Vikipediya

Christine de Pizan

Christine de Pizan yoki Pisan (fransuzcha talaffuzi: [kʁistin də pizɑ̃] ( tinglang); oʻzbekcha: Pizalik Kristina; 1364-yil sentyabr — taxminan 1430), Fransiya qiroli Charles VI va bir qancha fransuz gersoglarining saroyida xizmat qilgan shoira va yozuvchi. Kelib chiqishi italyan.

Christine de Pizan
Tavalludi 1364-yil sentabr
Venetsiya Respublikasi
Vafoti tax. 1430-yil
Fuqaroligi Fransiya
Kasbi yozuvchi
Turmush oʻrtogʻi Etienne du Castel
Bolalari Jean du Castel
Otasi Thomas de Pisan

Christine de Pizan erining vafotidan keyin Fransuz qirollari huzurida yozuvchi, shoira sifatida faoliyat yuritgan. Christinening homiylari Orlean gersoglari Louis I, Burgundiyalik Philip Bold va uning oʻgʻli John Fearlesslar (oʻzbekcha: Qoʻrqmas Jon) edi. Uning romanlari, sheʼrlar va tarjimayi hollari eng qadimgi feministik asarlar hisoblanadi. Bundan tashqari u adabiy, tarixiy, falsafiy, siyosiy va diniy sharhlar va tahlillarni ham yozgan[1][2][3]. Uning eng mashhur asarlari "The Book of the City of Ladies" va "The Treasure of the City of Ladies" boʻlib, ikkalasi ham John Fearless uchun yozilgan. Christinening zodagonlar uchun yozilgan maslahat kitoblari XVI asrgacha nashr etilgan.

Oʻtgan oʻn yilliklarda Christinening asarlari olimlar Charity Cannon Willard, Earl Jeffrey Richards, Suzanne Solente, Mathilde Laigle va Marie-Josephe Pinetning saʼy-harakatlari bilan yana mashhurlik pogʻonasini egallagan.

Shaxsiy hayoti

tahrir

Christine de Pizan 1364-yilda Italiyaning Venetsiya Respublikasida tugʻilgan. Otasi Tomas Pizan nomi bilan mashhur boʻlib, oila Bolonya janubi-sharqidagi Pizzano qishlogʻida yashagani uchun shunday nom bilan atalgan. Otasi shifokor, saroy astrologi va Venetsiya Respublikasi maslahatchisi lavozimlarida ishlagan[4]. Tomas de Pizan Charles V saroyiga qirol munajjimi etib tayinlangan. 1368-yilda Christine Parijga koʻchib oʻtgan.1379-yilda Christine de Pizan notarius va qirollik kotibi Etienne du Castel bilan oila qurgan[5].

Uch farzand onasi boʻlgan Christinening qizi 1397-yilda Poissydagi Dominikan abbatligida malika Mariega hamroh rohiba boʻldi[6]. Christinening eri otasi oʻlimidan bir yil o‘tib, 1389-yilda vabodan vafot etdi[5]. Christineni onasi uni va bolalarini qoʻllab-quvvatlash maqsadida ularning yonida qoldi[4]. U erining merosiga egalik qilmoqchi boʻlgan, baxtga qarshi erining qarzdorligi borasida bir talay daʼvolar muammosiga duch keldi[6].1389-yil 4-iyun kuni qirolning maslahatchilari arxiyepiskopi Sens va François Chantprime tomonidan unga qarshi qoʻyilgan daʼvo boʻyicha hukmda Christine „damoiselle“ va „widow of Estienne du Castel“ yaʼni ,,Estienne du Castelning bevasi'' deb atalgan[7].

Ijodiy faoliyati

tahrir

Oʻzini va oilasini boqish uchun Christine sud kotibi boʻldi. 1393-yilga kelib u sevgi balladalarini yoza boshladi, bu saroydagi badavlat homiylarning eʼtiborini tortdi[8]. Christine sermahsul yozuvchiga aylandi. Uning kitoblarini ishlab chiqarishdagi mahorati va notinch siyosiy davrda homiylikdan mohirona foydalanishi unga Yevropadagi birinchi professional ,,Woman of letters'' unvoniga sazovor bo'ldi[5]. Garchi Venetsiyada tugʻilgan boʻlsa-da, Christine Fransiya uchun qizgʻin millatchilikni ifoda etgan. Moliyaviy jihatdan u fransuz qirollik oilasiga tobe boʻlib qoldi va oʻzining ilk balladalarini uning aʼzolariga, jumladan Bavariya Isabeau, Louis I, Orlean gersogi va Marie Berryga bagʻishladi. 1402-yilda u qirolicha Isabeauni „Fransiyaning yuksak, ajoyib toj kiygan malikasi, juda shubhali malika, omadli soatda tugʻilgan qudratli xonim“ deb taʼriflagan[9].

 
Christinening "Le livre des trois vertus" kitobining bir sahifasi. Tasvirda koʻrsatilgan uch fazilatli farishta Christineni oʻlimdan saqlamoqda.

