Diyap Yıldırım
Diyap Yildirim, Diyap Aga nomi bilan tanilgan, toʻliq ismi bilan Dersimlik Diyap Aga (1852 y., Chemişgezek, Tunceli — 1935 y., Divriği, Sivas), zaza siyosatchisi va qabila boshligʻi, I. Parlament Tunceli deputati.
Tunceli yillari tahrir
Diyap Yildirim 1831-yili Tuncelining Chemishgezek tumanida Hozatli Seyithan ogʻa va Elif Hanimning oʻgʻli boʻlib tugʻilgan. Ferhatushagi qabilasidan, Ovajik - Hozat qabilalaridan.[1] Ikki marta uylangan.
Birinchi jahon urushi tahrir
Diyap og'a Birinchi jahon urushida Hamidiye militsiyasida militsiya qo'mondoni bo'ldi. Bitlis va Siirtni rus istilosidan qutqarish uchun oʻz qabilasi bilan urushda qatnashgan va bu urushlarda militsiyaga qoʻmondonlik qilgan. Taxminan shu davrda u armiya qo'mondoni Mustafo Kamol Otaturk bilan yaqin do'stlik o'rnatdi.
Sivas yillari tahrir
1854-yilda Kochgiri hududi tumanga aylantirilar ekan, tuman va posyolka mudirliklari Kochgiri xalqidan olinib, Zara tumani mudirligiga Chemishgezekdan Ferhatushagi qabilasining boshligʻi Diyap ogʻa tayinlandi.[2] Zara tumanidagi Abaş va Chat tumanlari rahbari etib Ovajik shahridan Shamuşaklı Ali Aga tayinlandi. 1920 -yildagi Koʻchgiri qoʻzgʻoloniga qattiq qarshilik koʻrsatdi. Mustafo Kamol Otaturk, Diyap Aga va Dersimlik mayor Hasan Hayri Birinchi jahon urushi va mustaqillik urushidagi kurashini qadrlab, Diyap og'aga va Dersimning taniqli kishilariga deputatlik taklif qildi. Hozatlik Mustafo O'zturk, Diyap og'a, Dersimlik mayor Hasan Hayri Bey, Ahmet Ramiz Tan bu taklifni qabul qildi.[2] Diyap og'ani parlamentga Dersimlik mayor Hasan Hayri Bey olib keldi.[3]
Mustaqillik urushi tahrir
Dersimlik mayor Hasan Hayri Bey bilan Erzurum Kongressida qatnashgan va Erzurum Kongressida Tuncelini vakillik qilgan. U oʻsha davrda Koʻchgiri va Shayx Said qoʻzgʻoloniga qarshi chiqdi.[3] Shayx Saidni balo deb taʼrifladi.[3] U Gretsiya ishg'oli davrida parlamentni Kayseriga ko'chirish g'oyasiga qarshi chiqdi va "Biz bu erga qochish uchunmi yoki urushib o'lish uchunmi? Agar siz yig'ilishni ko'chirmoqchi bo'lsangiz, davom eting. Lekin men bora olmayman. Yolgʻiz boʻlsam ham bayrogʻim, dinim, Vatanim uchun soʻnggi oʻqimgacha kurashaman. Oxirgi oʻqni boshimga tiqaman. Sen mana shunday bilasan...”[3] 1922-yilda u Dersimning viloyat boʻlishini soʻrab murojaat qiladi. Bu taklif Mustafo Kamol Otaturkning yordami bilan qabul qilindi. U Mustafo Kamol Otaturkdan Dersim ismini olgani uchun ismini o'zgartirmaslikni so'radi va ism o'zgartirilmadi.
Tunceliga qaytish tahrir
Diyap og'a Dersimdagi vakilligi tugagach, o'z shahri Tunceliga qaytdi. Diyap og'aga Mustafo Kamol Otaturk tomonidan maosh berilgan. 1935-yilda Tuncelida vafot etdi. Diyap og'aning qabri bugungi kundagi Chemishgezek chegarasidagi Gözlüçayir qishlog'ida joylashgan.
Haqida tahrir
Dersim viloyatidagi Ferhatushag'a qabilasining boshlig'i sifatida xususiy ta'lim olgan. Hamidiye polklarida militsiya qo'mondoni bo'ldi. Birinchi jahon urushi yillarida Siirt va Bitlisni rus bosqinidan ozod qilish janglarida qatnashgan. U armiya qo'mondoni Mustafo Kamol Posho bilan do'stlashdi. Turkiya mustaqillik urushi boshlanganda Erzurum va Sivas kongresslarini qoʻllab-quvvatladi (1919). Anqarada chaqirilgan birinchi Turkiya Buyuk Millat Majlisiga Dersimdan deputat sifatida qatnashdi (1920—23).
Sharqiy va janubi-sharqiy rayonlarda xalq mahalliy militsiyalar shaklida fransuz va ingliz qoʻshinlariga qarshi turdi. Keyinroq Seyit Rizo bilan munosabatda boʻlgan (qizini Seyit Rizoga uylantirgan) sababli Diyarbakirga surgun qilingan. Qabiladagi boshqa odamlar Divrigiga majburan ko'chishdi.