Vikipediya

Femitsid

Ayollarni oʻldirish (inglizcha: femicide) yoki feminitsid (ispancha: feminicidio) jinsiy va jinsga asoslangan nafrat jinoyati atamasi boʻlib, keng maʼnoda „ayollarni (yoki qizlarni) ayollar boʻlgani uchun qasddan oʻldirish“ deb taʼriflanadi, ammo taʼriflar madaniy kontekstga qarab farqlanadi. Femitsid.net femitsidni oʻrganish boʻyicha Rossiyaning yagona resursi femitsidni „erkaklar tomonidan yoki patriarxal manfaatlarni koʻzlab, davlat nazoratsizligi bois ayollarga nafrat tufayli ularni oʻldirish“ deb taʼriflaydi. Feminist Diana E. H. Russell 1976-yilda bu atamani birinchi boʻlib taʼriflagan va tarqatgan. U "ayollarning erkaklar tomonidan ular ayollar boʻlganligi uchun oʻldirilishi" atamasini kiritdi. Boshqa feministlar ayollarga ular ayol boʻlganligi sababli qaratilgan harakatning maqsadiga eʼtibor berishadi, boshqalar ayollarning ayollar tomonidan oʻldirilishini ham kiritishadi.

Chilidagi ayollar oʻldirilishida halok boʻlgan ayollar uchun shamlar bilan yodgorlik, 2007-yil

Feministlarning taʼkidlashicha, qotillik sabablari androsiddan sezilarli darajada farq qiladi, xususan, erkaklar koʻcha zoʻravonligi qurboni boʻlishadi, ayollar esa odatda oilaviy zoʻravonlik qurboni boʻlishadi.

Muammoning dunyo uchun dolzarbligi tahrir

Ayollar oʻlimiga qarshi umumevropa koalitsiyasi 20 dan ortiq davlatlarning ayollar oʻlimi statistikasi bilan ishlaydi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti ayollar oʻlimiga oid har yili hisobot yi’gib boradi[1].

Lotin Amerika tahrir

Ispan antifemitsid faollari "Ni una mujer menos, ni una muerte más" shiorini ishlatishadi (ispancha — "Bir ayol kam emas, yana bitta qotillik emas") va uning qisqartmasi "Ni una mujer menos" mavjud. Bu shior 2011-yilda oʻldirilgan meksikalik shoir va feminist Syuzanna Chavesga tegishli deb taxmin qilinadi. Bu shior Syudad Xuaresdagi ayol oʻlimi xalqaro eʼtiborni tortganidan keyin mashhur boʻldi[2].

Rossiya tahrir

 
2021 yil 16 oktyabr, Portsmut, Buyuk Britaniya. FiLiA xalqaro feministik konferentsiyasi paytida ayollar oʻlimi qurbonlari uchun Butunjahon yodgorligi. Lyubava Malysheva Rossiyada ayol oʻlimi haqida gapirib turibdi. Foto: Moskva ayollar muzeyi.

Rossiyada ayollarni oʻldirish boʻyicha rasmiy statistik maʼlumotlar yoʻq[3]. Norasmiy statistik maʼlumotlar Moskva ayollar muzeyi tomonidan „No Femicide“ loyihasi doirasida toʻplanadi[4]. Loyiha mualliflari ayollarni oʻldirish holatlarining haqiqiy soni 10 baravar koʻp ekanligini taʼkidlamoqda[5]. Femicid.net veb-saytida OAV uchun femitsid va femitsid mezonlari, femitsidga qarshi xorijiy hujjatlar va maqolalarning tarjimalari haqida yozish boʻyicha tavsiyalar mavjud. 2020-yil 31-mayda BMTning Inson huquqlari qoʻmitasiga taqdim etilgan „Ayollar oʻlimiga yoʻl qoʻymaslik“ loyihasida 2020-yilda Rossiyada 1648 ta ayol oʻlimi holatlari qayd etilgan. Ushbu holatlarning 1447 tasida qotillik qurbonning yaqinlari, jumladan jinsiy sheriklari tomonidan sodir etilgan. „Ayollar oʻlimiga yoʻl qoʻymaslik“ loyihasi ishtirokchilarining fikricha, ayol oʻldirish koeffitsienti tadqiqot tomonidan isbotlanganidan ancha yuqori.

