Burmali-palaxsali togʻlar

Burmali-palaxsali togʻlar – ularni qaytadan yoshargan togʻlar deb atashadi. Ular dastlab, koʻtarilgandan soʻng, yemirilib past togʻga aylangan. Yoshargan togʻlar mintaqasi platformalarning turli yoshdagi koʻtarilgan qismlarini oʻz ichiga oladi. Kembriydan oldingi qadimgi platformalarda Hindiston yarim orolidagi Gatt togʻlari, Arabiston yarim oroli va Markaziy Afrikadagi togʻ tizmalari va hokazolar paydo boʻlgan. Burmali togʻlar yer qobigʻining yuqori qatlamlaridagi burmalanish jarayonlari natijasida shakllanadigan togʻlar boʻlib, ular asosan ikki tektonik plitaning bir-biriga qarab harakat qilishi tufayli hosil boʻladi. Bu harakatlar natijasida plitalar oʻzaro toʻqnashadi^[1], natijada yer qobigʻi bukilib, togʻlar paydo boʻladi^[2].

Shakllanishi

Burmali togʻlar asosan konvergent hudud chegarasida shakllanadi^[3]. Plitalar toʻqnashganda, yer qobigʻining yuqori qatlamlari bukilib, burmalanadi. Natijada, togʻlar koʻpincha uzun va tor shaklda hosil boʻladi^[4]. Bu togʻlar simmetrik yoki assimetrik boʻlishi mumkin. Togʻlarning shakllanishi davomida plastinkalar orasida katta bosim yuzaga keladi, bu esa togʻlarning tarkibiy tuzilishini murakkablashtiradi^[5].

Togʻlarning burmalanish jarayoni davomida turli xil geologik omillar taʼsir koʻrsatadi. Masalan, yer qobigʻidagi har xil minerallar va jinslar bir xil kuchlanish va bosim ostida turlicha burmalanadi. Shu bilan birga, togʻlarning shakllanishi davomida magma faoliyati, yer qimirlashlari va boshqa geologik jarayonlar ham burmali togʻlarning tuzilishiga taʼsir koʻrsatadi. Ushbu jarayonlar togʻlarning balandligini, kengligini va boshqa xususiyatlarini belgilaydi^[6].

Misollar

Yura togʻlari: Alp togʻlarining boshlanish qismida joylashgan boʻlib, yirik seysmik harakatlar natijasida shakllangan. Bu togʻlar Alp togʻ tizmasining ajralmas qismi boʻlib, ularning shakllanishi kontinental toʻqnashuv jarayonlari bilan bogʻliq.
Zagros togʻlari: Erondagi bu togʻlar neoproterozoy qatlamlarida hosil boʻlgan qoldiq togʻlar natijasida yuzaga kelgan^[7]. Zagros togʻlari juda murakkab tuzilishga ega boʻlib, ular Erondagi eng yirik togʻ tizimlaridan biri hisoblanadi.
Akvapim-Togo tizmalari: G‘arbiy Afrikada joylashgan ushbu togʻlar burmalanish natijasida shakllangan boʻlib, ularning tuzilishi mintaqaning geologik tarixiga oid muhim maʼlumotlarni oʻz ichiga oladi.
Appalachi togʻlari: Amerika Qo‘shma Shtatlarining sharqiy qismida joylashgan ushbu togʻlar burmali togʻlarning klassik misolidir^[8]. Appalachi togʻlari qadimiy geologik jarayonlar natijasida shakllangan va ularning tuzilishi asrlar davomida davom etgan geologik oʻzgarishlarni aks ettiradi.

Manbalar

↑ „Subduction“. Encyclopaedia Britannica.
↑ „Continental crust thickness“. Nature (2024-yil 9-avgust).
↑ Press, Frank; Siever, Raymond. Earth, 4th, W.H. Freeman, 1985 — 413-bet. ISBN 978-0-7167-1743-0.
↑ „Folded mountains formation“. Geological Society.
↑ „How Mountains are Built“. Scientific American.
↑ Ulmer, S. „Fold mountains slip on soft areas“. ETH Life. ETH Zürich (2011-yil 11-avgust). Qaraldi: 2012-yil 21-fevral.
↑ „Zagros Mountains Formation“. ResearchGate.
↑ „Appalachian Mountains“. Encyclopaedia Britannica.

Turkumlar

[1] „Subduction“. Encyclopaedia Britannica.

[2] „Continental crust thickness“. Nature (2024-yil 9-avgust).

[3] Press, Frank; Siever, Raymond. Earth, 4th, W.H. Freeman, 1985 — 413-bet. ISBN 978-0-7167-1743-0.

[4] „Folded mountains formation“. Geological Society.

[5] „How Mountains are Built“. Scientific American.

[Ulmer-6] Ulmer, S. „Fold mountains slip on soft areas“. ETH Life. ETH Zürich (2011-yil 11-avgust). Qaraldi: 2012-yil 21-fevral.

[7] „Zagros Mountains Formation“. ResearchGate.

[8] „Appalachian Mountains“. Encyclopaedia Britannica.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]