Charles VI Fransiyani boshqaryotgan pallada, u bir qator ruhiy tushkunliklarni boshdan kechirgan va bu fransuz monarxiyasi uchun yetakchilik inqiroziga sabab boʻlgan[5]. U koʻpincha sudda ishtirok etmaganligi tufayli faqat qirollik kengashining roziligi bilan qaror qabul qilishi mumkin edi[10]. Qirolicha Isabeau eri sudda boʻlmaganida nominal ravishda boshqaruv uchun mas’ul edi, lekin qirol oilasi aʼzolari oʻrtasidagi janjalni bartaraf eta olmadi[10]. Oʻtmishda Kastiliyalik Blanche qirollik saroyining barqarorligida markaziy rol oʻynagan va Fransiya regenti vazifasini bajargan. Christine qirolicha Blanchega ishora qilib, qirolicha Isabeauga bagʻishlab, ayollarning fazilatlari haqida bir qator asarlarni nashr etdi.

Christine Fransiyaga troyanlar avlodlari tomonidan asos solingan va uni qirollik oilasi boshqarishi Aristotel idealiga amal qiladi, deb hisoblagan[9]. 1400-yilda Christine L'Épistre de Othéa a Hector (Oteyaning Gektorga maktubi) asarini nashr etdi[9]. Birinchi marta nashr etilganda, kitob Fransiyaning potensial regenti sifatida koʻrilgan Charles VI ning ukasi Louis Orleanga bagʻishlangan edi[11]. L'Épistre de Otheaʼda Troyalik Gektor donolik maʼbudasi Othea tomonidan davlat ishlari va siyosiy fazilatlar boʻyicha oʻqitiladi[9]. Christine 1400-yilda L'Épistre de Othéa a Hector ning boy tasvirlangan hashamatli nashrlarini chiqargan 1408-1415-yillar orasida Christine kitobning keyingi nashrlarini chiqargan[11]. Faoliyati davomida u kitobning qayta bagʻishlangan nashrlarini, jumladan, homiylar uchun moʻljallangan muqaddimalarini[12], 1403-yilda Philip Boldga atalgan nashrini va 1404-yilda Jean Berry va Angliyalik Henry IV uchun nashrlarni chop ettirdi. Mamlakatda qonunlar matni haligacha uzluksiz rulonli holatda ishlab chiqarilgan edi, lekin tobora yangi qonunlar hujjati bilan almashtirildi. Qirol oilasi aʼzolari kitoblarni buyurtma qilish orqali yozuvchilarga homiy boʻlishdi. Materiallar arzonlashgani sari kitob savdosi rivojlandi, shuning uchun yozuvchilar va noshirlar oʻzlarining kutubxonalarini yaratishga qodir boʻlgan fransuz zodagonlari uchun kitoblar ishlab chiqardilar. Shunday qilib, Christinening uni doimiy ravishda moliyaviy qoʻllab-quvvatlagan va qirollik saroyi va qirollik oilasining turli guruhlari — Burgundiya, Orlean va Berry bilan bogʻlangan yagona homiysi yoʻq edi har birining oʻz sudlari bor[12]. Faoliyati davomida Christine individual homiylar uchun bir vaqtda pullik loyihalarni amalga oshirdi va keyinchalik bu asarlarni Fransiya zodagonlari orasida tarqatish uchun nashr etdi[12].

1402-yilda Christine mashhur adabiy munozarada ishtirok etdi, „Querelle du Roman de la Rose“[6]. Christine Jean de Meunning mashhur "Romance of the Rose" asarining adabiy xizmatlarini shubha ostiga qoʻydi, u saroy sevgisining anʼanalarini kinoya qiladi, shu bilan birga ayollarni vasvasadan boshqa narsa sifatida tanqidiy tasvirlaydi[13]. Fransuz va ingliz qirollari oʻrtasidagi Yuz yillik urush oʻrtasida Christine 1403-yilda "Le Chemin de long estude" orzu allegoriyasini yozgan. Birinchi shaxsda yozgan holda,Cumaean Sibyl u bilan birga sayohat qiladi va toʻrtta allegoriya — boylik, zodagonlik, ritsarlik va donolik oʻrtasidagi dunyo holati haqida bahs-munozaraga guvoh boʻladi[14]. Christinning fikricha, adolatni yer yuziga kerakli fazilatlarga ega boʻlgan yagona monarx olib kelishi mumkin[10].

1404-yilda Christine Charles V ning hayotini xronika qilib, uni ideal qirol va siyosiy rahbar sifatida tasvirlagan, Le Livre des fais et bonnes meurs du sage roy Charles V[9]. Solnoma Burgundiyalik Philip Bold tomonidan topshirilgan va xronikada Christine qirollik saroyining holati haqida hukm chiqargan. Charles V ning lotin tilini oʻrganishdagi saʼy-harakatlarini maqtar, zamondoshlari qonunni oʻqish uchun begonalarga murojaat qilishlari kerakligi haqida afsusda edi[11]. Kitob tugashidan oldin Philip Bold vafot etdi va Christine 1405-yilda yangi homiy topish maqsadida bu kitobni Berry gersogi Jeanga taklif qildi[11]. U Philipp Boldning vorisi kitobi uchun 1406-yilda 100 livr toʻlagan va 1412- yilgacha uning sudidan kitoblar uchun toʻlovlarni olgan[12].

