Elektr toki orqali oʻldirish
„Elektr toki orqali oʻldirish“ jazosi davomida tok ulangan kursiga aybdor mahkamlanib oʻtkaziladi hamda yuqori bosimdagi tok yuboriladi. Tanadan oʻtgan yuqori kuchlanishdagi elektr toki natijasida oʻlim yoki ogʻir shikastlanish paydo boʻladi.
Kelib chiqish tarixi tahrir
1746-yilda Gollandiyada Piter van Mushenbrokning laboratoriya yordamchisi Andres Kenius leyden idishi bilan ishlayotganda qattiq zarba oladi. Ushbu holat tarix zarvaraqlariga inson tomonidan ishlab chiqarilgan elektr tokidan birinchi qayd etilgan shikastlanish nomi ostida qayd etiladi[1][2]. XIX asrning oʻrtalariga kelib, teatr sahnalari va mayoqlar uchun ishlab chiqarilgan maxsus yoritgichlarni quvvatlantirish uchun yuqori voltli elektr tizimlari ishlab chiqarila boshlangan. 1879-yilda Fransiyaning Lion shahridagi teatrda sahna sozlamalari boʻyicha duradgor boʻlib ishlovchi shaxs 250 voltli simga tegib ketgani holda tasodifiy oʻlim topgan[3].
1880-yildan keyin koʻchalarni yoritish tizimlarining tarqalishi (oʻsha paytda 3000 voltdan yuqori kuchlanishda ishlagan) koʻplab odamlarning yuqori kuchlanishli liniyalarga bexosdan tegib ketishi oqibatida bir zumda oʻlim topish hodisalari qayd etila boshlangan. Eng qiziq jihat shundaki, ushbu oʻlim natijasida jabrlanuvchida oʻldirish yoki suitsid izlari qolmas edi[4]. Elektr kursi orqali oʻldirish holati 1890-yillarning boshlarida AQShning New York shtatida osib oʻldirishning oʻrniga qabul qilingan muqobil oʻlim-jazo turi sifatida ishlatila boshlangan. Ilk elektr toki ulangan kursi ixtirochisi, asli kasbi tish shifokori boʻlmish, Alfred Sautvik 1881-yilda New York shtatining Buffalo shahrida koʻcha chirogʻining kuchli toklanishga ega simlariga tegib ketish orqali yuzaga kelgan oʻlimdan ilhom olgan holda oʻz kasbiga aloqador boʻlgan bemorlar oʻtiruvchi kresloga tok ulab, sinab koʻrishdan boshlagan. Keyingi toʻqqiz yil davomida qatl qilishning ushbu turi Sautvik tomonidan targʻib qilindi: New York shtatining Gerri komissiyasi (shu jumladan Sautvik) elektr energiyasi bilan qatl qilishni tavsiya qilishdi. 1888-yil 4-iyunda qabul qilingan qonunga koʻra, 1889-yil 2-yanvarda qatl qilishning arsmiy va qonuniy shakliga aylantirdi.
Tibbiy jihatlar tahrir
Tanadan oʻtadigan elektr tokining sogʻliq uchun xavfliligi faqat kuchlanishga emas, balki oqim miqdori va uning oʻtadigan vaqt uzunligiga bogʻliq. Biroq, tanada yuqori oqim hosil qilish uchun yuqori kuchlanish talab qilinadi. Buning sababi terining qurib qolgandagi nisbatan yuqori qarshiligi boʻlib, yuqori kuchlanishdan oʻtishni talab qiladi[5]. Oʻlim yurakni toʻxtatish uchun etarli darajada doimiy oqim olib boradigan har qanday zarbadan kelib chiqishi mumkin. Past oqimlar (70—700 mA) odatda yurakdagi fibrilatsiyani qoʻzgʻatadi, bu defibrilator orqali qaytariladi, ammo yordamsiz deyarli har doim oʻlimga olib keladi. Tana yuzasiga qoʻllaniladigan 30 mA AC yoki 300-500 mA doimiy oqimlar fibrilatsiyaga olib kelishi mumkin. Katta oqimlar (> 1 A) kuyish va uyali shikastlanish orqali doimiy zararga olib keladi.
Manbalar tahrir
- ↑ awesomestories.com, THE LEYDEN JAR
- ↑ Zongcheng Yang, Chinese Burn Surgery, Springer -, 2015, page 12
- ↑ Lee, R.C.; Rudall, D. (1992). „Injury Mechanisms And Therapeutic Advances In The Study Of Electrical Shock“. Proceedings of the Annual International Conference of the IEEE. 7-jild. 2825–2827-bet. doi:10.1109/IEMBS.1992.5761711. ISBN 0-7803-0785-2.
- ↑ Randall E. Stross, The Wizard of Menlo Park: How Thomas Alva Edison Invented the Modern World, Crown/Archetype — 2007, page 171-173
- ↑ Fish, R. M.; Geddes, L. A. (2009). „Conduction of electrical current to and through the human body: A review“. ePlasty. 9-jild. e44-bet. PMC 2763825. PMID 19907637.
Adabiyotlar tahrir
- Brandon, Craig. The Electric Chair: An Unnatural American History. McFarland, 2009. ISBN 978-0786444939.
- Moran, Richard. Executioner's Current: Thomas Edison, George Westinghouse, and the Invention of the Electric Chair. New York: Knopf Doubleday Publishing Group, 2007. ISBN 978-0-37572-446-6.