Eksperimental estetika
Eksperimental estetika (inglizcha experimental aesthetics) XIX asrda Gustav Teodor Fexner tomonidan asos solingan psixologiya va estetika sohasi. Fexner estetikani idrok etish tajribasini boshdan kechirayotgan sub’ektning xususiyatlari va idrok etilayotgan ob’ektning xususiyatlari orqali empirik tarzda tushuniladigan idrok sifatida belgilaydi. Eksperimental estetika psixofizikadan keyin psixologiyadagi ikkinchi eng qadimgi tadqiqot sohasi hisoblanadi[1]. 1876-yilgi „Estetikaga kirish“ (Vorschule der Aesthetik) asarida Fexner estetik tajribani tushunish va oʻrganishga oʻzining empirik yondashuvini batafsil bayon qiladi. Fexnerning fikricha, eksperimental estetika estetik ragʻbatlantirish va estetik javobni nazarda tutuvchi ob’ekt-induktiv yondashuv bilan tavsiflanadi. Ragʻbatlantirish muhim rol oʻynaydi, chunki u hissiyot va reaksiyani keltirib chiqaradi. Shunday qilib, estetik tajriba hodisasini oʻrganish umuman idrok etishni oʻrganish bilan chambarchas bogʻliqdir. Bundan tashqari, shu tarzda tushunilgan estetik tajriba nafaqat sanʼat sohasiga, balki kundalik hayotning har qanday hodisalariga nisbatan qoʻllanishi mumkin.
Hozirgi vaqtda psixologlar va nevrologlar estetikaning muammoli sohasini yanada torroq qilib, uni kuchli hissiy tajribani keltirib chiqaradigan har qanday ob’ektlarni idrok etish, yaratish va baholash jarayoni deb hisoblaydilar[2] Bu empirik estetikaning ixtisoslashgan sohasi boʻlib, u foydalanish bilan ajralib turadi. nazariy pozitsiyalarni sinab koʻrish uchun tajribalar.
Eksperimental estetika birinchi navbatda tabiiy fanlar va ularning metodologiyasiga qaratilgan. Zamonaviy yondashuvlar asosan kognitiv psixologiya yoki nevrologiya (neyroestetik[3]) sohasidan keladi.
Metodologiya
tahrirEksperimental usullar asosida individual subyektiv tajriba va xatti-harakatlarni tahlil qilish eksperimental estetikaning markaziy qismidir. Xususan, sanʼat asarlari,[4] musiqa yoki veb-saytlar[5] yoki boshqa IT-mahsulotlar[6] kabi zamonaviy ob’ektlarni idrok etish oʻrganiladi. Olingan maʼlumotlarni quyidagi uch darajada tahlil qilish mumkin:
- Fiziologik daraja
- Fenomenologik daraja (tajriba)
- Xulq-atvor darajasi
Bunday holda, ob’ektning oʻziga biron bir estetik qiymat berishda qiyinchiliklar mavjud. Shu bilan birga, odamlarning necha foizi ob’ektni chiroyli deb tasniflashini yoki qancha odam u yoki bu ob’ektni afzal koʻrishini oʻlchash va hisoblash mumkin.
Yondashuvga qarab, eksperimental estetikada juftlik taqqoslash, tartiblash usullari, Likert oʻlchovlari va semantik farqlar, statistik guruhlarni taqqoslash, reaksiya vaqtini oʻlchash, shuningdek, koʻz harakatini oʻrganish kabi murakkabroq usullardan foydalaniladi. elektroensefalografiya va funktsional magnit-rezonans tomografiya.
Manbalar
tahrir- ↑ Fechner, G. T. (1860), Elemente der Psychophysik („Elements of psychophysics“), Breitkopf & Härtel, Leipzig
- ↑ Chatterjee, Anjan (January 2011). „Neuroaesthetics: a coming of age story“. Journal of Cognitive Neuroscience. 23 (1): 53-62. doi:10.1162/jocn.2010.21457. ISSN 1530-8898. PMID 20175677.
- ↑ Martindale, C. (2007), Recent trends in the psychological study of aesthetics, creativity, and the arts. In Empirical Studies of the Arts, 25 (2), p. 121—141.
- ↑ Kobbert, M. (1986), Kunstpsychologie („Psychology of art“), Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt
- ↑ Thielsch, M. T. (2008), Ästhetik von Websites. Wahrnehmung von Ästhetik und deren Beziehung zu Inhalt, Usability und Persönlichkeitsmerkmalen. („The aesthetics of websites. Perception of aesthetics and its relation to content, usability, and personality traits.“), MV Wissenschaft, Münster
- ↑ Hassenzahl, M. (2008), Aesthetics in interactive products: Correlates and consequences of beauty. In H. N. J. Schifferstein & P. Hekkert (Eds.): Product Experience. (pp. 287—302). Elsevier, Amsterdam