1405-yilda Christine "Le Livre de la cité des dames" ("Xonimlar shahri kitobi „) va “Le Livre des trois vertus „ (Uch fazilat kitobi, “Xonimlar shahri xazinasi" deb nomlanuvchi) kitoblarini nashr etdi[15]. Le Livre de la cité des dames kitobida Kristin qirolicha Zenobiya kabi intellektual va qirollik ayol rahbarlarini taqdim etdi[11]. Christine ,,Le Livre des trois vertus'' asarini Neversning dauphine Margaretiga bagʻishlab, yosh malika nima oʻrganishi kerakligi haqida maslahat berdi[15]. Qirolicha Isabeauning toʻngʻich oʻgʻli Guyennelik Louis voyaga yetganida, Christine dono va samarali hukumatni targʻib qilish niyatida unga uchta asar yozdi. Uchta asarning eng qadimgisi yoʻqolgan. 1407-yilda nashr etilgan va dauphinga bagʻishlangan "Livre du Corps de policie " (The Book of the Body Politic) asarida Christine siyosiy risolani oʻrnatdi, unda oʻrta asrlar oxiridagi Yevropa jamiyatining urf-odatlari va hukumatlari tahlil qilinadi va tavsiflanadi. Christine irsiy monarxiyalarni yoqlab, knyazlar yoki savdo gildiyalari tomonidan boshqariladigan Italiya shahar-davlatlariga murojaat qilib, „bunday boshqaruv umumiy manfaatlar uchun umuman foyda keltirmaydi“ deb taʼkidladi[9]. Christine shuningdek, bir necha boblarni qirolning harbiy rahbar sifatidagi vazifalariga bagʻishlagan va u harbiy sinfning jamiyatdagi rolini batafsil tasvirlab bergan[16].

Fuqarolar urushi

tahrir

Fransiya 1405-yilda boshlangan keng koʻlamli fuqarolar urushi arafasida edi[16]. 1407-yilda John Fearless yaʼni Brugundiyalik John I, Orleanlik Louisga suiqasd qilish uchun buyruq bergani sababli Fransiyani inqirozga solib qoʻydi[10]. Burgundiya gersogi suiqasdga sherikligi maʼlum boʻlgach, Parijdan qochib ketdi, biroq Othee jangidagi harbiy gʻalabadan soʻng 1408-yil oxirida Charles VI nomidan Fransiya regenti etib tayinlandi[16]. Christinega harbiy urush haqida risola yozishni kim topshirgani aniq emas, lekin 1410-yilda Christine ritsarlik boʻyicha "Livre des fais d’armes et de chevalerie" ("Qurollarning jasoratlari kitobi") nomli qoʻllanmani nashr etdi[17]. Kitob uchun Christine 1411-yilning boshida qirollik xazinasidan 200 livre olgan[16]. Muqaddimada Christine qoʻllanmani lotin tilini yaxshi bilmaydigan harbiy amaliyotchilar oʻqishi uchun fransuz tilida nashr qilganini tushuntirdi. Kitob Honoré Bonet tomonidan ilgari surilgan adolatli urush nazariyasi muhokamasi bilan ochildi. Christine shuningdek, Vegetius, Frontinus va Valerius Maksimus kabi harbiy urush haqidagi klassik yozuvchilarga ham murojaat qildi[18]. Christine oʻlim jazosi, qoʻshinlarga haq toʻlash, shuningdek, tinch aholi va harbiy asirlar bilan muomala qilish kabi Urush qonunlari deb atagan zamonaviy masalalarni muhokama qildi. Christine jangovar sud jarayoniga qarshi chiqdi, lekin oʻrta asrlarda hukumat Xudo jangga egalik qiluvchi mutlaq hokim ekanligi va urushlar adolatning toʻgʻri bajarilishi ifodasidir degan fikrni olgʻa surgan. Shunga qaramay, u urushda „koʻp katta gunohlar, tovlamachilik va ogʻir ishlarga, shuningdek, zoʻrlash, oʻldirish, majburan qatl qilish va oʻt qoʻyish“ sodir boʻlishini tan oldi[18]. Christine suveren qirollarga urush olib borish huquqini cheklab qoʻydi, chunki ular davlat boshligʻi sifatida oʻz fuqarolarining farovonligi uchun javobgar edilar[16]. 1411-yilda saroy zodagonlariga qoʻshin toʻplashni taqiqlovchi farmon eʼlon qilindi[10].

