Delyuviy

Delyuviy (lot. deluo — yuvaman), delyuvial yotqiziqlar — yomgʻir yoki erigan qor suvlari oqizib kel-tirgan, shuningdek, oʻz ogʻirligi, sovukdan siljishi va grunt oquvchanligi natijasida qirlar etagida va yon ba-gʻirlarining quyi qismida toʻplangan togʻ jinslarining nuragan yotqiziqlari. Togʻ yon bagʻirlari va etaklarida katta maydonlarni egallaydi, delyuvial shleyflar hosil qilgan. Qalinligi bir necha oʻn metrga yetadi. D.ning granulometrik tarkibida oʻrta va ogʻir changsimon qumoq koʻp; bular qiyalik yuqorisidan pastga qarab shagʻaldan gilga qadar oʻzgarib borishi mumkin. Delyuvial yotqiziklarning mineral va kimyoviy tarkibi atrofdagi togʻ jinslari hamda yotqiziqlarning tarkibi bilan uzviy bogʻliq. Suvni oʻzidan yaxshi oʻtkazadi va qatlamlar hosil qilmaydi. Delyuvial jarayonlar oʻsimliklar siyrak boʻlgan (tuproq oʻsimliklar bilan kam himoyalangan) quruq iqlim sharoitlarida tezroq kechadi. Oʻrta Osiyoning bir qancha mintaqalarida delyuvial yotqiziqlardan lyossning baʼzi xillari hosil boʻlgan. Odatda, bunday yotqiziqlardan unumdor tuproq (sur tuproq, jigarrang tuproq va b.) tarkib topadi. D.da koʻpincha oltin, qalay, volfram va b. metallarning sochma konlari uchraydi. Delyuvial suglinkalardan gʻisht tayyorlanadi. A. Pavlov (1888) D.ni kon-tinental yotqiziqlarning alohida genetik turi qilib ajratgan.

Adabiyot

• OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil