Vikipediya

Aniq tushlar

Aniq tush — bu odam tush koʻrayotganini tushunadigan va uning mazmunini maʼlum darajada nazorat qila oladigan oʻzgargan ong holatidir. Bu REM uyqu fazasi va uygʻonish oʻrtasidagi chegara holatining bir turi. „Aniq tush“ atamasi (niderlandcha: lucide droom) Gollandiyalik psixiatr va yozuvchi Frederik van Eeden (1860—1932) tomonidan kiritilgan.

Aniq tushlar ilmiy tadqiqot mavzusi boʻlib, ularning mavjudligi, xususan, yapon olimlari tomonidan tasdiqlangan[1].

Aniq tushni qoʻllash tahrir

Aniq tush koʻrish jarayonida oddiy hayotda imkonsiz boʻlgan har qanday vaziyatlarni taqlid qilish mumkin, bu esa qoʻllash uchun keng imkoniyatlarni ochadi[2]:

  • Virtual haqiqat. Aniq tushni virtual haqiqat sifatida koʻrish mumkin, u yerda deyarli hech qanday cheklovlar yoʻq.
  • Psixoterapevtik jihat. Tushda tushdagi harakatlar va hodisalarni aniq boshqarishni oʻrganib, masalan, tushida yiqilish oʻrniga uchish, harakatlanayotgan yoʻnalishini oʻzgartirish, oʻxshashlik, odatiy va takrorlanadigan tushlar, tush koʻrgan odam kundalik hayotida ishonch tuygʻusini boshdan kechirish, oʻtkazish, shu jumladan, baʼzi qoʻrquv yoki fobiyalardan xalos boʻlish[2] imkoniyatiga ega.

Aniq tush koʻrish amaliyotining holatlari, shuningdek, ulardan olingan tajriba koʻplab xalqlar orasida maʼlum boʻlib, asosan ogʻzaki dostonda oʻz aksini topgan (masalan: ertaklar va boshqalar)[3].

Ruhga erishish yoʻllari tahrir

Texnik vositalar tahrir

Garvard tibbiyot maktabi xodimi Allan Xobson tomonidan 27 nafar koʻngillida oʻtkazgan zamonaviy tajribalari mobaynida uyqu vaqtidagi miya toʻlqinlarini elektromagnit stimulyatsiyasi yordamida oʻzgartirish mumkinligi aniqlandi. REM uyqu fazasida koʻngillilar 25-40 Gh chastotalarda miyani aktivlashtirdilar, bu uygʻoqlikka mos keladi (gamma ritmi), natijada tushdan xabardorlik paydo boʻldi[4].

Tabiiy jarayonlar tahrir

Yoshlarning 70 %i ravshan tush koʻradi, lekin ushb holat yosh oʻtgan sayin yoʻqoladi. Ehtimol, psixika barqarorroq boʻlganligi sababli. Bu haqda biologiya fanlari doktori, Rossiya Fanlar akademiyasining Oliy asab faoliyati va neyrofiziologiya instituti uyqu va uygʻonish neyrobiologiyasi laboratoriyasi mudiri Vladimir Doroxov aytib oʻtgan[5].

Aniq tushlarni oʻrganish tahrir

Aniq tushlarni oʻrganish boʻyicha yetakchi Stiven LaBerge boʻlib, u birinchi boʻlib ushbu hodisa masalasiga faqat ilmiy nuqtai nazardan yondashdi. Shuningdek, Laberge ushbu hodisani oʻrganishga bagʻishlangan bir qancha asarlar muallifi. Aynan u dunyoda birinchi boʻlib tushida xabardor boʻlish imkoniyatini isbotlagan toʻliq ilmiy tajribachi edi. Bu uskunalar yordamida, odam tushida boʻlgan vaqtda, koʻzlar bilan tushdan maʼlum signallarni berish orqali amalga oshirildi. Shu bilan birga, haqiqiy tanadagi va ravshan tushda qabul qilingan tanadagi koʻz harakatlarining umumiyligi ham isbotlangan.

Oyparastlarning miyasini skanerlash ruhiy holatning mavjudligini tasdiqlaydi. REM fazasida bu odamlarda ong uchun mas’ul boʻlgan faol dorsolateral prefrontal korteks mavjud boʻlib, u normal tush koʻrish paytida uxlab qoladi. Tushning yorqinligi va ravshanligi dorsolateral mintaqaning qayd etilgan miya faoliyati bilan toʻgʻridan-toʻgʻri proporsionaldir[6].

