Bolonya Fanlar akademiyasi

Boloniya instituti Fanlar akademiyasi (yoki Boloniya Fanlar akademiyasi, italyancha: Accademia delle Scienze dell'Istituto di Bologna) — 1714-yilda Boloniya (Italiya)da tashkil etilgan akademiya. Boloniya universiteti bilan chambarchas bogʻliq.

Zamonaviy faoliyat

Institut asoschisi graf Luidji Ferdinando Marsigli

Taxminan 1690-yilda italiyalik talaba Eustachio Manfredi (1674-1739, keyinchalik mashhur matematik va astronom) Boloniyada matematik jamiyatiga asos solgan va uni „Bezovtalar akademiyasi“ (Academy degli Inquieti) deb atagan. Tez orada Manfredi jamiyat yigʻilishlariga boshqa ixtisoslikdagi shifokorlar va olimlarni jalb qila boshladi. Jamiyat maʼlum darajada shuhrat qozondi va qo‘llab-quvvatlandi. 1704-yilda rais va kotib tayinlanishi bilan yanada rasmiy tuzilishga ega bo‘ldi. Bolonyalik havaskor olim graf Marsili jamiyatga katta yordam koʻrsatdi; oʻz uyini uchrashuvlar uchun taqdim etgan. 1714-yilda Marsili Manfredi tomonidan asos solingan jamiyatni oʻz ichiga olgan Boloniya Fanlar akademiyasini, shuningdek Boloniya Tasviriy sanʼat akademiyasini (Accademia di Belle Arti di Bologna) yaratishga erishdi.

Dastlab Fanlar akademiyasi tarkibiga faqat muzey kirgan. Muzey oʻquv muassasasi boʻlgan va institut deb atalgan. Institutda beshta professor-o‘qituvchilar kafedrasi tashkil etilgan. Marsili Akademiyasi va instituti Galiley hamda Nyutonning yutuqlarini rivojlantirib, ilmiy tadqiqotlar olib borishini rejalashtirgan edi. Biroq dastlab akademiya faoliyati olimlar bilan muloqot qilish va tashrif buyuruvchilar uchun ilmiy koʻngilochar va maʼruzalar tashkil etish bilan chegaralangan. 1725-yilda astronomik rasadxona minorasi qurildi, keyin bosmaxona, kutubxona, ustaxonalar va laboratoriyalar foydalanishga topshirildi. Boloniya akademiyasi Parij akademiyasi va London Qirollik jamiyati bilan aloqalarni rivojlantirdi. Qizigʻi shundaki, Pyotr I tomonidan bir vaqtning oʻzida yaratilgan Rossiya akademiyasining tuzilishi Boloniya akademiyasiga oʻxshash edi, Kunstkamera muzey rolini oʻynadi.

Marsigli 1730-yilda vafot etdi, ammo akademiya rivojlanishi davom etdi. Boloniyalik Rim papasi Benedikt XIV katta yordam koʻrsatdi. 1745-yilda institutda yaxshi jihozlangan fizika xonasi ochildi. 1732-yilda institut aʼzolaridan biri Laura Bassi boʻlib, uni bitirgan ikkinchi yevropalik ayol (birinchisi Emilie du Chatelet edi) hisoblanadi. 1763-yilda M. V. Lomonosov Boloniya Fanlar akademiyasiga oʻzining toʻqqizta asari toʻplamini (jumladan, „Veneraning quyoshda koʻrinishi“) lotin tilidagi „Eng mashhur Boloniya Fanlar akademiyasining muallifi“ deb bagʻishlagan holda topshirdi. 1764-yilda Lomonosov akademiyaning faxriy aʼzosi etib saylandi. XVIII asrning oxirida „elektr energiyasini“ kashf etgan boloniyalik shifokor Luidji Galvani umumevropa shon-sharafiga sazovor boʻldi.

Napoleon urushlari davrida Akademiyaning faoliyati vaqtincha toʻxtatildi (1804). va 1829-yilda yangilangan holatda ishlay boshladi. Institut Italiyani birlashtirish (1859) davrida ham jiddiy qiyinchiliklarni boshdan kechirdi. Faoliyatning biroz jonlanishi XIX-XX asrlar oxirida sodir boʻldi (Agusto Rigi, Jovanni Kapellini, Guglielmo Markoni). XX asrning boshlarida Giosuè Carducci va Jovanni Pascoli boshchiligida yangi gumanitar fanlar fakulteti tashkil etildi, ular orasida huquqshunoslar ham bor edi.

Zamonaviy faoliyat

Akademiyada bugungi kunda gumanitar va tabiiy fanlar bo‘yicha original asarlar nashr etilmoqda, anjumanlar tashkil etilmoqda. Har yili 1500 ga yaqin olimlar Boloniya universiteti bilan qoʻshma seminarlarda qatnashadilar.

Akademiya aʼzolari 8 ta mavzuli boʻlimga boʻlingan — 4 ta tabiiy fanlar va 4 tasi gumanitar fanlar boʻyicha.

1. Matematika, fizika, kimyo, geologiya.
2. Texnik fan.
3. Biologiya.
4. Dorishunoslik.
5. Tarix va filologiya.
6. Huquq, iqtisod, moliya.
7. Falsafa, pedagogika, antropologiya.
8. Siyosiy va ijtimoiy fanlar.

Havolalar

• Akademiya veb-sayti^(ingl.) )^(ital.) )