Avstraliya — Chili munosabatlari

Avstraliya va Chili oʻrtasida doʻstona munosabatlar mavjud, ularning ahamiyati Chilining Avstraliyaga immigratsiya tarixiga bogʻliq. 2016-yyilda Avstraliyada Chilida tugʻilgan 26 000 dan ortiq odam yashagan^[1]. Ikki davlat Osiyo-Tinch okeani iqtisodiy hamkorligi, Cairns guruhi va OECD aʼzolaridir. Chili geografik jihatdan Amerikadagi Avstraliyaga eng yaqin davlat boʻlib, ikkalasi ham Tinch okeanining janubidagi bir nechta orollarni boshqaradi.

Tarixi

Oʻn toʻqqizinchi asrdayoq Avstraliya va Chili oʻrtasida norasmiy munosabatlar mavjud edi, chunki Avstraliya hali ham Britaniya imperiyasining bir qismi boʻlgan. Avstraliyada boʻlgan birinchi chililik sobiq prezident va siyosiy surgun general Ramon Freire boʻlib, u 1838-yilda kelgan^[1]. Avstraliyaning uchinchi Bosh vaziri Kris Watson 1867-yilda Chilining Valparaiso shahrida tugʻilgan va Avstraliyaga koʻchib oʻtgan^[1].

1899-yilda Chili Nyukaslda (Yangi Janubiy Uels) konsullik idorasini ochdi^[1]. Rasmiy diplomatik munosabatlar 1945-yil 27-dekabrda oʻrnatildi va Chili oʻzining konsullik idorasini diplomatik vakolatxona darajasiga koʻtardi^[2]. 1946-yilda Avstraliya Santyagoda diplomatik vakolatxonasini ochdi. 1968-yilda Avstraliya diplomatik vakolatxonasini elchixona darajasiga koʻtardi. Chilining diplomatik vakolatxonasi 1969-yilda bu harakatga oʻzaro javob tarzda ochdi^[1].

Yigirmanchi asrning boshlarida chililiklar Avstraliyaga koʻchib ketishni boshladilar. Avstraliyaga migratsiya 1970-yillarda, 1973-yilda Chilidagi davlat toʻntarishidan soʻng, bir necha ming chililiklar siyosiy taʼqiblardan qochib, mamlakatni tark etganidan keyin kuchayadi^[1]. 1989-yil dekabr oyida Chili demokratiyaga qaytdi. 1993-yilda Prezident Patrisio Aylvin Avstraliyaga rasmiy tashrif bilan kelgan birinchi Chili davlat rahbari boʻldi^[3]. 2004-yilda Bosh vazir Jon Xovard Chiliga tashrif buyurgan va APEC sammitida qatnashgan birinchi Avstraliya hukumati rahbari boʻldi.

Ikkala xalq ham koʻp tomonlama forumlarda bir-birini „hamfikr“ deb biladi^[2]. 2015-yilda Avstraliya va Chili diplomatik munosabatlarning 70 yilligini nishonladi^[1].

Chili davlat infratuzilma jamgʻarmasi Desarrollo País va Singapurning BW Digital shoʻba korxonasi H2 Cable 2022-yilda Chilini Avstraliya bilan bogʻlashda yordam beradigan Humboldt kabeli ustida ishlashni boshlash uchun sherik qidirayotganliklarini eʼlon qilishdi. Ikki kompaniya suv osti kabel tizimini yetkazib berish va oʻrnatish boʻyicha strategik sherik uchun takliflar soʻrovini (RFP) eʼlon qildi. Rejalashtirilgan tizim taxminan 15 000 kilometrni qamrab oladi. Valparaiso (Chili)ni Sidney (Avstraliya) bilan bogʻlaydi va filiallar Xuan Fernandes orollari, Pasxa orollari, Yangi Zelandiya va Antarktida kabi qoʻshimcha joylarni taʼminlaydi. Xarajatlar 450 million dollardan 650 million dollargacha boʻlgan^[4].