2021-yil 26-aprelda femicid.net ning yangi hisoboti Dubravka Shimonovichga (Birlashgan Millatlar Tashkilotining ayollarga nisbatan zoʻravonlik, uning sabablari va oqibatlari boʻyicha maxsus maʼruzachisi) yuborildi, u esa bu hisobotni BMT veb-saytida[6] eʼlon qildi.

2021-yil 16-oktabrda rossiyalik ayol oʻlimi haqidagi maʼlumotlar Buyuk Britaniyada FiLiAda boʻlib oʻtadigan yillik xalqaro ayollar inson huquqlari konferensiyasida — asosiy sahnada va maydondagi xalqaro yodgorlik chogʻida taqdim etildi[7][8].

2021-yil 25-noyabrda Moskva ochiq maydonida rus tilidagi mavzu boʻyicha birinchi monografiya: „Femisid“ (Lyubava Malysheva, nashriyot: Moskva ayollar muzeyi). Kitobda femitsidning taʼrifi, tasnifi, ommaviy axborot vositalarining femitsidga taʼsiri toʻgʻrisidagi materiallar, Rossiya statistikasi, turli mamlakatlarda femitsidga qarshi kurash boʻyicha matnlar mavjud. Elektron versiyasi bepul yuklab olish uchun muzey veb-saytida joylashtirilgan[7][9][10][11].

Ayol oʻldirish holatlarining hozirgi sonini loyiha veb-saytida koʻrish mumkin. 2022-yil 2-yanvar holatiga koʻra, 2021-yilda ochiq manbalarda kamida 1265 ta yangilik, 2020-yilda — kamida 1685 ta, 2019-yilda — kamida 1759 ta yangilik (yangilik femitsid koeffitsienti 2,27) eʼlon qilingan. Rossiya ommaviy axborot vositalarida[12] 2022-yil 19-yanvarda BMT veb-saytida eʼlon qilingan Rossiyadagi vaziyat haqidagi hisobotga koʻra[13], 2019-yilda eng yomon ahvol Kamchatka oʻlkasida (KNF 7.62), Yahudiy avtonom viloyatida (7.14) va Oltoy Respublikasi (6,97)da qayd etildi. 2020-yilda ayollar oʻlimiga oid eng koʻp yangiliklar Chukotka avtonom okrugida (12,17), Komi Respublikasida (5,54) va Xakasiya Respublikasida (4,89) qayd etilgan. 2021-yil uchun toʻliq boʻlmagan maʼlumotlarga koʻra, eng koʻp ayollar oʻldiriladigan uchta mintaqa — Tyva Respublikasi (5,87), Buryatiya Respublikasi (4,85), Yahudiy avtonom viloyati (4,82) deb tan olindi.

Rossiya sudining 2000 ta hukmini tahlil qilinib, Ayollar nodavlat uyushmalari konsorsiumi 2018-yilda kamida 5000 nafar rossiyalik ayol intim sheriklar qoʻlidan halok boʻlganini daʼvo qildi.

Ispaniya tahrir

Ispaniyadagi ayollar oʻlimi statistikasi Feminicidio.net veb-saytini[14] saqlovchi notijorat feministik La Sur uyushmasi tomonidan toʻplanadi. Tashabbus davlat darajasida qoʻllab-quvvatlanmoqda. 2008-yil 14-apreldan boshlab Teng huquqlilik vazirligi[en] faoliyat koʻrsatmoqda, uning vazifalaridan biri ayollarga nisbatan zoʻravonlikning barcha shakllarining oldini olish va bartaraf etish boʻyicha qoidalar, harakatlar va chora-tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirishdir. Ispaniyada har yili 100 ga yaqin femitsid sodir boʻladi[15].