Fransiyada fuqarolar urushi boshlanganidan soʻng, 1413-yilda Christine yosh dauphinga Livre de la Paix (The Book of Peace) ni nashr qilib, uni qanday qilib yaxshi boshqarish boʻyicha koʻrsatma berdi[19]. ,,Livre de la Paix'' Christinening soʻnggi yirik ishi boʻlishi kerak edi va uning yaxshi boshqaruv haqidagi fikrlarini batafsil bayon qilgan[10]. Bu davr fuqarolar urushi va amakivachchasini oʻldirgani uchun John Fearless javobgarlikka tortishga boʻlgan muvaffaqiyatsiz urinishlar bilan ajralib turdi. Christine Guyennelik Louis bilan toʻgʻridan-toʻgʻri murojaat qilib, uni Fransiyada tinchlik oʻrnatishni davom ettirishga undadi[10]. U „Oʻz ichida boʻlingan har bir shohlik vayron boʻladi, oʻziga qarshi boʻlingan har bir shahar va uy turolmaydi“, deb taʼkidlagan[10]. Christine qirollik saroyining elchisi boʻlgan William Tignonville bilan tanish edi va Tignonvillening Armagnac-Burgundiya fuqarolar urushi haqidagi nutqlariga havola qildi[10]. Christine odil hukmdorning utopik tasavvurini chizdi, u keksa va donolardan maslahat oladi. Yerda ham, osmonda ham tinchlik va adolat boʻlishi mumkinligi haqida bahslashar ekan, Christine ,,Le Chemin de long estude'' asarida tilga olgan Dante, taʼsirida boʻlgan. Christine adolatni zudlik bilan amalga oshirish va munosib oʻrnak koʻrsatish orqali dauphinni hurmatga loyiq boʻlishga undadi. Christine yosh shahzodalarni oʻz fuqarolariga oʻzlarini ochiq qilishga, gʻazab va shafqatsizlikdan qochishga, erkin, rahmdil va rostgoʻy harakat qilishga chaqirdi. Christinening fazilatli nasroniy shahzoda haqidagi talqini Avliyo Benedict, Peter Abelard va Ciceroning hukmdorlarga maslahati asosida qurilgan[10].

 
Christine de Pizan oʻz kitobini Fransiya qirolichasi Bavariyalik Isabeauga taqdim etmoqda.

1414-yilda Christine qirolicha Isabeauga oʻz asarlarining ajoyib bezatilgan toʻplamini sovgʻa qildi (hozirgi Britaniya kutubxonasi Harley 4431 deb nomlanadi)[10]. Toʻplamda Christinening 30 ta asari va 130 ta miniatyura bor edi[12]. Kitoblarni chop etishni undan qirolicha soʻragan edi. Asar bejirim miniatyuralarining yorqinligi bilan ajralib turadi; Unda Christinening oʻzi va uning oʻtmishdagi qirollik homiylari tasvirlangan. Egalik va mualliflik belgisi sifatida ochilish old qismi qirolicha Isabeauga Christinening kitobi taqdim etilganini tasvirlaydi[12].

1418-yilda Christine Agincourt jangida oila aʼzolarini yoʻqotgan ayollar uchun ,,Epistre de la prison de vie Humaine''(Inson hayoti qamoqxonasi haqida maktub) sarlavhasi ostida tasalli nashr etdi[19]. Unda Christine yer yuzida tinchlik boʻlishi mumkinligiga hech qanday optimizm yoki umid bildirmagan; Buning oʻrniga u ruh doʻzaxda qamalgan kabi tanamizda qamalgan degan fikrni bildirdi. Oʻtgan yili u ,,Epistre de la prison de vie Humaine'' Mariega taqdim etgan edi[10]. Bourbon gersogligining maʼmuri, uning eri ingliz asirligida edi[15].

Tarixchilarning fikriga koʻra, Christine hayotining soʻnggi oʻn yilini fuqarolar urushi va Parijning inglizlar tomonidan bosib olinishi tufayli Dominikandagi Poissy monastirida oʻtkazgan[19]. Qirol saroyidan uzoqda uning adabiy faoliyati toʻxtadi[5]. Biroq, 1429-yilda, Joan Arc inglizlar ustidan harbiy g‘alaba qozonganidan so‘ng, Christine "Ditie de Jehanne d’Arc" ("Janna d’Ark haqida ertak ") sheʼrini nashr etdi[19]. Charles VII ning toj kiyishidan bir necha kun oʻtgach nashr etilgan Christine yangilangan optimizmni bildirdi. U Joanni Merlin, Cumaean Sibyl va Avliyo Bede tomonidan bashoratlarning amalga oshishi sifatida koʻrsatdi va Charles VII ga bashoratlarini bajarishga yordam berdi[10].

Christine 1430-yilda yaʼni, Janna d’Ark inglizlar tomonidan sudlanib, qatl etilishidan oldin vafot etgan deb ishoniladi[5]. Uning oʻlimidan soʻng, Fransiyadagi siyosiy inqiroz qirolicha Isabeauning tirik qolgan yagona oʻgʻli Charles VII va Burgundiya gersogi sifatida John Fearless vorisi Philip Good 1435-yilda Arras sulhini imzolashi bilan hal qilindi[10].

Ishlar

tahrir
 
"The Book of the City of Ladies" asaridan tasvir. Christine oʻz tadqiqotida „Toʻgʻrilik“, „Aql“ va „Adolat“ timsollari oldida koʻrsatilgan va „Cité des dames“ ni qurishda Adolat bilan birga ishlaydi[20].

Christine nasrda ham, sheʼriyatda ham koʻplab xalq tilidagi asarlar yaratdi. Uning asarlari orasida siyosiy risolalar, shahzodalar uchun oynalar, maktublar va sheʼrlar mavjud. Christinening "Le Dit de la Rose" (,,Atirgul ertagi „) kitobi 1402-yilda Jean de Meunning Guillaume de Lorris versiyasining davomi boʻlgan va ayollarni shunday tasvirlagan juda mashhur “Romance of the Rose" kitobiga toʻgʻridan-toʻgʻri hujum sifatida nashr etilgan. fitnachilar. Kristinning taʼkidlashicha, Meunning qarashlari ayollarga nisbatan notoʻgʻri, qoʻpol, axloqsiz va tuhmatdir. Kristin qirollik kotibi Jan de Montreuil bilan yuzma-yuz kelganida, u asarni maqtagan qisqa risolani yozganida, asarning adabiy fazilatlari haqida munozaraga sabab boʻldi. Kristin va Janni qizgʻin bahsda himoya qilgan yana ikki erkak qirollik kotiblari oʻrtasida bahs davom etdi[21]. Ayirboshlash avjida Christine "Querelle du Roman de la Rose" (Atirgul bahsi haqidagi maktublar) ni nashr etdi[22]. Bu uzr soʻragan javobda Christine oʻzining yozish uslubini kamsitadi va ritorik strategiyadan foydalanib, oʻz maʼnosiga qarshi yozish orqali antifrazadeb ham ataladi[8].

1405-yilga kelib, Christine oʻzining eng mashhur adabiy asarlari — "Xonimlar shahri kitobi" (Le Livre de la cité des dames) va "Xonimlar shahri xazinasi" (Le Livre des trois vertus) ni yozib tugatdi. Ulardan birinchisi ayollarning jamiyatga o‘tmishda qo‘shgan hissalarining ahamiyatini ko‘rsatsa, ikkinchisi esa barcha toifadagi ayollar uchun foydali boʻlgan, ularni fazilatli qilib tarbiyalaydigan asar edi[6].

"Xonimlar shahri kitobi" da Christine ayollar qadrlanadigan va himoya qilinadigan ramziy shaharni yaratdi. U uchta allegorik figurani — Aql, Adolat va Toʻgʻrilikni — oʻsha davrda adabiyotning umumiy namunasida yaratdi, oʻsha davrda koʻplab kitoblar va sheʼrlar gʻoyalar yoki his-tuygʻularni ifodalash uchun bir xil allegorik figuralardan foydalangan. U dialogga, savol va javob oʻrtasidagi harakatga kiradi, bu allegorik raqamlar bilan butunlay ayol nuqtai nazaridan[23]. Birgalikda ular barcha ayollar uchun muhim masalalar boʻyicha gapirish uchun forum yaratadilar. Faqat ayol ovozlari, misollar va fikrlar ushbu matn ichida dalil beradi. Xonim sabab, xususan, Christinening taʼkidlashicha, ayollarning stereotiplari faqat ayollarning suhbatga kirishiga toʻsqinlik qilsa, saqlanib qolishi mumkin[23].

,,Xonimlar shahri''da Christine erkaklar va ayollarning fazilatlari bir-biridan farq qiladimi yoki yoʻqligi haqidagi munozarani muhokama qildi, bu Oʻrta asrning oxirlarida Yevropada tez-tez muhokama qilinadigan mavzu, ayniqsa Aristotelning fazilat axloqi va uning ayollar haqidagi qarashlari kontekstida[24]. Christine erkaklar va ayollar Xudo qiyofasida yaratilgan va har ikkalasida ham Xudoning marhamatini qabul qila oladigan ruhlari bor, degan diniy dalilni qayta-qayta ishlatgan. ,,Xonimlar shahri'' aholisi orasida aziz avliyolar, Eski Ahddagi ayollar vaGiovanni Boccaccio tasvirlagan antik butparastlikdagi solih ayollar bor[24].