Yuqori darajadagi tashriflar

Avstraliya Bosh vaziri Julia Gillard Chili prezidenti Sebastyan Pinera bilan Yaponiyaning Yokogama shahrida boʻlib oʻtgan APEC sammitida uchrashdi; 2010-yil noyabr.

Avstraliyadan Chiliga yuqori darajadagi tashriflar^[1]ː

Bosh vazir Jon Xovard (2004)
General-gubernator Piter Kosgrouv (2016)

Prezidentning Chilidan Avstraliyaga tashrifi^[1]ː

Prezident Patrisio Aylvin (1993)
Prezident Rikardo Lagos (2005)
Prezident Mishel Bachelet (2007)
Prezident Sebastyan Pinera (2012)

Ikki tomonlama shartnomalar

Har ikki davlat bir nechta ikki tomonlama shartnomalarni imzoladilar, masalan, ekstraditsiya toʻgʻrisidagi shartnoma (1996); Investitsiyalarni oʻzaro ragʻbatlantirish va himoya qilish toʻgʻrisidagi bitim (1999); Ijtimoiy taʼminot toʻgʻrisidagi bitim (2004); Ish va taʼtil vizasi dasturi toʻgʻrisidagi shartnoma (2005) va Ikki tomonlama soliqqa tortishning oldini olish toʻgʻrisidagi bitim (2013)^[1]^[5].

Transporti

Avstraliya va Chili oʻrtasida quyidagi aviakompaniyalar bilan toʻgʻridan-toʻgʻri reyslar mavjud: LATAM Chili (ayniqsa Sidney-Santyago va Melburn-Santyago yoʻnalishlari bilan) va Qantas (Sidney-Santyago yoʻnalishi mavjud).

Savdo aloqalari

2016-yilda Avstraliya va Chili oʻrtasidagi ikki tomonlama savdo hajmi 1,4 milliard Avstraliya dollarini (AUS) tashkil etdi^[1]. Avstraliyaning Chiliga asosiy eksporti quyidagilardan iborat: koʻmir, oʻlchash va tahlil qilish asboblari, ixtisoslashtirilgan mashinalar va ehtiyot qismlar, shuningdek, qurilish uskunalari va qismlari. Chilining Avstraliyaga eksport qilinadigan asosiy mahsulotlariga mis, mevalar, yogʻoch, rudalar va konsentratlar kiradi^[6]. 2017-yilda Avstraliya Chili bilan erkin savdo boʻyicha muzokaralarni boshladi. Chili Avstraliyaning Lotin Amerikasidagi uchinchi yirik savdo sherigi hisoblanadi. Avstraliya Chilidagi oltinchi yirik xorijiy investor boʻlib, umumiy sarmoyalari 6,34 milliard AUS dollaridan ortiq^[1].

Doimiy diplomatik vakolatxonalar

Avstraliyaning Santyagoda elchixonasi bor^[7].
Chili Kanberrada elchixonasi va Melburn va Sidneyda bosh konsulliklarga ega^[8].

Avstraliyaning Santyagodagi elchixonasi
Chilining Kanberradagi elchixonasi

Manbalar

[Relations-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 DFAT: Chile Country Brief

[History-2] 2,0 ^2,1 Relaciones Bilaterales entre Chile y Australia (in Spanish)

[3] Speech at luncheon in Honour of his Excellency, Mr. Patricio Aylwin, President of the Republic of Chile, Parliament House-Canberra

[4] Swinhoe. „Desarrollo País & H2 Cable issue RFP for Chile-Australia Humboldt Cable, with possible spur to Antarctica“. datacenterdynamics.com (1-avgust 2022-yil).

[5] Acuerdos y tratados Bilaterales entre Chile y Australia (in Spanish)

[6] Trade between Australia and Chile

[7] Embassy of Australia in Santiago

[8] Embassy of Chile in Canberra

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]