Alixan Boʻkeyxanov
Alixon Boʻkeyxon (qozoqcha: Әлихан Бөкейхан; 1866, Semipalatinsk — 27-sentyabr 1937, Moskva) — Alash oʻrda hukumati raisi (1917-1920-yillar)[1][2][3][4][5][6][7][8][9][10][11][12][13][14][15][16].
Alixan Boʻkeyxanov | |
---|---|
qozoqcha: Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхан | |
![]() Viborg ishida, 1907 | |
![]() | |
Mansab davri 13-dekabr 1917 – 5-mart 1920 | |
Oʻtmishdoshi | lavozim taʼsis etilgan |
Vorisi | lavozim bekor qilingan |
Shaxsiy maʼlumotlari | |
Tavalludi |
2-yanvar 1866-yil Semipalatinsk |
Vafoti |
27-sentyabr 1937-yil (71 yoshda) Moskva |
Biografiyasi tahrir
Omsk texnik maktabini, keyinchalik Sankt-Peterburg davlat universitetini iqtisodiy fakultetini tamomlagan.
"Semipalatinsk xabarnomasi" gazetasida muharrir bo’lib ishlaydi. Alixan Bukeyxanov Abay Qoʻnonboyevning birinchi biografi bo’lgan. U haqida gazetada bir nechta maqolalar chiqargan.
1905-yilda Konstitutsiyaviy demokratik partiya (kadet) a'zosi bo’ldi.
Moskvada bo’lib o’tgan Zemstvo majlisida ishtirok etgan barcha xalq deputatlari va kadetlar ichida, uning tashabbusi bilan Qirg’izlar konstitutsiyaviy-demokratik partiyasini tuzish taklif qilindi. 1906-yil yanvarda u "Qirg'iz siyosiy harakati rahbari sifatida" hibsga olndi, lekin bir necha oydan so’ng qo’yib yuborildi.
1906-yilda u Semipalatinskka yetib keldi. Viloyat nomidan Rossiya imperiyasi Davlat Dumasining a’zosi etib sayandi.
Deputat sifatida qirg’iz-qozoq xalqini milliy-ozodlik harakatiga chaqiruvchi Viborg manifestini tuzadi. 1908-yilda yana qamoqqa olinadi.
Qozoq xalqi uchun erkinliklar berish, shuningdek, boshqa fundamental masalalar (yerdan foydalanish, jamoat va davlat) yuzasidan u o’zi tuzgan "Nega men kadet partiyasidaman" konsepsiyasida bayon etgan.
1913-yilda mustaqil "Alash Partiyasi"ga asos soldi va 1917-yilga kelib, yangi Alash oʻrda muxtor davlati tashkil topdi.
1917-1927-yillarda Bukeyxanovga Bolsheviklar tomonidan hamda mafkuraviy va siyosiy raqiblari tomonidan kuchli bosimlar o’tkazilgan. Bukeyxanov bu sharoitda siyosiy va ijtimoiy faol faoliyatini tark qilishga majbur edi.
1930-yilda muxtoriyat “buzg’unchi tashkilot” sifatida tugatildi.
Bukeyxanov Moskvada SSSR Markaziy nashriyot uyida qo’lga olingan va 1937-yil 27-sentyabrda SSSR Oliy sudi tomonidan uni qatl etishga hukm chiqarilgan. Hukm shu kuniyoq ijro qilingan.
Asarlari tahrir
- Букейханов А. Переселенцы в тарских урманах // Сибирские вопросы: периодический сборник. № 11. 23 марта 1908-yil. Томск.
- Букейханов А. Переселенцы в тарских урманах // Сибирские вопросы: периодический сборник. № 12. 31 марта 1908-yil. Томск.
- Букейханов А. Киргизы. Формы национального движения в современных государствах. (Под ред. А. И. Костелянского), СПб, 1910.
- Bukeykhanov A., Dulatov M., Baytursun A., Ryskulov T. Kazakh on Russians before 1917. //Society for Central Asian Studies. Reprint series. No. 5.-Oxford, 1985.
- Букейханов А. Шыгармалары (Сочинения). — Алматы: Жалын, 1994.
- Букейханов А. Шыгармалары. — Алматы: Казак энциклопедиясы, 1995.
Manbalar tahrir
- ↑ Как Букейхан остановил строительство железной дороги
- ↑ Выступление Букейханова. // Либеральное движение в России. 1902—1905-yil. М.: РОССПЭН. 2001. С. 499—500.
- ↑ ЦГАОР, ф. ДП, 7 д-во, д. 2, ч. 39, л. 63
- ↑ Сибирская торговая газета. № 59. 16 мая 1906-yilа. Тюмень
- ↑ 5 июня в Семипалатинск прибыл учёный лесовод киргиз Каркаралинского уезда А. Н. Букейханов // Сибирская торговая газета. № 86. 18 июня 1906-yilа. Тюмень
- ↑ Оболенский В. А. Моя жизнь. Мои современники. Париж: YMCA-PRESS. 1988. c. 396.
- ↑ Петербург. Ложа «Чермака»
- ↑ ТАНАЧЕВ Валидхан Шараф-Эльдинович (Шарафетдинович) // Qozogʻiston | ЦентрАзия., 2017-12-01da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2018-01-30
- ↑ Марат Сдыков. В борьбе за народное счастье., 2016-03-13da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2018-01-30
- ↑ Бонч-Осмоловский, Анатолий Осипович. Воспоминания. // Бонч-Осмоловские. Воспоминания. М.: 2015. С. 292.
- ↑ Севастьянов Яков Сергеевич // Яндекс. Словари › Революционеры. — 1927—1934.[sayt ishlamaydi]
- ↑ Дети Алихана Букейхана., 2017-11-07da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2018-01-30
- ↑ Подвиг народа
- ↑ Прах Смагула Садвакасова спустя 77 лет доставлен в Qozogʻiston.
- ↑ Информация из донесения о безвозвратных потерях
- ↑ Алихану Букейхану, лидеру движения «Алаш», исполнилось 145 лет.
Havolalar tahrir
- Белые пятна. Алихану Букейхану, лидеру движения «Алаш», исполнилось 145 лет
- сталин охотился за Алиханом Букейханом с 1922-yilа
- Сотрудник радио Азаттык презентовал первые три тома собрания сочинений Алихана Букейхана
- Изданы ещё два тома семитомного ПСС Алихана Букейхана
- Алихан Букейхан похоронен в Москве вместе с Ныгметом Нурмаковым
- Найдены новые сведения об Алихане Букейхане и Ахмете Байтурсынулы
- Алихан Букейхан был расстрелян в тот же день, когда вынесли приговор
- Биографические сведения (Wayback Machine saytida 2007-09-28 sanasida arxivlangan)
- Алихан на www.peoples.ru
- Алихан Букейханов (Wayback Machine saytida 2015-11-14 sanasida arxivlangan)
- Алихан всего алаша (Wayback Machine saytida 2007-09-29 sanasida arxivlangan)
- Русский литературный контекст в публицистике А. Букейханова
- Статьи о жизни и деятельности А. Н. Букейханова (Wayback Machine saytida 2013-11-17 sanasida arxivlangan)