Birinchi Kaxeti qirolligi

	Birinchi Kaxeti qirolligi ; კახეთ-ჰერეთის სამეფო (gruzincha);
Poytaxti	Telavi
Til(lar)i	Gruzin tili
Dini	Xristianlik
Boshqaruv shakli	Shahzoda yepiskopligi (787-1010); Feodal monarxiya (1010-1104)
	Qirol
- 1010-1037	Kvirike III
- 1102-1104	Aghsartan II
	Tarix
- 1014-yil	Asos solingan
- 1020-yillar	Hereti qirolligining tugatilishi
- 1080-yillar	Saljuqiylar davlatiga vassal boʻlish
- 1104-yil	Gruziya qirolligi tomonidan anneksiya qilingan

Birinchi Kaxeti qirolligi (gruzincha: კახეთ-ჰერეთის სამეფო) — Sharqiy Gruziyadagi oʻrta asr monarxiyasi, markazi Kaxeti viloyatida joylashgan boʻlib, poytaxti dastlab Telavida boʻlgan. 1014-yilda Kaxeti knyazligining hukmdori Buyuk Kvirike III boshchiligida qoʻshin Hereti hukmdorini magʻlubiyatga uchratdi va oʻzini Kaxeti va Hereti qiroli sifatida toj kiydi. Shu yildan boshlab to 1014-yilda Gruziya qirolligi ajrab chiqqunga qadar davlat tarix sahifasida mavjud boʻldi.

Qirollikka asos solinishi

Kvirike III tangasi, arabografik turdagi, gruzin harflarisiz.^[1]

1014-yilda Bagrat vafot etganidan keyin taxtdan tushirilgan Kaxeti knyazi Davidning oʻgʻli Kvirike III tojni qaytarib olishga muvaffaq boʻldi. Shuningdek, u qoʻshni Hereti mintaqasini oʻz qoʻliga oldi va oʻzini Kaxeti va Hereti qiroli deb eʼlon qildi. U Telavini oʻzining poytaxtiga aylantirdi va Tianeti yaqinidagi Bodoji shahrida saroy barpo etdi. Uning maʼmuriy islohotlari natijasida qirollik yetti knyazlikka boʻlindi: Rustavi, Kveteri, Pankisi, Shtori, Vejini, Xornabuji va Machi. Kvirike III davrida qirollik siyosiy hokimiyat va farovonlik davrini boshdan kechirdi.

Dastlab Kaxeti shohlari chet-el tajovuzkorlariga qarshi kurashda Gruziya qirollarining ittifoqchilari edilar. 1022-yilda Kvirike III Vizantiya imperiyasiga qarshi Gruziya qiroli George I ga kuch-quvvat yubordi, ammo ular magʻlubiyatga uchradi. 1027-yilda Kvirike Liparit Baguashi va Ivane Abazasdze, Tbilisi amiri Jaffar va Armaniston shohi David I boshchiligidagi Gruziya Bagrat IV qoʻshinlari tarkibiga qoʻshildi va Eklez daryosi boʻyida Arranning amiri Fadl II ga qarshi qoʻshildi. 1029-yillarga kelib Kvirike III Kavkaz togʻlarini kesib oʻtib, Tianetini vayron qilgan Alaniya shohi Urdure boshchiligidagi bosqinchilar kuchini magʻlub etdi. Urdure jangda halok boʻldi^[2]. Buyuklikka va kuch-qudratga erishayotgan Kvirike 1037/39-yillarda ov paytida oʻldirildi. Gruziyalik tarixchi Vaxushtiyning soʻzlariga koʻra, buni Kvirikening Alaniyalik quli Urdure oʻlimi uchun qasos olish maqsadida amalga oshirgan. Kvirikening vafotida Kaxeti vaqtincha Gruziya qirolligi tarkibiga qoʻshildi^[3]^[4].

