Didro effekti

Didro effekti – isteʼmol tovarlari bilan bogʻliq ijtimoiy hodisa boʻlib, u ikki asosiy gʻoyaga asoslanadi. Birinchi gʻoyaga koʻra, isteʼmolchilar tomonidan sotib olingan tovarlar ularning oʻziga xoslikgi bilan mos keladi va natijada bir-birini toʻldirib turadi. Ikkinchi gʻoya shuni koʻrsatadiki, isteʼmolchining joriy toʻldiruvchi tovarlaridan chetga chiqadigan yangi mulkning kiritilishi isteʼmolning aylanma harakatiga olib kelishi mumkin. Bu atama 1988-yilda ilk bor antropolog va isteʼmol modellari olimi Grant MakKrakken tomonidan qoʻllangan va bu atamani birinchi marta oʻz essesida tasvirlagan fransuz faylasufi Deni Didro (1713-1784) sharafiga nomlangan.

„Didro effekti“da shunday nazariya ilgari suriladi: har bir xarid keyingi xaridni amalga oshirishga undaydi va xaridlar zanjiri uzunlashgani sari keyingi xaridlar qimmatlashib va maʼnosizlashib boradi. Keyinchalik bu nazariya „Didro effekti“ nomini olgan.

Kelib chiqishi

Qizil xalatdagi Didro, Dmitriy Levitskiy, 1773-yil

Effekt birinchi marta Didroning „Mening eski xalatim bilan xayrlashganimdan afsusdaman“ essesida tasvirlangan. Bu yerda u chiroyli qizil xalat sovgʻasi qanday qilib kutilmagan natijalarga olib kelishi va oxir-oqibatda uni qarzga botishiga sababchi boʻlgani haqida aytadi. Dastlab sovgʻadan mamnun boʻlgan Didro oʻzining yangi kiyimiga norozi boʻla boshladi. Sababi, bu yangi nafis xalati bilan solishtirganda, uning qolgan zeb-ziynatlari yoqimsiz boʻlib koʻrina boshladi va ular yangi mulkining nafisligi va uslubiga mos kelmasligidan norozi boʻldi. Masalan, u eski somon stulini Marokash terisi bilan qoplangan kresloga almashtirdi; eski stoli qimmat yangi yozuv stoliga almashtirildi va hokazo. „Men eski xalatimning mutlaq egasi edim“, deb yozadi Didro, „lekin men yangisiga qul boʻldim … Toʻsatdan boylikning ifloslanishidan ehtiyot boʻling. Kambagʻal odam tashqi koʻrinishni oʻylamasdan xotirjam boʻlishi mumkin, lekin boy odam doimo tanglikda boʻladi.“

Qoʻllanilishi

Makkrakenning qoʻllanishida Didro effekti „mahsulotni toʻldiruvchi“ yoki „Didro birliklari“ doirasidagi ob’ektlar va isteʼmolchilar oʻrtasidagi oʻzaro taʼsir natijasidir. Didro birligi – bu bir-birini madaniy jihatdan toʻldiruvchi, bir-birini toʻldiradigan ob’ektlar guruhi.

Sotsiolog va iqtisodchi Juliet Shor 1992-yilda chop etilgan "Oʻta xarajatmand amerikalik: Nima uchun biz kerak boʻlmagan narsani xohlaymiz?" nomli bestseller kitobida bu atamani norozilik tufayli yuzaga kelgan raqobatbardosh, isteʼmol jarayonlarini tasvirlash uchun ishlatadi. Shorning 2005-yildagi „Didro sabogʻini oʻrganish: istakning yuqoriga siljishini toʻxtatish“ essesida esa zamonaviy isteʼmol madaniyatidagi taʼsir uning salbiy ekologik oqibatlari tasvirlangan.

Foydalanilgan adabiyotlar

• McCracken, Grant madaniyati va isteʼmoli: isteʼmol tovarlari va faoliyatining ramziy xususiyatiga yangi yondashuvlar . Indiana universiteti matbuoti, Bloomington va Indianapolis, 1988 yilISBN 0-253-31526-3 ; pp.118-129
• Shor, Juliet B. „Oʻta xarajatmand amerikalik: Nima uchun biz kerak boʻlmagan narsani xohlaymiz“ Harper Perennial; 1-harperPerennial Ed Pub. 1999 yil nashri.ISBN 0-06-097758-2ISBN 0-06-097758-2ISBN 978-0060977580
• Shor, Juliet B. Tim Jekson (ed), Barqaror isteʼmol (2005) „Didro sabogʻini oʻrganish: istakning yuqoriga siljishini toʻxtatish“

Qoʻshimcha mutolaa

• Regrets sur ma vieille robe de chambre  (fransuzcha) — Vikimanba. [scan ]scan ]
• English translation of Regrets on My Old Dressing Gown https://www.marxists.org/reference/archive/diderot/1769/regrets.htm
• 'Diderot EffectʼEvans, D, in: P. Robbins, J. Mansvelt and G.Golson, editor(s). „Encyclopaedia of Green Consumerism“. Sage; 2010.
• Pantzar, Mika „Domestication of Everyday Life Technology: Dynamic Views on the Social Histories of Artifacts“ in Design Issues, Vol. 13, No. 3 (Autumn, 1997), pp.52-65

Havolalar

• Grant Makkrakenning blogi tomonidan madaniyat
• Juliet Schorning blogi