"Xonimlar shahri xazinasi" asarida Christine ayollarning „jamiyatiga“ murojaat qilib, ularga fazilatga erishish yoʻllari haqida koʻrsatma berdi. U barcha ayollar kamtarlik, mehnatsevarlik va axloqiy toʻgʻrilikka qodir ekanligi va tegishli maʼlumotga ega boʻlgan barcha ayollar xayoliy ,,Xonimlar shahri''ning munosib aholisi boʻlishlari mumkin degan pozitsiyani egalladi. Christine oʻz hayotiga tayanib, ayollarga XV asr boshlarida fransuz jamiyati xavf-xatarlaridan qanday qutulish haqida maslahat berdi[8]. Hippolik Augustine va boshqa avliyolarga murojaat qilib, Christine oliyjanob xonim qanday qilib Xudoning sevgisiga erishishi mumkinligi haqida maslahat berdi. Christine ayollarning muvaffaqiyati uchun eng muhim boʻlgan uchta fazilatni ifodalovchi Xudoning qizlari — aql, toʻgʻrilik va adolat — allegorik figuralari orqali gapiradi. Christine ushbu uchta fazilatning dunyoviy misollari orqali ayollarni hayotlarida maʼno topishga va munosib harakatlarga erishishga undadi. Christinening taʼkidlashicha, ayollarning muvaffaqiyati ularning gapirish va yozishni samarali boshqarish va vositachilik qilish qobiliyatiga bogʻliq[8].

Christine oʻz asarini yaratishda hamkorlik qilish uchun boshqa ayollarni qidirdi. U biz bilgan qoʻlyozma illyustratorini Anastasia deb ataydi, uni oʻz davrining eng iqtidorlisi deb taʼriflagan[25].

Taʼsiri

tahrir

Christine hayoti davomida 41 ta sheʼr va nasriy asarlarni nashr etdi va u Yevropada birinchi professional ayol yozuvchi sifatida shuhrat qozondi. U shu qadar ishonchga erishdiki, qirollik nashriga topshirdi va zamonaviy ziyolilar uning asarlarining nusxalarini kutubxonalarida saqlab qolishdi[8].

1430-yilda Christinening vafotidan soʻng, uning ijodi turli mualliflar tomonidan tan olindi va uning asarlari mashhur boʻlib qoldi. Uning "Le Livre de la cité des dames" kitobi nashrda qoldi. Uning Gollandiyadagi nashri XV asrdan beri mavjud boʻlib, fransuzcha nashrlari hamon 1536-yilda chop etilayotgan edi[8]. 1521-yilda "Xonimlar shahri kitobi" ingliz tilida nashr etilgan[8]. Christinening "Le Livre des trois vertus"("Xonimlar shahri xazinasi")asari XV-XVI asrlarda qirollik ayollari uchun muhim manbaga aylandi. Fransiyaning regenti boʻlgan Anne buni oʻzining 1504-yilda Bourbon yerlarining agnatik merosxoʻri boʻlgan qizi Syuzanna gersogi uchun yozilgan,,Enseignemens'' kitobi uchun asos sifatida ishlatgan. Christinening malikalarga bergan maslahatlari Fransiya va Portugaliya qirollik oilalari orasida qoʻlyozma yoki bosma kitoblar sifatida tarjima qilingan va tarqatilgan[11]. ,,City of Ladies'' XVI asr fransuz ayol yozuvchilari, jumladan Anne de Beaujeu, Gabrielle de Bourbon, Marguerite de Navarre va Georgette de Montenay tomonidan tan olingan va unga havola qilingan[14].

Christinening siyosiy asarlari ham eʼtiborni tortdi. ,,Livre de la paix''ga gumanist Gabriel Naude havola qilingan va Christinega Denis Diderot, Louis Moreri va Prosper Marchand tomonidan ensiklopediyalarda katta katta hajmdagi matnlar berilgan[14]. 1470-yilda Jean V de Bueil Le Jouvensdagi qamaldan qal’a yoki shaharni himoya qilish uchun zarur boʻlgan qoʻshinlar va materiallar haqida Christinening batafsil maʼlumotlarini takrorladi[16]. ,,Livre des fais d'armes et de chevalerie'' 1488-yilda kitob bosmachi Antoine Verard tomonidan toʻliq nashr etilgan, ammo Verard bu uning Vegetiy tarjimasi ekanligini daʼvo qilgan[16]. Philippe Le Noir 1527-yilda ,,L'Arbre des Batailles et fleur de chevalerie'' (Janglar daraxti va ritsarlik guli) nomi ostida Christine kitobining qisqartirilgan versiyasini yozgan[16].

,,Livre des fais d'armes et de chevalerie'' 1489-yilda William Caxtontomonidan Henry VII uchun ingliz tiliga tarjima qilingan va bir yil o‘tib "The Book of Fats of Arms and of Chivalry" nomi ostida chop etilgan, muallif sifatida Kristinni yozgan[16]. ,,The Book of Ladies'' va ,,Livre du corps de policie'' (The Book of Body Politic) ning inglizcha nashrlari 1521-yilda Christinega muallif sifatida murojaat qilmasdan chop etilgan. Elizabeth I oʻzining sud kutubxonasida "The Book of the City of Ladies", "L'Épistre de Othea a Hector „ (Oteyaning Gektorga maktubi) va “The Book of Feats of Arms and of Chivalry"ning nusxalari bor edi. Ingliz qirolichasining mulki orasida ,,Xonimlar shahri''dan sahnalar tasvirlangan gobelenlar ham bor edi[10]. Biroq, XIX asrning boshlarida Raimond Thomassy Christinening siyosiy asarlarining umumiy sharhini nashr etganida, u bu yozuvlarning zamonaviy nashrlari nashr etilmaganini va Christine siyosiy nazariyotchi sifatida maʼlum boʻlmay qolganini taʼkidladi[10]. Suzanne Solente, Mathilde Laigle va Marie-Joseph Pinet XX asrda Fransiyada unutilgan, ammo boshqa joylarda qayd etilgan yozuvchi sifatida de Pizan ijodini qayta tiklashga hissa qoʻshgan. Masalan, Laigle ispan yozuvchilari de Pizanning asaridan koʻp miqdorda oʻzlashtirishganini, garchi u oʻsha tilga tarjima qilinmagan boʻlsa-da, payqagan[26].

De Pizanning klassik falsafa va insonparvarlik g‘oyalari aralashmasi o‘sha davrdagi boshqa mashhur mualliflar uslubiga mos kelgan bo‘lsa-da, uning ayollarni ochiqchasiga himoya qilishi xuddiki, meʼyordan chiqish edi. Oʻz asarlarida u ayollarni Ovidning "Art of Love", Jean de Meunning „Romance of the Rose“ va Matheolus's Lamentations“ kabi mashhur misoginist matnlarga qarshi oqladi. Uning faolligi zamonaviy feministlarni hayratga soldi[8]. Simone de Bovuar 1949-yilda yozgan ediki, Épître au Dieu d’Amour „biz oʻz jinsdoshlarini ya'ni ayollarni himoya qilish uchun qalam olgan ayolni birinchi marta koʻrishimiz“[27].

1979-yilgi "The Dinner Party" asari Christine de Pizanni asl ijodkor ekanligini koʻrsatadi. 1980-yillarda Sandra Hindman Christinening nashr etilgan asarlarini yoritishda keltirilgan siyosiy voqealar haqidagi tadqiqotini nashr etdi[10].

Asarlari roʻyxati

tahrir
  • Enseignements moraux (1395)
  • L'Épistre au Dieu d’amours (1399)
  • L'Épistre de Othea a Hector (1399-1400)
  • Dit de la Rose (1402)
  • Cent Ballades d’Amant va de Dame, Virelays, Rondeaux (1402)
  • Le Chemin de long estude (1403)
  • Livre de la mutation de Fortune (1403)
  • La Pastoure (1403)
  • Le Livre des fais et bonnes meurs du sage roy Charlz V (1404)
  • Le Livre de la cité des Dames (1405)
  • Le Livre des trois vertus (1405)
  • L’Avision de Christine (1405)
  • Livre du Corps de Policie (1407)
  • Livre des fais d’armes va chevalerie (1410)
  • Livre de paix (1413)
  • Epistre de la qamoqxona de vie humaine (1418)
  • Les sept psaumes allégorisés
  • Ditie de Jehanne d’Arc (1429)

Yana qarang

tahrir
  • Antuan Verard
  • Fransuz tilidagi shoirlar roʻyxati
  • Xalq adabiyoti
  • Ayollar tarixi

Manbalar

tahrir
  1. ↑ „Christine de Pizan“. departments.kings.edu. Qaraldi: 2021-yil 17-iyun.
  2. ↑ Kelly, F. Douglas. „Reflections on the Role of Christine De Pisan as a Feminist Writer.“ SubStance, vol. 1, no. 2, 1971, pp. 63-71. JSTOR, www.jstor.org/stable/3684605. Accessed 17 June 2021.
  3. ↑ Adams, Tracy (1 June 2017). "Christine de Pizan". French Studies 71 (3): 388–400. doi:10.1093/fs/knx129. ISSN 0016-1128. https://doi.org/10.1093/fs/knx129. 
  4. ↑ 4,0 4,1 Brown-Grant 1999.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Schaus 2006.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Willard 1984.
  7. ↑ Famiglietti 2015.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 8,7 Redfern 1995.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 Langdon Forhan 2017.
  10. ↑ 10,00 10,01 10,02 10,03 10,04 10,05 10,06 10,07 10,08 10,09 10,10 10,11 10,12 10,13 10,14 10,15 10,16 Green 2010.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 Krueger 1998.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 McGrady 1998.
  13. ↑ Quilligan 1991.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Altmann & McGrady 2003.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Adams 2014.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 16,4 16,5 16,6 16,7 16,8 Willard & Willard 2010.
  17. ↑ Goodman 1998.
  18. ↑ 18,0 18,1 Whetham 2009.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 Allen 2005.
  20. ↑ Biggs 2013.
  21. ↑ S. Bourgault and R. Kingston, Christine de Pizan: The Book of the City of Ladies, page xx.
  22. ↑ Chicago et al. 1979.
  23. ↑ 23,0 23,1 Campbell 2003.
  24. ↑ 24,0 24,1 Bejczy 2011.
  25. ↑ Ripley 2019.
  26. ↑ Christine de Pizan 2019.
  27. ↑ Schneir 1994.