2011-yilda Myunxendagi Maks Plank jamiyati tushning mazmunini va oyparast bilan muloqotni oʻrganish uchun birinchi marta magnit-rezonans tomografiya va elektroensefalografiyadan foydalangan. Aniq tush koʻrishga qodir boʻlgan bir necha kishi tanlab olindi. Sinov boshlanishidan oldin olimlar ularga topshiriq berishdi — ular tushida oʻzlarini anglab yetgach, kaftlarini musht qilib navbatma-navbat, avval oʻngni, keyin chapni siqishlari kerak boʻladi. REM fazasining boshlanish vaqtini aniq aniqlash uchun sub’ektlarning boshlariga EEG sensorlari oʻrnatildi, soʻngra koʻngillilar MRI apparatiga joylashtirildi. Miya skaneri aniq tush koʻrish boshlangandan soʻng, mushtlarni siqishni tartibga soluvchi miyaning sensor-motor korteksi faollashganini koʻrsatdi, bundan tashqari, MRI mushtlarni siqishini koʻrsatdi va olimlar hatto turli xil qoʻllarning mushtlarni siqish ketma-ketligini aniqlashga muvaffaq boʻlishdi. Yaqin infraqizil diapazondan foydalangan holda, shuningdek, eksperiment davomida sub’ektlarda harakatlarni rejalashtirish uchun mas’ul boʻlgan miya sohasi faolligi oshganligi aniqlandi[6].

Aniq tush koʻrishning xavf-xatarlari tahrir

Evgeniy Verbitskiy, biologiya fanlari doktori, professor, Rossiya Fanlar akademiyasi Ilmiy tadqiqot markazi laboratoriyasi mudiri va Rossiya somnologlar jamiyatining Rostov mintaqaviy boʻlimi rahbari, ravshan tushlarning virtual ruhiy haqiqatga kirish, deb hisoblaydi, amaliyotchining uyqu buzilishi va sogʻlom uygʻonishiga olib keladi, bu uning nevrotizmiga taʼsir qiladi[7].

Vladimir Doroxov, biologiya fanlari doktori, Rossiya Fanlar akademiyasining Oliy asab faoliyati va neyrofiziologiya instituti uyqu va uygʻonish neyrobiologiyasi laboratoriyasi mudiri, tushunarli tush koʻrish amaliyoti zararli emas, deb hisoblaydi[5].

Aleksandr Polyakov—yuqori toifali psixoterapevt, somnolog, uyqu laboratoriyasi mudiri (Sankt. Sankt-Peterburg) — nevrologlar va psixiatrlar aniq tush koʻrish usullaridan yoki shifokorlar aytganidek, keng tarqalgan amaliyot uchun aniq tushlardan foydalanishga mutlaqo qarshi ekanligini aytadi. Bu norma va patologiya oʻrtasidagi chegarada boʻlgan juda nozik yondashuv[5].

Ilmiy jurnallarda aniq tushlar tahrir

Eksperimental tadqiqotlar natijalari, shuningdek, aniq tushlarni oʻrganishning nazariy masalalari boʻyicha maqolalar asosan quyidagi jurnallarning sahifalarida nashr etiladi[8]:

  • Dreaming — tushlarni oʻrganish xalqaro assotsiatsiyasining jurnali;
  • Sleep — uyquni oʻrganish boʻyicha professional jamiyatlar uyushmasining jurnali;
  • International Journal of Dream Research — ochiq, koʻrib chiqiladigan onlayn jurnal;
  • Perceptual and Motor Skills — Ammons Scientific tomonidan nashr etilgan jurnal;
  • Consciousness and Cognition — Elsevier tomonidan chop etiladigan jurnal;
  • Journal of Sleep Research — Uyquni oʻrganish boʻyicha Yevropa jamiyati jurnali;
  • Lucidity Letter — 1981-yildan 1991-yilgacha nashr etilgan jurnal. Barcha masalalar arxivi jamoat mulki hisoblanadi;
  • The Journal of Transpersonal Psychology — Transpersonal Psixologiya Assotsiatsiyasi jurnali;
  • Shaxs va individual farqlar — Individual farqlarni oʻrganish xalqaro assotsiatsiyasi jurnali;
  • Kutish va biologik ritmlar — Yaponiya uyquni oʻrganish jamiyati jurnali;
  • Ong antropologiyasi — Amerika Antropologiya Assotsiatsiyasi tomonidan nashr etilgan jurnal.