Kaxeti qirolligiga 1014-yilda asos solingan. 1080-yilda Saljuqiylar istilosi natijasida turklarga vassal boʻlgan. Qirollik 1104-yilda Gruziya qirolligi tomonidan anneksiya qilingan. Qirollikning hududlari Gruziya qirolligiga qoʻshib olingan va mustaqilligiga barham berilgan. 1105-yilda Agsartan oʻz vassallari, Hereti knyazlari Areshiani tomonidan hibsga olingan va Gruziya qiroli David IV ga topshirilgan va u ham nihoyat qirollikni Birlashgan Gruziya qirolligiga qoʻshgan.

Shahzoda-yepiskoplar

Shajzoda	Hukmronligi	Sulola
1. Grigoli	787-827	Bagrationlar
2. Vache	827-839	Kvabulidze
3. Samuel	839-861	Donauri
4. Gabriel	861-881	Donauri
5. Padla I	881-893	Arevmaneli
6. Kvirike I	893-918	Arevmaneli
8. Padla II	918-929	Arevmaneli
9. Kvirike II	929-976	Arevmaneli
10. David	976-1010	Arevmaneli
11. Kvirike III	1010-1037	Arevmaneli

Qirollar

Qirollar	Hukmronlik	Sulola
1. Kvirike III	1010-1037	Arevmaneli
2. Gagiki	1037-1058	Kvirikiani^[5]
3. Aghsartan I	1058-1084	Kvirikiani
4. Kvirike IV	1084-1102	Kvirikiani
5. Aghsartan II	1102-1104	Kvirikiani

Adabiyotlar

Muskhelishvil, D. Georgian Soviet Encyclopedia, V, p. 448, Tbilisi, 1980
Lortkipanidze M, Mukhelishvili D, Metreveli R. History of Georgia, Vol. 2 - Georgia in the IV-XIII centuries. Tbilisi, 2012.
Акопян A. В., Варданян А. Р. Монеты Квирике III, царя Кахети и Эрети. В сб.: Семнадцатая Всероссийская нумизматическая конференция. Москва. Пущино. 22-26 апреля 2013. Тезисы сообщений и докладов. М.: Триумф принт, 2013. С. 43–44.

Manbalar

↑ [1] www.zeno.ru; Kwirike III King of Kakhet‛i (1014–1037/39); https://www.academia.edu/3931227/Coins_of_Kvirike_III_king_of_Kakheti_and_Hereti
↑ Kvachantiradze, Eka (2012). "Urdure". Caucasus in Georgian Sources: Foreign States, Tribes, Historical Figures. Encyclopedical Dictionary. Tbilisi: Favorite. p. 376. Archived from the original on 2013-10-20. https://web.archive.org/web/20131020102844/http://www.nplg.gov.ge/dlibrary/collect/0001/001133/12.03.2012.%20TSU%20leqsikoni.pdf.
↑ Toumanoff, Cyrille (1976, Rome). Manuel de Généalogie et de Chronologie pour le Caucase chrétien (Arménie, Géorgie, Albanie).
↑ Вахушти Багратиони.„Archived copy“. 5-sentabr 2010-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 29-iyun 2007-yil.
↑ Principate of Kakheti, 2016-05-02da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2020-10-01

[1] [1] www.zeno.ru; Kwirike III King of Kakhet‛i (1014–1037/39); https://www.academia.edu/3931227/Coins_of_Kvirike_III_king_of_Kakheti_and_Hereti

[2] Kvachantiradze, Eka (2012). "Urdure". Caucasus in Georgian Sources: Foreign States, Tribes, Historical Figures. Encyclopedical Dictionary. Tbilisi: Favorite. p. 376. Archived from the original on 2013-10-20. https://web.archive.org/web/20131020102844/http://www.nplg.gov.ge/dlibrary/collect/0001/001133/12.03.2012.%20TSU%20leqsikoni.pdf.

[3] Toumanoff, Cyrille (1976, Rome). Manuel de Généalogie et de Chronologie pour le Caucase chrétien (Arménie, Géorgie, Albanie).

[4] Вахушти Багратиони.„Archived copy“. 5-sentabr 2010-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 29-iyun 2007-yil.

[5] Principate of Kakheti, 2016-05-02da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2020-10-01

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]