Chexiya — AQSh munosabatlari
Chexiya Respublikasi va Qoʻshma Shtatlar oʻrtasidagi munosabatlar rasman 1993-yilda o‘natilgan. SSSR parchalanib ketganidan keyin va kommunistik ittifoqqa qoʻshilgan Chexoslovakiya 1993-yilda rasman ikkiga bo‘lindi. Natijada shu yildan mamlakatlar o‘rtasida munosabatlar oʻrnatildi.
 | |
 Chexiya |
 AQSh |
| Diplomatik vakolatxona | |
| Chexiya elchixonasi Vashingtonda | AQSh elchixonasi Pragada |
| Elchixona | |
| Chexiyaning AQShdagi elchisi Hynek Kmoníček | Chexiyaning AQShdagi elchisi Steve King |
_(cropped).jpg)
1989-yilda demokratik davlatga oʻtish, 1999-yilda NATOga[1] va 2004-yilda Yevropa Ittifoqiga aʼzo boʻlganidan soʻng, Chexiya asta-sekin AQShning yaqin iqtisodiy hamkori va rasmiy harbiy ittifoqchisiga aylandi. Shundan keyin ikki tomonlama aloqalar keskin yaxshilandi. terrorizmga qarshi kurashdan tortib madaniy almashinuvgacha boʻlgan sohalarda hamkorlik tobora kengayib bormoqda.
AQShning 2012-yilgi Global yetakchilik hisobotiga koʻra, chexlarning 39 foizi AQSh rahbariyatining ish faoliyatini maʼqullaydi, 26 foizi norozi va 35 foizi neytral pozitsiyada[2].
Tarixi tahrir
Birinchi jahon urushidan keyingi tahrir
1918-yil 28-oktabrda Chexoslovakiyaning tashkil topishida AQSH prezidenti Vudro Vilson va AQSH katta rol oʻynadi. Prezident Vilsonning 14 bandi, jumladan, etnik guruhlarning oʻz davlatlarini tuzish huquqi chexlar va slovaklarning birlashishi uchun asos boʻldi. Davlatning otasi va uning birinchi prezidenti Tomash Garrigue Masarik Birinchi jahon urushi paytida Qoʻshma Shtatlarga tashrif buyurgan va AQSh rasmiylari bilan yangi mamlakat asoslarini ishlab chiqishda ishlagan. Masaryk birinchi Chexoslovakiya konstitutsiyasi uchun namuna sifatida AQSh Konstitutsiyasidan foydalangan.
Ikkinchi jahon urushidan keyingi va kommunistik Chexoslovakiya tahrir
Ikkinchi jahon urushidan keyin Chexoslovakiyaga quvgʻindagi hukumati qaytib keldi. Oddiy munosabatlar 1948-yilgacha kommunistlar hokimiyatni qoʻlga kiritgunga qadar davom etdi va munosabatlar muzlab qoldi. 1968-yil avgust oyida Sovet Ittifoqining Chexoslovakiyaga bostirib kirishi AQSh-Chexoslovakiya munosabatlarini yanada murakkablashtirdi. Qoʻshma Shtatlar bu masalani Birlashgan Millatlar Tashkiloti Nizomini buzish sifatida bildirdi, ammo Sovetlarga qarshi hech qanday chora koʻrilmadi.
Baxmal inqilob tahrir
1989-yildagi baxmal inqilobdan keyin ikki tomonlama munosabatlar juda yaxshilandi. Bir paytlar AQShning ragʻbatlantirishi va inson huquqlari siyosati bilan qoʻllab-quvvatlangan dissidentlar hukumatda yuqori darajaga koʻtarilgan. Prezident Vatslav Havel Chexoslovakiya rahbari sifatidagi birinchi rasmiy tashrifida AQSh Kongressida nutq soʻzladi va 21 marta qarsaklar bilan olqishlandi. 1990-yilda, inqilobning bir yilligi munosabati bilan, Prezident Jorj H. V. Bush Praganing Vatslas maydonida hayajonli olomon oldida, demokratik Chexoslovakiya qurishda AQShni qoʻllab-quvvatlashga vaʼda berdi. Shu maqsadda AQSh hukumati siyosiy va iqtisodiy oʻzgarishlarni faol ravishda ragʻbatlantirdi.
AQSh hukumati dastlab Chexoslovakiyaning ikki alohida davlat tuzish gʻoyasiga qarshi edi, chunki boʻlinish mavjud mintaqaviy siyosiy keskinlikni kuchaytirishi mumkinligidan xavotir bildirgan. Biroq, AQSh 1993-yil 1-yanvarda Chexiya va Slovakiyani tan oldi. Oʻshandan beri AQSh va Chexiya munosabatlari iqtisodiy, siyosiy va madaniy jihatdan mustahkam boʻlib qoldi.
Hozirgi muammolar tahrir
Iroq urushi va terrorga qarshi global urush tahrir
2003-yilda Chexiya hukumati AQSh boshchiligidagi Iroqqa bosqinini qoʻllab-quvvatlash uchun Quvaytga kimyoviy qurollarga qarshi kurash boʻyicha elita mutaxassislarining kichik kontingentini yubordi[3]. Hukumatning urushni qoʻllab-quvvatlashiga qaramay, chexlarning katta qismi AQShning Iroqqa bostirib kirishiga urushgacha va bosqindan keyin darhol qarshi chiqdi. 2003-yil mart oyida oʻtkazilgan ijtimoiy soʻrov shuni koʻrsatdiki, aholining 70 foizdan ortigʻi BMT mandati boʻlsa ham urushga qarshi, chexlarning 83 foizi esa mandatsiz Iroqdagi urushga qarshi. Bundan tashqari, xuddi shu so‘rov natijalariga ko‘ra, chexlarning 82 foizi AQSh o‘zining tashqi siyosatini „o‘z kuchi va iqtisodiy manfaatlaridan kelib chiqqan holda“ asoslaydi, deb hisoblaydi[4]. Chexiyaning urushga qarshiligi dunyoning boshqa shaharlarida boʻlgani kabi koʻzga koʻrinadigan ommaviy koʻcha namoyishlari darajasiga toʻgʻri kelmadi. 2003-yil 15-fevralda Pragadagi Vatslav maydonida urushga qarshi mitingda 1500 kishi qatnashdi[5].