Aniq tush koʻrishga ilmiy va ezoterik yondashuvlar tahrir

Eng umumiy shaklda ravshan tush koʻrishning ikkita asosiy yondashuvini ajratib koʻrsatish mumkin: ilmiy va ezoterik[9].

 
"REM uyqusi paytida eksperimentchilar va xayolparastlar o'rtasidagi real vaqtda dialog" ning grafik abstrakti.

Ilmiy yondashuv nuqtai nazaridan, eng mashhur vakillar D. Barreta, S. Blekmor, J. Xakenbax, S. Laberge, P. Toli, L. Levitan va boshqalarning fikriga koʻra, ravshan tushlar odamni virtual aqliy haqiqatga koʻmilimish tajribasi sifatida tushuniladi, uning mavjudligi miyadagi fiziologik jarayonlarning borishi bilan chambarchas bogʻliq. Ilmiy yondashuv oʻrganilayotgan hodisani tahlil qilish va tavsiflashda empirik faktlarga tayanishni nazarda tutadi.

Ilmiy yoʻnaltirilgan tadqiqotchilardan tashqari, turli ezoterik maktablarning vakillari, mistiklar, okkultistlar, maʼnaviy amaliyotchilar (masalan, Karl Duprel) ravshan tushlarga katta qiziqish bildirmoqda. Ezoteriklar orasida bu hodisani "spontan astral proektsiya " atamasi ostida topish mumkin. Aniq tushlarga qandaydir yagona ezoterik yondashuv haqida gapirish xato boʻlardi, chunki ularning gʻoyalari bilan bir-biridan farq qiladigan koʻplab maktablar va tendentsiyalar mavjud. Xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki, ravshan tushlarda ezoteriklar ruhiy rivojlanish yoʻllarini va boshqa oʻlchovlarga yoʻllarni, turli darajadagi intellektdagi mavjudotlar yashaydigan parallel olamlarni topadilar, ular bilan aloqa oʻrnatishingiz, maʼlumot olishingiz mumkin va hokazo. Ezoterik yondashuvga misol Merlin Markell („Obskura yoki zulmatdagi sayohatchining eslatmalari“), Robert Monro („Tanadan tashqariga sayohatlar“) va shunga oʻxshash eʼtiqoddagi boshqa yozuvchilarning kitoblarida mavjud.

Tanadan tashqari tajribalar fenomeni bilan aloqasi tahrir

Aniq tush koʻrish va tanadan tashqari holatlar tadqiqotchilari ushbu hodisalar oʻrtasidagi farqlar va oʻxshashliklarni keng miqyosda muhokama qilmoqdalar. Aniq tush koʻrish va tanadan tashqari tajribalar oʻrtasidagi farqlar haqida asosan okkultiv-ezoterik amaliyotchilar gapiradilar, ilmiy yoʻnaltirilgan tadqiqotchilar esa koʻpincha aniq tush koʻrish va tanadan tashqari illuziyalar tanadan tashqari tajribalar) birligini himoya qiladilar[10].

Keng kontekstda tushunarli tushlar va tanadan tashqari tajribalarni oʻxshash va bir xil hodisa sifatida koʻrib chiqish mutlaqo toʻgʻri emas, buni ushbu hodisalarning taʼriflaridan tushunish mumkin. Agar odamda tush koʻrayotganini tushunadigan va shu tushuncha asosida ongli ravishda harakat qila oladigan tush boʻlsa, bu aniq tush hisoblanadi. Odam oʻzining aniq ongini saqlagan holda his qilib amalga oshiriladigan tajriba-tanadan tashqari tajriba hisoblanadi. Oʻzi jismoniy tanadan tashqarida boʻlsa, har qanday aniq tushni tanadan tashqari tajriba sifatida koʻrish mumkin, ammo har qanday tanadan tashqari tajribani aniq tush deb aytish mumkin emas. Bu tanadan tashqari tajribalar juda turli vaziyatlarda sodir boʻlishi bilan tasdiqlanadi, masalan: normal uyqu paytida, tugʻish paytida, gipnoz trans, oʻlimga yaqin tajriba, hissiy mahrumlik, suvsizlanish va kuchli stress, psixofaol moddalarni qabul qilish, elektr stimulyatsiyasi bilan, miyaning ayrim hududlari, nevrologik va psixiatrik kasalliklar va boshqalar[11].

