Armanistonda energiya
Armanistonda energiya Armanistonda energiya va elektr energiyasini ishlab chiqarish, import va isteʼmol qilishni tavsiflaydi. Armanistonda aniqlangan neft yoki tabiiy gaz zaxiralari yoʻq va hozirda deyarli barcha gazni Rossiyadan import qiladi.
Qazib olinadigan yoqilgʻining yetishmasligiga qaramay, Armanistonda mahalliy elektr energiyasini ishlab chiqarish manbalari mavjud. Armanistonning elektr energetikasi tarmogʻi Metsamordagi atom elektr stantsiyasining qayta tiklanishi tufayli 1990-yillarning oʻrtalarida Sovet Ittifoqidan keyingi ogʻir inqirozdan chiqqandan beri ortiqcha quvvatga ega[1]. Metsamor AES elektr energiyasining 42,9 foizini taʼminlaydi. Armaniston 1979-yilda qurilgan eskirgan Metsamor oʻrnini bosish uchun yangi AES qurishni rejalashtirmoqda. Mamlakatda oʻn bitta gidroelektrostantsiya mavjud va Syunikda geotermik elektr stantsiyasini qurish rejalashtirilgan. Armanistonning qolgan elektr energiyasining katta qismi Yerevan (2010-yilda qurib bitkazilgan) va Xrazdan shahridagi tabiiy gaz bilan ishlaydigan issiqlik elektr stantsiyalari tomonidan ishlab chiqariladi.
Mustaqillikni qoʻlga kiritgandan soʻng, Armaniston 1991-yil dekabrda Yevropa Energiya Xartiyasini imzoladi, bu xartiya hozirgi kunda energetika xartiyasi shartnomasi sifatida tanilgan boʻlib, u global energiya bozorlarini birlashtirishga yordam beradi[2]. Armaniston, shuningdek, toʻrtta asosiy mavzuni oʻz ichiga olgan EI INOGATE energetika dasturining sherik mamlakatidir: energiya xavfsizligini oshirish, Yevropa Ittifoqining ichki energiya bozori tamoyillari asosida aʼzo davlatlarning energiya bozorlarini yaqinlashtirish, barqaror energiya rivojlanishini qoʻllab-quvvatlash va energetik loyihalar uchun sarmoyalarni jalb qilish[3]. 2011-yildan beri Armaniston Yevropa Ittifoqining Energetika hamjamiyatida kuzatuvchi aʼzosi maqomiga ega.
Tarix va geosiyosat tahrir
SSSR qulab tarqalguniga qadar Armanistonda 50% ga yaqin birlamchi energiya taʼminoti taʼminlandi, bu esa 2016-yildagi 3100 ktoe bilan taqqoslaganda 8000 ktoe koʻp edi[4][5].
Oʻsha paytda neft importi Armanistonga Gruziya-Rossiya orqali toʻgʻridan-toʻgʻri temir yoʻl aloqasi orqali yoʻl olgan, ammo Abxaziya-Gruziya chegarasi yopiq boʻlganligi sababli yoqilgʻi Qora dengiz orqali Gruziyaga temir yoʻl vagonlari orqali Armanistonga boradigan joydan tashiladi. Armaniston neftini import qilishni yanada cheklash Ozarbayjon tomonidan Sharqqa, Turkiya Gʻarbga nisbatan iqtisodiy qamalni anglatadi. Blokada Togʻli Qorabogʻ mustaqilligi uchun kurash boshlanganidan koʻp oʻtmay boshlangan va 1994-yilda sulh bitimiga qaramay, shu paytgacha oʻz kuchini saqlab kelmoqda[6].
Reytinglar tahrir
Armaniston 2018-yilda Energy Trilemma Indexda 125 mamlakat orasida 43-oʻrinni egalladi[7]. Indeks mamlakatlarni barqaror energiya taʼminotini uchta oʻlchov orqali baholaydi: Energiya xavfsizligi, Energiya tengligi (mavjudlik va arzonlik), Atrof-muhit barqarorligi.
Birlamchi energiya taʼminoti tahrir
Armanistonda jami birlamchi energiya taʼminoti 2016-yilda 3025 ktoe (1000 tonna neft ekvivalenti) ni tashkil etgan. Bu oʻtgan yilgi ishlab chiqarishga deyarli mos keladi yoki undan oshib ketadi. TPES tarkibiga Ishlab chiqarish (963 ktoe), Import (2235 ktoe), Eksport (-122 ktoe), Xalqaro dengiz bunkerlari (0 ktoe), Xalqaro aviatsiya bunkerlari (-45 ktoe), Birja oʻzgarishlari (-5 ktoe) kiradi. Armanistonning yakuniy isteʼmoli 2120 (ktoe), yoʻqotishlar -180 (ktoe), sanoat 320 (ktoe), Transport 622 (ktoe) va aholi yashashi 786 (ktoe).
Tabiiy zaxiralar tahrir
Armanistonda tasdiqlangan neft yoki gaz zaxiralari yoʻq. Avvalgi qidiruv ishlari oʻtmishda qoniqarli natijalarni bermagan.
2018-yilda „Toshir Group“ga tegishli kompaniyalarga neft va gaz qazib olishga yangi ruxsatnomalar berildi[8][9][10].
Neft tahrir
Manbalar tahrir
- ↑ "New Armenian Power Plant Set For Launch", Armenia Liberty (RFE/RL), 21-dekabr 2010-yil.
- ↑ „Energy Charter Treaty Members“.
- ↑ „INOGATE website“. 2019-yil 18-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 29-oktyabr.
- ↑ „Total primary energy supply in Armenia (1990-2015)“. 2017-yil 3-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 29-oktyabr. (Wayback Machine saytida 2017-12-03 sanasida arxivlangan)
- ↑ „Energy balance of the Republic of Armenia, 2016“.
- ↑ Official Energy Statistics from the U.S. Government - Caucasus Region, Energy Information Administration of the U.S. Department of Energy
- ↑ „WEC Energy Trilemma Index Tool“ (en). trilemma.worldenergy.org. Qaraldi: 2018-yil 3-dekabr.
- ↑ Ecolur „Positive Opinion to 'Tashir Capital': Company Will Search for Oil and Gas in Shirak, Lori, and Tavush - HOT LINE - Ecolur“ (en). www.ecolur.org. Qaraldi: 2018-yil 23-fevral.
- ↑ Ecolur „'Tashir Capital' Intends to Search for Oil and Gas in Yerevan - HOT LINE - Ecolur“ (en). www.ecolur.org. Qaraldi: 2018-yil 23-fevral.
- ↑ „Billionaire Samvel Karapetyan Exploring for Oil and Gas Around Yerevan - Hetq - News, Articles, Investigations“ (en). Qaraldi: 2018-yil 23-fevral.