Aydin Smagʻulov

Aydin Qudaybergenuli Smagʻulov (qozoqcha Айдын Смағұлов 1976-yil 1-dekabr) — qozogʻistonlik dzudochi, 1996-yil Qozogʻiston chempioni, Markaziy Osiyo oʻyinlari chempioni, 2000-yil Sidney Olimpiadasida Qirgʻiziston nomidan bronza medali sovrindori.

Aydin Qudaybergenuli Smagʻulov
Shaxsiy maʼlumotlari
Jinsi	Erkak
Tavallud paytidagi ismi	qozoqcha: Айдын Құдайбергенұлы Смағұлов
Fuqaroligi	Qozogʻiston Qirgʻiziston
Tavallud sanasi	1976-yil 1-dekabr Ust-Kamenogorsk, Qozoq SSR, SSSR
Boʻyi	161 sm
Sport
Qaysi sport	Dzudo
Murabbiy(lar)i	Janadil Ataev
Medallar
Olimpiada o'yinlari, Sidney 2000, Bronza medali

Aydin Smagʻulov Olmaota viloyati Alakoʻl tumani bitiruvchisi. U katta akasi Rustemga taqlid qilib kurash toʻgaragiga kelgan.U bu sanʼat sirlarini mahalliy murabbiy Baxitbek Mustafindan oʻrgangan.Vaqt oʻtishi bilan u oʻz saflarida yetakchi boʻlib, yurt sharafini munosib himoya qildi.U dzudo kurashi boʻyicha mamlakat chempioni boʻldi, Markaziy Osiyo oʻyinlarida terma jamoadan joy oldi, qator xalqaro musobaqalarda gʻolib chiqdi.

Qirgʻiziston qatorida

Biroq, 2000-yilda Sidneyda boʻlib oʻtgan Olimpiada oʻyinlari arafasida u milliy chempionatda muvaffaqiyatsizlikka uchradi va bayroqli musobaqada Qozogʻiston bayrogʻi ostida chiqish huquqidan mahrum boʻldi.

26 yoshdan oshgan Aydin palvonga qozogʻistonlik murabbiylar ishonchsizlik bildirganidan soʻng, kutilmagan qarorga keldi.Olotovning narigi tomoniga borib, oʻtkir qalpoqli aka-uka shaʼnini yoʻqqa chiqargan maʼqul, deb oʻyladi.Shu bilan birga uning mehnati zoyi ketmadi.Aydin Sidneyda bronza medalini qoʻlga kiritdi. Qirgʻizlar qalpoqlarini osmonga otdilar. Ularning bunday baxtli boʻlishlari bejiz emas. Negaki, mashhur ogʻir atletikachi Qanibek Osmanaliyev 1980-yilda Moskvada oltin medalni qoʻlga kiritganidan buyon oʻtgan 20 yil davomida Qirgʻiziston terma jamoasi birorta ham Olimpiada medalini qoʻlga kiritmagan. Aydin Smagʻulovgacha qozogʻistonlik dzudochilardan hech biri Olimpiya shohsupasiga tegmagan edi.