Tanadan tashqari tajribalar turli sabablarga koʻra yuzaga kelishi mumkin. Ammo tanadan tashqari tajribalar yuzaga keladigan barcha hissiyotlar, olimlarning fikriga koʻra, muhim umumiy xususiyatlarga ega[12]. Ularning barchasi proprioseptiv, vizual va taktil idrok kanallari orqali miyaga kiruvchi maʼlumotlarning toʻxtashi yoki zaiflashishi bilan bogʻliq boʻlib, bu odamning kosmosdagi joylashuvi haqidagi gʻoyalarini shakllantirish uchun juda muhimdir. Bu mavzu aniq ongni saqlab qolganda sodir boʻladi. Boshqacha qilib aytadigan boʻlsak, miyaga kiradigan kosmosdagi tananing pozitsiyasi haqidagi maʼlumotlarning zaiflashishi va miyaning miya yarim korteksining yuqori darajada faollashishi bilan bogʻliq har qanday holat sub’ektning jismoniy tanadan tashqarida ekanligi hissini keltirib chiqarishi mumkin.

Uyqu holati tanadan chiqishni boshdan kechirish imkoniyati uchun zarur boʻlgan shartlarga toʻliq mos keladi. Buning uchun ideal uyquning tez bosqichi (REM uyqusi), odam yorqin tushlarning ishtirokchisiga aylanadi. Bugungi kunga qadar toʻplangan koʻplab laboratoriya maʼlumotlari va kuzatishlar shuni koʻrsatadiki, koʻpchilik aniq tushlar kabi tanadan tashqari illyuziyalar ham REM uyqusi paytida roʻy beradi[13]. Uyquning sekin bosqichida bu hodisalar juda kam uchraydi. Ushbu tezisni tasdiqlovchi ishlardan istisno J.Deynning tadqiqotidiir, u tushida gipnozdan keyingi taklifni uygʻotish vositasi sifatida ishlatgan. Shu sababli, aniq tushlar va tanadan tashqari tajribalar REM boʻlmagan uyqu paytida sodir boʻlishi mumkin, ammo ularning aniq tushlar va tanadan tashqari tajribalar umumiy sonidagi ulushi ahamiyatsiz. Keyingi tadqiqotlar uchun katta qiziqish uygʻun tushlar va REM va REM boʻlmagan uyquda tanani tark etish illyuziyasi oʻrtasidagi oʻxshashlik va farqlarning turli darajalarini oʻrganishdir[14].

Shu asosda, REM uyqu paytida sodir boʻlgan aniq tushlarning koʻpchiligi va tanadan tashqari tajribalarning oʻrtasida ishonch bilan tenglik belgisini qoʻyishi mumkin. Aniq tush koʻrish va tanadan REM uyqusiga oʻtish illyuziyasi oʻrtasida aniq chiziq chizish uchun ishonchli mezon yoʻq. Xuddi shu holat. Shu sababli, ilmiy yoʻnaltirilgan tadqiqotchilar aniq tushlarning ikkita asosiy turiga ishora qiladilar. Tushkun tushning birinchi turi, odam tush paytida tush koʻrayotganini anglaganida sodir boʻladi. Bu klassik ravshan tush. Aniq tushlarning ikkinchi turi uygʻongan paytdan boshlangan tushlardir. Bunday holda, odam ongni saqlab qolgan holda, hushyorlik holatidan tushga oʻtadi. Subyektiv ravishda, bu jismoniy tanadan ajralish sifatida boshdan kechiriladi va koʻpincha uyqu falaji, tebranishlar, shovqinlar va boshqalar kabi gʻayrioddiy tajribalar bilan birga keladi. Ular orasida na fenomenologik, na fiziologik darajada boshqa farqlar yoʻq. Shuning uchun, REM uyqusi bilan bogʻliq boʻlgan odatiy tanadan tashqari tajribaga duch kelganda, bu tushunarli tush degan gipotezaga amal qilish mantiqan toʻgʻri keladi.