Turkiya tahrir

2021-yil 22-noyabrda Turkiyaning „Ayollar oʻldirilishini toʻxtatamiz“ tashkiloti ayollar oʻlimiga qarshi kurash uchun gender tengligi boʻyicha xalqaro mukofot — 300 000 yevroni oldi[16].

Ommaviy axborot vositalarining ayollar oʻlimiga taʼsiri tahrir

Italiya tahrir

Boloniya universiteti Siyosiy va ijtimoiy fanlar kafedrasining Femitsidga qarshi observatoriyasi muntazam ravishda ommaviy axborot vositalarining femitsidga taʼsiri boʻyicha ilmiy maqolalardan parchalarni nashr etadi. Ushbu saytga koʻra, ommaviy axborot vositalari intim ayollarni oʻldirish uchun namuna yaratadi va vaziyatni oʻzgartirish imkoniyatiga ega. K.Gamberining „Zoʻravonlik alifbosi“ maqolasida OAV ayollarni hech qachon betaraf taʼriflamasligi, balki ular qurbon boʻlishlari, erotiklashtirishlari, qurbonlarni ayblashlari, qotillarning motivlarini romantiklashtirishlari, stereotiplar bilan harakat qilishlari qayd etilgan. Piedmontelik ayollarning qotilligi haqidagi (2005—2010) yangiliklar tahlili shuni koʻrsatdiki, jabrlanuvchi aniqlangan, hikoyaning foniga oʻtgan va jurnalistik hikoya qotilning shaxsi atrofida qurilgan. S. Bianko va hammualliflar eʼtiborni jabrlanuvchiga oʻtkazish anʼanaviy rol modellarini oʻzgartiradi va vaziyatni yaxshi tomonga oʻzgartirishga hissa qoʻshadi, deb hisoblashadi.

Kanada tahrir

Adolat va javobgarlik boʻyicha Kanada ayollar oʻlimi observatoriyasi koʻp yillar davomida ommaviy axborot vositalarining ayollar oʻlimiga taʼsirini oʻrganib kelmoqda. Tadqiqotlar shuni tasdiqlaydiki, ayollar oʻlimi va ayollarga qarshi jinoyatlarni ommaviy axborot vositalarida yoritish hodisalarni idrok etish va baholashga (Anastasio & Kosta, 2004; Roberts & Doob, 1990) hamda jinoiy odil sudlovning siyosiy kun tartibiga (Doyl, 2003) taʼsir qiladi. Kanadalik olimlar voqealarning murakkabligi haqida tasavvurga ega boʻlgan, marhumlarga hurmat koʻrsatuvchi ommaviy axborot vositalarining nuqtai nazariga eʼtibor berishni maslahat berishadi. Soʻnggi oʻn yilliklarda Kanada yangiliklarida ayollar oʻlimining yoritilishi yaxshi tomonga oʻzgardi, ammo gender tengsizligini bartaraf etish uchun koʻproq oʻzgarishlar talab etiladi (Fairbairn va Douson, 2013).

Yoʻqolgan va oʻldirilgan ayollar (2001—2006) haqidagi 128 ta maqolani tahlil qilgan Yasmin Jivani va Meri Lin Yang ommaviy axborot vositalari ayollar, aborigenlar va jinsiy savdo haqidagi tarixiy stereotiplarni takrorlashi va mustahkamlashini aniqladi .

Tadqiqotchilar Jordan Fairbairn va Myrna Dowson (2013) feministik kriminologiya boʻyicha „Kanada yangiliklari intim sherik qotilligi: vaqt oʻtishi bilan oʻzgarishlarni tahlil qilish“ asarida yangiliklar ayollarga nisbatan zoʻravonlikka ijtimoiy va siyosiy javoblarga taʼsir qiladi degan xulosaga kelishdi . Oxirgi yillarda bu xabarlar koʻproq yaqin sheriklar tomonidan ilgari sodir etilgan zoʻravonlik holatlari haqida xabar berishi va jinoyatchining harakatlarini oqlash ehtimoli kamroq ekanligi aniqlandi. Biroq, axborot agentliklari jabrlanuvchini ayblashda davom etishdi va yaqin sherigining oʻldirilishini noyob hodisa sifatida tasvirlashdi.

