Chexiya — Germaniya munosabatlari

Chexiya — Germaniya munosabatlari deganda, Germaniya va Chexiya oʻrtasidagi munosabatlar anglashiladi. Ikki davlat 815 km umumiy chegaralarga ega va ikkalasi ham NATO, Yevropa Ittifoqi, OECD, YXHT, Yevropa Kengashi va Jahon Savdo Tashkilotiga aʼzo.

Tarixi tahrir

Bogemiya va Moraviyaga (hozirgi Chexiya Respublikasida) VI asrda xalqlarning buyuk koʻchishining bir qismi sifatida chexlar joylashtirilgan. Keyinchalik nemis koʻchmanchilari Chexiya yerlarida ozchilikni tashkil etdilar. Ikki jamoa oʻrtasidagi munosabatlar odatda doʻstona edi. Oʻrta asrlarda Bogemiya (Chexiya) hududi hozirgi Germaniyada joylashgan Lusatiya va Bogemiya Pfalz kabi hududlargacha choʻzilgan. Chexiyada Přemyslid sulolasi yoʻq boʻlib ketganidan soʻng, Chexiya Qirolligi Lyuksemburg sulolasi, Yagellonlar va nihoyat Habsburglar tomonidan boshqarildi. Oʻttiz yillik urushda protestant chexlar Muqaddas Rim imperatori Ferdinand II ning katoliklikni qayta tiklashga urinishiga qarshilik koʻrsatdilar. 1620-yilda Oq togʻ jangida chexlar magʻlubiyatga uchragach, chex zodagonlari va oʻqimishli protestant aholisi qirib tashlangan yoki surgun qilingan. Chexiya yerlari Avstriya imperiyasining hududiga, nemis tili esa rasmiy tilga aylantirilgan. Chex tili tanazzulga yuz tutgan. Til XVIII asr oxiridagi Chexiya milliy tiklanishiga qadar xavf ostida qoldi. Birinchi jahon urushidan keyin Tomash Garrige Masarik Amerika prezidenti Vudro Vilsonni Avstriyaning uch yuz yillik hukmronligidan soʻng, Markaziy Yevropada milliy oʻzini oʻzi belgilash tamoyili asosida Chexoslovakiya davlatini barpo etishga koʻndirdi. Chexlar va nemislar oʻrtasidagi keskinlik shu vaqtda keskinlashdi.

Adolf Gitler 1939-yilda nemislar tomonidan bosib olingan Pragada

Adolf Gitler Germaniyada hokimiyat tepasiga kelganidan soʻng, natsistlar Germaniyasi hukumati qoʻshni Chexoslovakiyada millatchilik keskinligini kuchaytirishga harakat qildi va mahalliy natsistlar rahbari, Chexiya chegaralaridagi nemis ozchiligi rahbari Konrad Henleinga Chexiyaga asossiz talablar qoʻyishni buyurdi. hukumat va Birinchi Chexoslovakiya Respublikasini falaj qilishga urinish sodir etildi. Gitler tomonidan qoʻllab-quvvatlangan etnik nemis millatchilari nemis tilida soʻzlashuvchi tumanlarni Germaniya bilan birlashtirishni talab qildilar. Gʻarbiy fashistlar Germaniyasining tinchlanishi avjida, Angliya va Fransiya tomonidan qoʻllab-quvvatlangan Myunxen kelishuvi Germaniyaga Germaniya hududlarini, shu jumladan Chexoslovakiya chegarasining barcha muhim istehkomlarini berdi. Chexiya-Fransiya ittifoqiga qaramay, Chexiya rasmiylari muzokaralar olib borishga taklif etilmagan va shartnoma tuzilganidan keyingina xabardor qilingan. Himoyasiz Chexoslovakiya davlati Slovakiyaning uchdan bir qismini Vengriyaga, Chexiya va Slovakiya oʻrtasidagi yagona temir yoʻlni oʻz ichiga olgan Zaolzie hududini Polshaga berishga majbur boʻldi. Chexoslovakiya rahbariyati Londonga qochib ketdi va Gitler Chexoslovakiyaning qolgan qismini egallab oldi. Germaniyaning Chexoslovakiyani bosib olishi Markaziy Yevropadagi yagona parlament demokratiyasi boʻlgan Chexoslovakiya davlatini yoʻq qildi va Bogemiya hamda Moraviyani fashistlar imperiyasiga „qayta integratsiyalash“ ga intildi. Fashistlar bu nemis siyosati 1938-yilning yozidan boshlab Grundplanung OA (Asosiy rejalashtirish) shaklini oldi, bunda chex millatini yoʻq qilish, keyinchalik esa Generalplan Ost genotsidi kiradi.