Yana qarang tahrir

Manbalar tahrir

  1. ↑ LaBerge, Stephen. Lucid Dreaming: Psychophysiological Studies of Consciousness during REM Sleep Sleep and Cognition. Washington, D.C.: American Psychological Association, 1990 — 109—126 bet. 
  2. ↑ 2,0 2,1 Крипнер, Стенли. „Snovideniya i tvorcheskiy podxod k resheniyu problem“
  3. ↑ Tsvetkov Yevgeniy Petrovich „Schastlivie Sni“
  4. ↑ Ursula Voss, Romain Holzmann, Allan Hobson, Walter Paulus, Judith Koppehele-Gossel, Ansgar Klimke & Michael A Nitsche. Induction of self awareness in dreams through frontal low current stimulation of gamma activity Induction of self awareness in dreams through frontal low current stimulation of gamma activity. Nature Neuroscience, 2014. 
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Марина Куцина. „Ключи к подсознанию. Что такое осознанные сновидения и для чего они нужны?“ (ruscha). samara.aif.ru (17-noyabr 2021-yil). 17-noyabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 17-noyabr 2021-yil.
  6. ↑ 6,0 6,1 Митио Каку „7. В ваших сновидениях“,. Будущее разума. М.: Альпина нон-фикшн, 2015 — 250—251 bet. ISBN 978-5-91671-369-5. 
  7. ↑ „Опасность осознанных сновидений“. Поп-Механика. 14-noyabr 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14-noyabr 2018-yil.
  8. ↑ Rezultati issledovaniy osoznannix snovideniy v nauchnix jurnalax
  9. ↑ Ronjin Ye. A. Psixologiya snovideniy: teoriya i praktika osoznannix snov i vixodov iz tela. — Rostov n/D: Feniks, 2015. — S. 14—43
  10. ↑ Levitan L., LaBerge S. Other Worlds: Out-of-Body Experiences and Lucid Dreams. Nightlight. — 1991. — V. 3 (2-3).
  11. ↑ Aspell J. E., Blanke O. Understanding the out-of-body experience from a neuroscientific perspective // Psychological Scientific Perspectives on Out of Body and Near Death Experiences, edited by Craig D. Murray. — New York: Nova Science Publishers, 2009. — p. 73—88.
  12. ↑ Levitan L., Laberge S., DeGracia D. J., Zimbardo P. G. „Out-of-body experiences“, dreams, and REM sleep // Sleep and Hypnosis. — 1999. — V. 1 (3) — pp. 186—196.
  13. ↑ LaBerge S. Lucid Dreaming: Psychophysiological Studies of Consciousness during REM Sleep // Sleep and Cognition, Washington, D.C.: American Psychological Association, 1990. — pp. 109—126
  14. ↑ Stumbrys T., Erlacher D. Lucid dreaming during NREM sleep: Two case reports // International Journal of Dream Research. — 2012. — Vol. 5 (2). — P. 151—155.

Adabiyotlar tahrir

  • Лаберж С.. Осознанное сновидение: проснитесь в своих снах и в своей жизни. М.: София, 2008. ISBN 978-5-91250-690-1. 
  • Laberj S., Reyngold X. Praktika osoznannogo snovideniya / Stiven Laberj, Xovard Reyngold.
  • Moss R. Osoznannie snovideniya / Robert Moss.

Havolalar tahrir

  • Chem opasni osoznannie snovideniya (Wayback Machine saytida 7-noyabr 2017-yil sanasida arxivlangan) Arxivnaya kopiya ot 7-noyabrya 2017 na Wayback Machine—chem mojet bit opasna praktika osoznannix snovideniy.
  • Dvinyaninov B. K. Fenomen osoznannix snovideniy Arxivnaya kopiya ot 22-yanvarya 2018 na Wayback Machine // Psixotexniki i izmenyonnie sostoyaniya soznaniya. Sb. materialov Vtoroy mejdunarodnoy nauchnoy konferensii (12-14-dekabrya 2013 g., Sankt-Peterburg) / Otv. red. S. V. Paxomov.—SPb.: Izdatelstvo RXGA, 2015, s. 128—132
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Aniq_tushlar&oldid=3875976" dan olindi