Adabiyotlar

tahrir
  • Adams, Tracy (2014), Christine de Pizan and the Fight for France, Penn State Press, ISBN 9780271066332.
  • Ainonen, Tuija (31 March 2017), „Internship in Ancient, Medieval and Early Modern Manuscripts“, Medieval Manuscripts Blog, British Library.
  • Allen, Prudence (2005), The Concept of Woman: The Early Humanist Reformation, 1250–1500, Part 2, Wm. B. Eerdmans Publishing, ISBN 978-0-8028-3347-1.
  • Altmann, Barbara K.; McGrady, Deborah L. (2003), Christine de Pizan: A Casebook, Routledge, ISBN 978-0-415-93909-6.
  • Bejczy, Istvan P. (2011), „Does Virtue Recognise Gender? Christine de Pizan's City of Ladies in the Light of Scholastic Debate“, in Green (muh.), Virtue Ethics for Women 1250–1500, Springer, 1–12-bet, ISBN 9789400705296.
  • Biggs, Sarah J (27 June 2013), „Christine de Pizan and the Book of the Queen“, Medieval Manuscripts Blog, British Library.
  • Christine de Pizan (1999), „Introduction“, The Book of the City of Ladies, London: Penguin Books.
  • Campbell, Karlyn K. (2003), Three Tall Women: Radical Challenges to Criticism, Pedagogy, and Theory, The Carroll C. Arnold Distinguished Lecture National Communication Association, November 2001, Boston: Pearson Education
  • Chicago, Judy (1979), „Place Settings“, Elizabeth A. Sackler Center for Feminist Art, Brooklyn Museum
  • Chicago, Judy; et al. (1979), „Christine de Pisan“, Elizabeth A. Sackler Center for Feminist Art, Brooklyn Museum
  • Christine de Pizan (2019), The Epistle of the Prison of Human Life: With an Epistle to the Queen of France and Lament on the Evils of the Civil War, Routledge, ISBN 978-0-429-64734-5
  • Famiglietti, R.C. (2015), Audouin Chauveron, 2-jild.
  • Goodman, Jennifer R. (1998), Chivalry and Exploration, 1298–1630, Woodbridge: Boydell & Brewer, ISBN 978-0-85115-700-9.
  • Green, Karen (2010), Preface – The Book of Peace, Penn State Press, ISBN 9780271045573.
  • Krueger, Roberta (1998), „Christine's Anxious Lessons: Gender, Morality, and the Social Order from the Enseignemens to the Avision“, in Desmond, Marilynn (muh.), Christine de Pizan and the Categories of Difference, Medieval Cultures, 14-jild, University of Minnesota Press, 16–40-bet, ISBN 978-0-8166-3081-3.
  • Langdon Forhan, Kate (2017), The Political Theory of Christine de Pizan, Taylor & Francis, ISBN 9781351883948.
  • McGrady, Deborah (1998), „What Is a Patron? Benefactors and Authorship in Harley 4431, Christine de Pizan's Collected Works“, in Desmond, Marilynn (muh.), Christine de Pizan and the Categories of Difference, University of Minnesota Press, 195–214-bet, ISBN 978-0-8166-3081-3.
  • Quilligan, Maureen (1991), The Allegory of Female Authority: Christine de Pizan's Cité des Dames, New York: Cornell University Press.
  • Redfern, Jenny (1995), „Christine de Pisan and The Treasure of the City of Ladies: A Medieval Rhetorician and Her Rhetoric“, in Lunsford, Andrea A (muh.), Reclaiming Rhetorica: Women and in the Rhetorical Tradition, Pittsburgh: University of Pittsburgh Press, ISBN 9780822971658.
  • Ripley, Doré (2019), „Christine de Pizan: An Illuminated Voice“, Scribblings.
  • Schaus, Margaret C. (2006), Women and Gender in Medieval Europe: An Encyclopedia, Routledge, ISBN 9781135459604.
  • Schneir, Miriam (1994), Feminism: The Essential Historical Writings, Vintage Books, ISBN 978-0-679-75381-0.
  • Willard, Charity C. (1984), Christine de Pizan: Her Life and Works, New York: Persea Books.
  • Willard, Charity Cannon; Willard, Sumner (2010), „Preface“, Book of Deeds of Arms and of Chivalry, Penn State Press, ISBN 978-0-271-04305-0.
  • Whetham, David (2009), Just Wars and Moral Victories: Surprise, Deception and the Normative Framework of European War in the Later Middle Ages, Brill, ISBN 9789004171534.
  • Wolfthal, Diane (1998), „"Douleur sur toutes autres": Revisualizing the Rape Script in the Epistre Othea and the Cité des dames“, in Marilynn Desmond (muh.), Christine de Pizan and the Categories of Difference, University of Minnesota Press, 41–70-bet, ISBN 978-0-8166-3081-3

Havolalar

tahrir
 
 Vikiomborda Christine de Pizan
haqida turkum mavjud
Vikiiqtibosda Christine de Pizanga tegishli iqtiboslar mavjud. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Christine_de_Pizan&oldid=3772829" dan olindi