Urush oxirida nemislarning urushdan keyingi qochib ketishi va haydab chiqarilishi doirasida Potsdam kelishuviga binoan nemis aholisi Chexoslovakiyadan chiqarib yuborildi. Bu haydashlar armiya va urush davridagi qarshilik kuchlari tomonidan amalga oshirildi. Taxminan 2,4 million etnik nemis Sharqiy va Gʻarbiy Germaniyaga deportatsiya qilindi, ulardan bir necha ming nafari halok boʻldi. Germaniya buning natijasida qochqinlar uchun tovon puli talab qilgan. Chexiya hukumati nemis ishgʻoli, urush davridagi adolatsizliklar, nemis ozchiligini fashistlar partiyasini qoʻllab-quvvatlagani, Germaniya hukumatining genotsid rejalari va Lidice qirgʻini kabi vahshiyliklarga asoslanib, qochqinlarga tovon puli toʻlashdan bosh tortgan.

Zamonaviy aloqalar tahrir

Sovuq urush tugaganidan soʻng, yangi birlashgan Germaniya Federativ Respublikasi va yangi demokratik Chexiya Respublikasi oʻrtasidagi munosabatlar iliqlashdi. 1992-yil 27-fevralda Germaniya kansleri Gelmut Kol va Chexoslovakiya prezidenti Vatslav Havel Chexiya-Germaniya deklaratsiyasi deb nomlanuvchi do‘stlik shartnomasini imzoladilar^[1]. 2012-yilda Germaniya prezidenti Yoaxim Gauk va Chexiya prezidenti Vatslav Klaus birgalikda 1942-yilda nemis kuchlari tomonidan vayron qilingan Chexiya qishlogʻi Liditsega tashrif buyurishdi va bu Chexiya-Germaniya yaqinlashuvidan darak berdi. Shengen kelishuvi natijasida ikki davlat oʻrtasida chegara nazorati yoʻq va ularning chegaralari bir-biriga toʻliq ochiq. Bir davlat fuqarolari, shuningdek, Yevropa Ittifoqining ishchilar uchun harakatlanish erkinligi natijasida boshqa davlatga erkin koʻchib oʻtishlari va ishlashlari mumkin.

Erkin Bavariya davlati bilan aloqalar tahrir

2010-yil dekabr va 2011-yil noyabr oylarida Horst Seehofer Chexiya Respublikasiga tashrif buyurgan Bavariyaning birinchi vaziri-prezidenti boʻldi. Bu Ikkinchi Jahon urushidan keyin Sudet nemislarini quvib chiqarish boʻyicha bahsdagi muhim qadam deb hisoblangan. 2013-yil fevral oyida Chexiyaning oʻsha paytdagi Bosh vaziri Petr Nechas Bavariya Erkin davlatiga tashrif buyurgan birinchi Bosh vazir boʻlgan. Bavariya parlamenti oldida soʻzlagan nutqida u Sudet nemislarining quvilganidan afsusdaligini bildirgan^[2].

2014-yil 4-dekabr kuni vazir-prezident Horst Seehofer Chexiya Respublikasida erkin Bavariya davlatining vakolatxonasini ochdi. Ochilish marosimining mehmonlari orasida Chexiya Bosh vaziri Bohuslav Sobotka va koʻplab Chexiya va Bavariya vazirlari bor edi. Zeexofer o‘z nutqida Bavariya va Chexiya o‘rtasidagi mustahkamlanib borayotgan do‘stlik ramzi va umumiy Yevropa uchun Chexiya Respublikasida Bavariya vakolatxonasining tashkil etilishini yuqori baholadi. Bavariya vakolatxonasi muloqot, doʻstlik va hamkorlik uchun joy boʻlishi kerak deyildi^[3].

Taʼlim aloqalari tahrir

Deutsche Schule Prag

Deutsche Schule Prag — Pragadagi nemis xalqaro maktabi.

Manbalar tahrir

Adabiyotlar tahrir

Detlef Brandes va Vatslav Kural (tahrir.): Der Weg in die Katastrophe. Deutsch-tschechoslowakische Beziehungen 1938-1947 . Klartext, Essen 1994, 255 pp.
Vatslav Kural: Konflikt anstatt Gemeinschaft? Tschechen und Deutsche im tschechoslowakischen Staat (1918-1938) . Ústav mezinárodních vztahů, Praga 2001, 359 pp.
Vatslav Kural: Konfliktning oʻzi. Češi a Němci ve Velkoněmecké říši a cesta k odsunu (1938-1945) . Ústav mezinárodních vztahů, Praga 1994, 296 bet.

Havolalar tahrir

[1] German-Czech relations positive despite the past

[2] „ZEIT ONLINE | Lesen Sie zeit.de mit Werbung oder im PUR-Abo. Sie haben die Wahl“.

[3] „Bayern in Prag – Bayerisches Landesportal“.

[1]

[2]

[3]

Chexiya — Germaniya munosabatlari



Chexiya	Germaniya