Sportga kelishi

Uning ota-onasi aloqa sanoatining oddiy xodimlari.Tuman markazi-Usharal viloyatidagi barcha muvaffaqiyatlar malakali murabbiy Baxitbek Mustafin nomi bilan chambarchas bogʻliq.Undan saboq olgan akasi Rustem qisqa fursatda xalqqa tanish boʻldi.Sambo boʻyicha bir qator respublika musobaqalarida gʻolib chiqqan.U Gruziyada oʻtkazilgan SSSR oʻsmirlar chempionatida oltin medalni qoʻlga kiritdi va koʻkragiga sport ustasi kumush medalini taqdi.Katta akasi Dastan boks bilan shugʻullangan.Ikkalasi ham doimo raqobatda.Uyda boʻlsa ham qoʻllari mashgʻulotdan boʻshamaydi.Uyda Oydinga qaraydigan odam yoʻq.Shuning uchun Rustem uni sport zaliga olib borardi.Kechqurun ukasi bilan qolib, mashgʻulotni tomosha qilardi.Murabbiy juda jiddiy inson.U hech qachon ovozini koʻtarmaydi va bolani tanbeh qilmaydi.Gʻalaba qozonasizmi, yutqazasizmi, baribir.Doim maslahat beradi, birodarlarcha gʻamxoʻrlik koʻrsatadi.Bilmaganini oʻrgatishdan charchamaydi. Rustemning xarakteri esa boshqacha. Usulni faqat bir marta takrorlaydi. Koʻrsatilganda uni qoʻlga olishingiz kerak. Xuddi shu usulni takrorlay olmasangiz, u gʻazablanadi. Agar u kayfiyatda boʻlsa, u buni ikkinchi marta takrorlashi mumkin. U yerda oʻrganmasangiz, qoʻlingiz yoʻqoladi. U shunchaki ketmaydi, haqorat qiladi, ogʻir soʻzlarni aytadi. Akasining bu xatti-harakati avvaliga menga juda kulgili tuyuldi. „Ularga toʻgʻri taʼlim berilsa yaxshi boʻlardi“, derdi. „Toʻxtab turing, uka, hamma texnikani oʻrganay, keyin jang qilishni oʻrgataman“, derdi u oʻziga. Bolaligimda katta boʻlganimda akamning nega jahli chiqqanini tushundim. Kurashchiga eng avvalo tezlik, chaqqonlik, chaqqonlik kerak. Maslahatga quloq solgan va koʻrsatilgan usulni darhol tushunmagan sportchi kulrang gilamda shoshilinch qaror qabul qila olmasligi va sarosimaga tushishi mumkin. Va u nima bilan tugashi maʼlum.

Usharaldan Oʻskemenga borishi

Olakoʻl viloyati polvonlari maʼlum darajaga erishgach, oʻsha yillarda Oʻskemenga mashgʻulotlarga borishni odatga aylantirdilar.Sharqiy Qozogʻiston viloyati markaziga koʻchib kelganimda Janadil Atayev qoʻl ostida ham mashgʻulot oʻtkazdim.Uning malakasiga shubha yoʻq.Ataevning „qoʻl“idan koʻplab kuchli polvonlar chiqdi.Janadil akadan ham koʻp narsani oʻrgandim.Oʻshanda sambo boʻyicha yoshlar oʻrtasida ikki karra jahon chempioni Yerjan Omarbayevning shon-shuhrati avjiga chiqqan edi.Rustem hamisha oʻsha yigitni unga oʻrnak qilib olardi.Mashgʻulotlardan soʻng: "Jahon toifasidagi polvon boʻlmoqchi boʻlsangiz,Omarboyevni engishingiz kerak. „Ishonamanki, bu maqsadga erishgan kuningdagina erisha olasan“, deb meni undardi.Oʻshanda Erjonni magʻlub etishning iloji yoʻq edi. Biroq Omarboyev darajasiga chiqish uchun Oydin koʻp ter toʻkdi. Sekin-asta elkama-elka tura boshladik. U bir oz muvaffaqiyatga erishdi. 1996-yili Oydin sambo boʻyicha yoshlar oʻrtasidagi mamlakat chempionatida bosh sovrinni qoʻlga kiritgach, dzyudoga oʻtdi.

Dzudoga oʻtishi

90-yillarning oʻrtalarida koʻplab kuchli sambochilar dzudoga oʻtishdi.Negaki, yaponlar oʻylab topgan kurash turi Olimpiya oʻyinlari dasturiga kiritilgan.Har bir sportchining orzusi esa Olimpiya oʻyinlarida qatnashishdir.Oydin ana shu orzusiga yetib, dzudo toʻgaragi ostonasidan oshib ketdi.Toʻgʻrirogʻi, uning kuchli dzudochi boʻlib shakllanishiga yuqorida tilga olingan fuqarolardan tashqari oʻsha yillarda Oʻskemenda tayyorgarlik koʻrgan katta akalarimiz ham katta hissa qoʻshgan.Ruslan Seyilxonov,Yerjan Omarboyev,Serjan Omarov kabi mashhur polvonlardan koʻp narsani oʻrgandi. Qolaversa, 60 kg vazn toifasidagi ichki musobaqalarda ham raqobat juda kuchli edi. Oʻsha yillarda Nurbol Sulaymenov, Bazarbek Donbay, Qosim Tabyldinov, Bakitjan Abdikarimov, Yerjan Omarbayev kabilarni engish oson ish emas edi. Keyinroq safimizga Berik Jetpisboev va Yerlan Silambaevlar kelib qoʻshildi. Shunday kuchlilar bilan raqobat qilishimiz kerak edi. Shu tufayli u tajriba orttirdi, mahoratini oshirdi.

