlar qoʻlida boʻlgan Kreml tomon oʻq uzildi. 1918-yilda u Glavvozduxflot komissari boʻldi. Oʻsha yilning 18-sentabrida Qozon Provansning Spassk shahrida uning onasi, sotsialistik-inqilobchi Mariya Avgustovna Vertinskaya Oq Chexoslovakiya korpusi tomonidan otib tashlandi[2]. 1919-yilda u Janubiy frontning 10-armiyasi shtab-kvartirasining komissari boʻlgan.
1920-yilda u Ukraina Oliy inqilobiy tribunalining raisi etib tayinlandi. 1921-yildan Partiya va Oktabr inqilobi tarixi institutida direktor oʻrinbosari boʻlib ishlagan, 1924-yilda Lenin nomidagi institut deb nomlangan. 1927-yilgacha Arosev Cheka va OGPUning Sovet davlat qimmatli qogʻozlarida ham faol boʻlgan.
1927-yilda Arosev Litvadagi Sovet elchisi, 1929-yildan 1934-yilgacha Chexoslovakiyadagi muxtor elchi, soʻngra Fransiyadagi Sovet elchixonasida ishlagan. 1934-yildan 1937-yilgacha Arosev Xorijiy mamlakatlar bilan madaniy aloqalar jamiyati (VOKS) raisi boʻlgan. U Butunittifoq yozuvchilar qurultoyining delegati boʻlgan. 1935-yilda yozuvchining SSSRga tashrifi chogʻida Romen Rollan va Iosif Stalin oʻrtasidagi uchrashuvda tarjimon sifatida qatnashgan. Arosev qirgʻoq boʻyidagi mashhur uy- joy majmuasida yashovchi edi[3].
Arosev 1937-yil 3-iyulda Buyuk tozalash davrida, u fuqarolar urushidan beri tanish boʻlgan Nikolay Yejovning oldiga borganidan keyin hibsga olingan. Tergov jarayonida qiynoqlarga duch kelmaslik uchun tergovchilar undan talab qilgan barcha iqrorliklarga imzo chekkan, biroq sud jarayonida bosim ostida iqror boʻlganini aytib, qaytarib olgan. Bu davrda Arosev eski doʻsti Vyacheslav Molotovga uning sud jarayoniga aralashishini soʻrab, bir necha bor xat yozgan, ammo u hech qanday javob olmadi.
1938-yilda SSSR Oliy sudi Harbiy kollegiyasi tomonidan oʻlimga hukm qilingan. 1938-yil 10-fevralda u Vladimir Antonov-Ovseenko bilan birga otib tashlandi[4].
Aleksandr Arosev 1956-yilda reabilitatsiya qilingan.
Adabiy martaba
tahrirArosev yozuvchi faoliyatini surgun paytida boshlagan. Debyutini 1916-yilda „Dadgorlar“ qissasi va „Beloshveyk“ sheʼri bilan qilgan. 1917-yilda „Tvorchestvo“ jurnali bir nechta hikoyalarni nashr etdi. 1919-yilda u viloyat gazetasi „Znamya Revolyutsii“ muharriri; ocherk va hikoyalarini gazetada chop etgan.
Uning aksariyat asarlari chorizmga qarshi inqilobiy kurash, bolsheviklar qahramonligi haqida edi. U bolalar uchun bir qancha kitoblar ham yozgan. Arosev Aleksandr Voronskiy bilan " Krasnaya Nov " jurnalida, keyinroq " Noviy mir " jurnalida ishlagan[5]. Arosev RSFSRning eng koʻzga koʻringan proletar yozuvchilaridan biri hisoblangan va hibsga olinmaguncha uning koʻplab asarlari jurnallarda vahshiyona nashr etilgan. Ammo reabilitatsiyadan soʻng uning faqat bitta kitobi — „Oq narvon“ nashr etildi.
Oila va xotira
tahrirU aktrisalar Yelena (1923-2016) va Olga Arosevaning otasi edi. Uning toʻngʻich qizi Natalya Aroseva (1919-1990) SSSRning chex tilidagi yetakchi tarjimonlaridan biri, „Yerdagi iz“ romani muallifi otasiga bagʻishlangan. Greta Freund bilan ikkinchi nikohidan Dmitriy ismli oʻgʻli bor (1934).
Oʻlimidan sal oldin chop etilgan „Kim ikki marta yashagan“ soʻnggi kitobida aktrisa Olga Aroseva otasining kundaliklarini nashr etdi[6].
Moskvadagi Golovinskiy qabristonida uning senotafasi bor. Ukrainadagi Donetsk va Krivoy Rog (2016-yilda Krasnobalkovskaya koʻchasi deb oʻzgartirilgan) koʻchalariga Aleksandr Arosev nomi berildi[7].
Manbalar
tahrir- ↑ rosev Alexander Yakovlevich // Great Soviet Encyclopedia : [in 30 volumes] / ed. A.M. Prokhorov - 3rd ed. - M.: Soviet Encyclopedia, 1969..
- ↑ „Неистовая Мария - Мои статьи - Каталог статей - Персональный сайт“.
- ↑ „Official site of the Museum "House on the Embankment"“. 2013-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „Olga Alexandrovna Aroseva - Biographies, memoirs, stories“. 2012-yil 9-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „Arosev. Verlag Mehring website. (De)“. 2016-yil 17-mayda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „Olga Aroseva: Reading my father's diaries, I almost went blind from tears - Evening Moscow“. 2013-yil 20-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „In the Ternovsky district of Krivoy Rog, streets with a Soviet name will be replaced with the names of the ATO heroes“.