Raketaga qarshi mudofaa tizimi tahrir
Chexiyaning Brdy hududida raketaga qarshi mudofaa tizimini oʻrnatish rejalashtirilgan[6]. Bu Redzikowo, Polsha shahridagi raketa bilan ishlaydigan X diapazonli radar tizimi boʻlardi[7].
2008-yil avgust oyida Chexiya Xavfsizlik Axborot Xizmati (BIS) 2007-yil uchun hisobotini eʼlon qildi. Unda aytilishicha, Rossiya maxfiy agentlari (josuslari) boshidanoq Chexiya Respublikasida AQSh radarini qurishga qarshi jamoatchilik fikriga katta taʼsir koʻrsatgan[8]. 2008-yil sentyabr oyida Chexiya harbiy kontrrazvedkasi BIS hisobotini tasdiqladi[9]. „BISning taʼkidlashicha, Rossiya josusligi hozirda yuqori darajada“. Ruslarning maxfiy agentlari asosan odamlarga taʼsir qiladi, bu jamoatchilik fikriga katta taʼsir koʻrsatishi mumkin. Barak Obama Qoʻshma Shtatlar prezidenti etib saylanganidan soʻng Obama loyihani toʻxtatib qoʻyishi mumkinligi haqida taxminlar paydo boʻldi. Rejalarni buzish toʻgʻrisidagi yakuniy qaror 2009-yil 17 sentyabrda Obamaning Chexiya Bosh vaziri Yan Fisherga telefon orqali qoʻngʻiroq qilish orqali eʼlon qilindi.
2011-yil iyun oyida Chexiya mudofaa vaziri Aleksandr Vondra AQShga uning mamlakati Yevropa raketaga qarshi mudofaa tizimidan chiqayotganini aytdi va shunday dedi: „Biz Chexiya Respublikasining Ittifoq tizimida ishtirok etishi uchun kelajakda boshqa imkoniyatlarni qidiramiz; lekin Bu bizning NATOning raketaga qarshi mudofaasini qoʻllab-quvvatlashimiz haqida hech narsani oʻzgartirmaydi“[10].
2014-yil yanvar oyida Chexiya hukumati 28 ta subsonik L-159 harbiy samolyotlarini AQShga 25,8 million dollargacha boʻlgan shartnomada sotib olishni maʼqulladi.
Chexiyaning Suriyadagi himoya kuchi sifatidagi roli tahrir
2012-yil fevral oyidan boshlab Suriyadagi fuqarolar urushi kuchayishi sababli AQShning Suriyadagi elchixonasi yopildi. Polsha elchixonasi ham yopilgach, uning oʻrniga Chexiya Qoʻshma Shtatlar uchun hokimiyatni himoya qilish mas’uliyatini oʻz zimmasiga oldi[11].
Yordamga muhtoj boʻlgan barcha AQSh fuqarolari Damashqdagi Chexiya elchixonasiga borishlari kerak. AQSh Davlat departamentining sayohatga oid maslahatlari orasida „Chexiya hukumati Damashqdagi elchixonasi orqali AQShning Suriyadagi manfaatlarini himoya qiluvchi kuch vazifasini bajaradi. Chexiya Respublikasi AQSH fuqarolariga koʻrsatadigan konsullik xizmatlari doirasi juda cheklangan“[12].
Manbalar tahrir
- ↑ http://www.nato.int/docu/comm/1999/9904-wsh/pres-eng/03acce.pdf [formatsiz URL PDF]
- ↑ U. S. Global Leadership Project Report — 2012 Gallup
- ↑ „Prospect of Iraq war divides NATO“. Radio Prague (2003-yil 11-fevral). Qaraldi: 2008-yil 4-mart.
- ↑ „New poll reinforces anti-war sentiment in the Czech Republic“. Radio Prague (2003-yil 26-mart). 2005-yil 14-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 4-mart.
- ↑ „Low Turnout for Prague's Anti-war Protests“. Radio Prague (2003-yil 17-fevral). Qaraldi: 2008-yil 4-mart.
- ↑ „U.S.-Czech Events Related to Missile Defense Cooperation“. U.S. Embassy in Prague. 2008-yil 16-mayda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „Brdy, Czech Republic“. GlobalSecurity.org.
- ↑ „Ruští agenti chtějí v Česku vyvolat odpor k radaru, varovala BIS“ (2008-yil 25-sentyabr).
- ↑ „Vojenská rozvědka potvrdí zprávu BIS o aktivitách ruských služeb“ (2008-yil 28-sentyabr).
- ↑ Czech Republic Withdraws From U. S. Missile Shield Plan After Diminished Role Frustrations Huffington Post
- ↑ http://www.rttnews.com/1937629/czech-republic-new-protecting-power-for-u-s-in-syria-americans-urged-to-leave.aspx?type=gn&Node=B1 RTT News
- ↑ „International Travel Information - Syria“. 2014-yil 9-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 24-iyun.