1996-yilda kattalar oʻrtasida mamlakat chempioni boʻldi. Oʻsha yili u yoshlar oʻrtasidagi jahon chempionatiga borib, yettinchi oʻrinni egalladi.1997-yilda Qozogʻiston chempionatining final bosqichiga chiqa olmagan boʻlsam-da, hal qiluvchi bosqichda Nurbol Suleymenovga yutqazib, kumush medal sohibiga aylangandim.1998-yilda Moskvada oʻtkazilgan eng yirik xalqaro turnirda bronza medalini qoʻlga kiritdi. Oʻsha mavsumda Kanadada oʻtkazilgan talabalar oʻrtasidagi jahon chempionatida beshinchi oʻrinni egalladi. Boshqa katta-kichik musobaqalarda ham sovrinli oʻrinlarni qoʻlga kiritdi.

Qirgʻiziston terma jamoasiga oʻtish

Aydin Sidney Olimpiadasi arafasida oʻtkazilgan musobaqalarda oʻz kuchini isbotlay olmadi. 1999-yilda Qaragʻandada boʻlib oʻtgan Qozogʻiston chempionatida muvaffaqiyatsizlikka uchradi.Keyin „Olimpiadaga borish“ degan yuksak orzuim bilan xayrlashishga majbur boʻldim. Darhaqiqat, u mas’uliyatli musobaqalar arafasida ortiqcha vazn yigʻdi.Baʼzan siz hatto 10-12 kg vazn yoʻqotishingiz kerak.Natijada Olimpiada arafasida oʻtkaziladigan mas’uliyatli musobaqalarda undan keng foydalana olmadi.

Olimpiadada qatnashish imkoniyatidan mahrum boʻlgan sportchining yomon kunlaridan birida Qirgʻizistonning taniqli murabbiyi Turatbek Quliboyev kutilmagan taklif bilan chiqdi.Qizigʻi shundaki,Oydin Qozogʻistondagi ichki musobaqalarda shlyapa kiygan akasini tez-tez koʻrgan.—Bu odam bu yerda nima qilyapti? deb oʻyladim.Turatbek ogʻa qirgʻiz xalqi orasidan sharaf bayrogʻini baland koʻtaradigan bilak polvonlarni topmay Qozogʻistonga kelib, oʻzi uchun shogird olib yurgan edi.Bishkekda boʻlib oʻtgan Markaziy Osiyo oʻyinlarida u 73 kilogramm vazn toifasida kurash olib borayotgan Aydin va Sagʻdat Sodiqovlarning eʼtiborini tortdi.Ikkalasi ham muvaffaqiyatsizlikka uchraganini bilgach,Qozogʻiston terma jamoasiga „Bizga keling“ degan taklifni berdi.Avvaliga Aydin bilan Sagʻdat biroz dovdirab qolishdi. „Vatanim, ona Vatanim tik turganda birovning shaʼnini qanday yoʻq qilaman?“ fikr keldi.Keyin ukalari bilan maslahatlashdi.Ular: „Terma jamoaga tushmaganingda aybing yoʻq.Qirgʻizlar soʻrasa, ikkilanishga asos yoʻq. Agar bilsangiz, chet davlatga bormaysiz. Qirgʻizlar bizning birodarlarimiz. Qozogʻiston fuqarosi qardosh davlatning shon-shuhratini targʻib qilayotgan boʻlsa, nima ayb. Esingizda boʻlsin, sport hayoti qisqa. Bundan tashqari, Olimpiya oʻyinlari har kuni oʻtkazilmaydi. Toʻrt yildan keyin global musobaqaga borasizmi yoki yoʻqmi nomaʼlum. Shuning uchun imkoniyatingizni boy bermang“, dedi u. Bu qarorga na bizning murabbiylar, na boshqalar qarshi boʻlishdi. Shunday qilib, u Sagʻdat bilan 2000-yilda Sidneyda boʻlib oʻtgan Olimpiya oʻyinlarida Qirgʻiziston bayrogʻi ostida chiqish qilgan.

