Bosniya va Gersogovina arxitekturasi

1878-yilda Avstriya-Vengriya imperiyasi Bosniya va Gertsegovinani bosib oldi va 40 yil ichida kelajakdagi shaharsozlik va arxitekturaga katta taʼsir koʻrsatdi. Stilistik jihatdan Bosniya Yevropaning asosiy oqimiga assimilyatsiya qilinishi kerak edi (shuning uchun tarixiy meʼmorchilik uslublaridan foydalanish kerak boʻlgan), sharqshunoslik uslubining koʻrinishini hisobga olmaganda. Yevropada turli uslublar bu davrda juda keng tarqalgan edi, shu boisdan arxitektura uslublarining eng yetuk koʻrinishlari bu yerdagi binolarga oʻzgacha harorat bagʻishladi. Turli elementlarning aralashmasi hosil qilgan dizaynlar shaharlarga ajoyib taʼsurot baxsh etdi.

Bosniya va Gertsegovinadagi koʻp millatli aholi tuzilishiga duch kelgan hukumat tarixiy uslublardan birini tanlashda siyosiy uslubga ega boʻlish kerakligini tushundi. Bosniya aholisi koʻp boʻlgan hududlarda qurilish uchun arxitektorlar Moorish Revival uslubidan foydalanganlar. Maqsad Bosniya milliy oʻziga xosligini targʻib qilish va rivojlanyotgan arxitektura uslublaridan biri „Yevropa fantaziyasida islom arxitekturasi“ Usmonli imperiyasi arxitekturasidan oʻsib pan-slavyan harakati bilan bogʻlanishidan qochish edi^[1].

Ushbu uslub oʻz ilhomini Ispaniyaning Moorish va Mudéjar arxitekturasidan, shuningdek, Mostar gimnaziyasi misolida keltirgan Misr va Suriyaning Mamluk meʼmorchiligidan olgan. Bu bezaklarni qoʻllash va boshqa " Mavr " dizayn strategiyalarini oʻz ichiga oladi, ularning hech biri mahalliy Bosniya meʼmorchiligining oldingi meʼmoriy yoʻnalishi bilan bogʻliq emas edi. Reaktsiya sifatida Art Nouveau harakati taʼsirida boʻlgan meʼmorlar keyinchalik arxitekturada Bosniya uslubini ishlab chiqdilar^[2].

Asosiy binolar tahrir

Milliy va Universitet kutubxonasi boshqa rasmiy elementlarni dizaynga birlashtirgan holda bezaklar va qirrali kamarlardan foydalangan holda Moorish Revival arxitektura tilining eng mashhur namunasidir. 1891-yilda Karel Parik psevdo-moorish uslubidagi yana bir yirik binoda — Munitsipal zalda ishladi. Parik gubernator Benjamin Kallayning uni juda katta qilish haqidagi iltimosini qabul qilishni istamadi va shuning uchun Parikning taklifi rad etildi. Qurilish Qohiradagi Kamol II masjididan ilhomlangan Aleksandr Vittekga topshirildi. Vittekning oʻlimidan soʻng, qurilish 1896-yilda Chiril Ivekovich rahbarligida yakunlandi. Biroq, bino dastlab Karel Parik tomonidan oʻylab topilgan uslubda qurilgan. Yugoslaviya davrida bu bino Bosniya va Gertsegovina Milliy va Universitet kutubxonasi sifatida faoliyat yuritgan. 1990-yillardagi Bosniya urushida bino vayron qilingan va rekonstruksiya 2014-yilda yakunlangan^[3].
Ashkenazi ibodatxonasi Avstriya-Vengriya kondominiumi davrida Sefarad va Ashkenazy jamoalari Saraevoda yashagan. Ashkenazy jamoasi 1878-yildan keyin Sarayevoga keldi va 1901-yilda ibodatxona qurishni boshladi. Maʼbadning shakli katta „barabanlar“ ustida oʻtkir burchakli gumbazlar bilan bezatilgan va psevdo-Mavriy bezaklari bilan qoplangan. Qurilish jarayonida Parik tomonidan oʻzgarishlar kiritildi va bino 1902-yilda qurib bitkazildi^[4].
Shariat maktabi (Islomshunoslik fakulteti): Karel Parikning birinchi loyihalari orasida Sarayevo shariat maktabi ham bor edi. U 1887-yilda turli mintaqaviy islom sanʼat maktablaridan toʻplangan elementlar va detallar bilan boy Moorish Revival dekorativ uslubida qurilgan. Sarayevo shahri muzeyi 1949-yilda arxeologik, tarixiy, etnografik va sanʼat kolleksiyalarini oʻz ichiga olgan binoda ochilgan. Bugungi kunda bu bino Islom fanlari fakulteti sifatida foydalanilmoqda.
Mostar gimnaziyasi Moliya vaziri Beni Kallay yangi Mostar gimnaziyasini tegishli bino bilan taʼminlashni oʻz zimmasiga oldi. Birinchi dizayn 1897-yilda chex arxitektori Maks Devid tomonidan taklif qilingan, ammo Kallay uni rad etib, loyihani boshqa chex meʼmori Frantishek Blajekka berdi. Mostar gimnaziyasini birinchi yarmi 1898-yilda, ikkinchi yarmi 1902-yilda qurib bitkazildi. Andalusiya va Mamluk elementlarini Moorish uygʻonishi meʼmorchiligi namunasi sifatida oʻz ichiga olgan gimnaziya tarixiy ahamiyatga ega va milliy yodgorlik hisoblanadi^[5].

Revel arxitektura uslubi
Hotel Central, Sarajevo, by Josip Vancas (1889)
Commercial building, Sarajevo, by Josip Vancas (1898)
Karl Langer uyi
Embassy of Iran, by Hans Niemeczek (1895)
Former police station on obala Kulina bana, Sarajevo
Bosnian pavilion at the 1897 Brussels World Exposition
Mostar Gymnasium
Novi Grad hokimiyat binosi
Train station in Bosanski Brod
Gračanica hokimiyat binosi

Yana qarang tahrir

Manbalar tahrir

↑ Joseph, Suad. Encyclopedia of Women & Islamic Cultures: Economics, education, mobility, and space. Brill Publishers, 2003. ISBN 9004128204.
↑ Asqarov.Sh.J. Arxitektura tarixi. — Toshkent: 2009-yil
↑ Dixon, Roger. Victorian Architecture: With a Short Dictionary of Architects and 251 Illustrations. Thames and Hudson, 1978. ISBN 978-0-500-18163-8.
↑ Leshek Marzec, Kazimierz Mazurek, Tomas Suchecki, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Varshava 1986,ISBN 83-7005-057-3
↑ New Europe College Regional Program Yearbook. New Europe College, 2005.

[college-1] Joseph, Suad. Encyclopedia of Women & Islamic Cultures: Economics, education, mobility, and space. Brill Publishers, 2003. ISBN 9004128204.

[2] Asqarov.Sh.J. Arxitektura tarixi. — Toshkent: 2009-yil

[3] Dixon, Roger. Victorian Architecture: With a Short Dictionary of Architects and 251 Illustrations. Thames and Hudson, 1978. ISBN 978-0-500-18163-8.

[4] Leshek Marzec, Kazimierz Mazurek, Tomas Suchecki, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Varshava 1986,ISBN 83-7005-057-3

[5] New Europe College Regional Program Yearbook. New Europe College, 2005.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]