Sidney 2000-yil

Aydin ilk bellashuvini argentinalik polvonga qarshi oʻtkazdi.U hech qanday qiyinchiliksiz gʻalaba qozondi.Ikkinchi bahsda braziliyalik Manola Puloga imkoniyatni boy berdi.Aslida, gʻalaba qozonish mumkin edi.Musobaqa boshlangan sahifada „tegirmon“ usuli yaratilgan.Hakamlar bu yondashuvni „yuko“ ball bilan baholadilar.Oydin tez orada boshqa usulni bajarishga qaror qildi.Oʻshanda ikkalasi ham boʻz gilamga yiqilgan. Tatamidagi hakam oq-qorani ajratmasdan, gʻalabani Puloga berdi. Bu magʻlubiyat Oydinni oltindan mahrum qildi. Keyingi bahslarda raqiblar bosh koʻtara olishmadi. Rossiya, Moldova va AQSH dzudochilari „ippon“, yaʼni toza magʻlubiyatga uchradi.

Oʻzbekistonlik kurashchi Alisher Muxtarov bronza uchun kurash olib bordi.Ushbu voqeadan bir yil oldin ikkalasi Olmaotada Sanjar Jandosov xotirasiga bagʻishlangan xalqaro turnirda uchrashishgan.Oʻsha bellashuvda „kulgili“ usulni qoʻllagan Muxtorov Aydinni ortda qoldirdi.Tatamiga chiqish oldidan jamoadoshi Sagʻdat Sodiqov uni qoʻllab-quvvatlagan,Qozogʻiston terma jamoasi bosh murabbiyi Boʻstan Janbirboev esa birodarlik donoligini izhor qilib, gʻururlanardi.Qozogʻistondan boshqa polvon va murabbiylar ham kelishdi va omad tilashdi.Uchrashuvning 3-daqiqasida Muxtarov ichkaridan osib qoʻyishga harakat qildi.Aydin yuzini oʻrashga qaror qildi va darhol „tegirmon“ usulini qoʻlladi. Raqibim ikkala qilich bilan yerga yiqildi. Hakam „ippon“ deb baqirdi. Oʻzbekistonlik dzudochi Aydinga, hakamga qaraydi.

Aydinning Sidneydagi jangidan keyin sallalilar baybalam kiydilar.Oʻzbekistonlik murabbiylar: "Aydin Smagʻulov Qozogʻiston fuqarosi.Qirgʻizistonga hech qanday aloqasi yoʻq.Ular Xalqaro dzudo federatsiyasi tomonidan belgilangan qoidalarni buzishadi.Shuning uchun gʻalaba polvonimizga berilishi kerak. Oʻshanda raqibim madaniyatlilik koʻrsatdi. Alisher: „Men Oydinga tatamida, halol raqobat chogʻida yutqazdim. Shuning uchun men hech kimga shikoyat qilmayman. Men unga ruxsat bermayman. Menga bunchalik arzon yoʻl bilan kelgan tillaning keragi yoʻq“, dedi u. Buni eshitgan oʻzbeklar yuz oʻgirishdi.

Qiziqarli fikrlar

Baʼzilar Aydindan „Bronza medali uchun kurashda oʻzbek Muxtarov oʻrniga qozoq Donbayiga duch kelsangiz nima qilasiz?“ deb soʻrashdi, tez-tez savol beradi. Albatta, har bir sportchining eng oliy orzusi Olimpiya oʻyinlarida qatnashishdir.Aydin ham Sidney oʻyinlarida medal olishni maqsad qilgan.Xudoning izmi bilan orzuim ushaldi.Bozorbek bilan yoʻllari kesishsa,Aydin hech ikkilanmay uni qoʻyib yuborardi.Axir Donbay qozoqlar sharafini himoya qilgan.U boshqa davlat bayrogʻi ostida chiqish qildi. Bunday holatda har bir or-nomusli fuqaro davlat manfaatlarini hamma narsadan ustun qoʻyishi kerak, — deydi Oydin.

Mukofot

Qirgʻiziston davlat rahbari Asqar Akaev Aydinning koʻksiga „Shon-sharaf“ ordenini taqib qoʻydi