2020-yilda sotsiologiya kafedrasi dotsenti Jordan Fairbairn „Kanadadagi oʻqish jamoatchiligiga intim femitizm taqdimoti: 2010—2024-yillarda genlar va qizlarning gender asosida oʻldirilishini yorituvchi ommaviy axborot vositalarini oʻrganish“ loyihasi uchun grant (191 096 Kanada dollari) oldi.

 
Abhilash Kantamneni „2019-2020-yillarda Ontarioda ayollar oʻlimiga oid ommaviy axborot vositalarining tanqidiy tahlili“ ning birinchi sahifasi

2020-yilda Abhilash Kantamneni 2019—2020-yillarda Ontariodagi femitsidlarning asosiy ommaviy axborot vositalarida yoritilishini oʻrgandi (36 ta femitsid, eng yaxshi milliy gazetalar, mahalliy gazetalar va televidenie yangiliklaridagi 100 ta yangilik). U ijobiy kadrlar tanqisligini va salbiylarning ustunligini ochib berdi. Ijobiy ramkalar: jabrlanuvchini „insoniylashtirish“, femitsidni belgilash, xabarda ayolni ijobiy yoki neytral baholash, qarindoshlarning ovozi, hodisaning globallashuvi, jabrlanganlarga yordam koʻrsatish toʻgʻrisidagi maʼlumotlarning mavjudligini isbotladi. Salbiy ramkalar: jabrlanuvchini ayblash, kuch ovozi, hodisaning mahalliylashuvi, zoʻravonlik, irqchilik, sevgi va rashk haqidagi miflarning hujjatlashtirilgan tarixining yoʻqligidaddir.

Keniya tahrir

Garnett Achieng (2019) ommaviy axborot vositalari va bloggerlarning ayol oʻlimiga taʼsiri haqidagi maqolasida taʼkidlaydiki, ommaviy axborot vositalari koʻpincha jabrlanuvchini haqoratli tilda („oʻldiruvchi qirolicha“) ayblash orqali ayol oʻldirishni tasvirlaydi. Mustaqil bloggerlarning roli taʼkidlanadi, ular ayollar oʻlimini yanada shov-shuvli uslubda taqdim etadilar, ayollar oʻlimini oʻlja sifatida ishlatadilar, keniyaliklarni ayol oʻlimiga masxara bilan qarashga undaydilar.

Meksika tahrir

2021-yilning fevral oyida Meksikada Ingrid Eskamilla oʻldirilishi sodir boʻlgan voqea joyidan olingan axloqsiz suratlar eʼlon qilinganidan keyin janjal avj oldi. Norozilik namoyishlari femitsid taʼriflarida nima maqbul boʻlishi mumkinligi haqidagi savolga katta eʼtibor qaratdi. Meksika Birlashgan Jurnalist ayollari (PUM) Eskamillaning jasadi tasvirlari eʼlon qilinishini qoralab, ommaviy axborot vositalarini ayollarga nisbatan har kungi zoʻravonlikka sheriklikda aybladi.

Rossiya tahrir

2018-yilda Nadejda Ajgixina (2013—2019-yillarda Yevropa Jurnalistlar Federatsiyasi vitse-prezidenti) va Anna Del Freo (Milliy Italiya matbuot federatsiyasi vitse-prezidenti, Lombardiya matbuot federatsiyasi vitse-prezidenti) Yekaterinburg konferensiyasida taqdimot qilishdi. Axloqiy va kasbiy meʼyorlar: Rossiya va Yevropa tajribasi" („Rossiya / Yevropa Ittifoqi davlat diplomatiyasi“ loyihasi doirasida) va keyin federatsiya tarkibida tuzilgan Teng huquqlar boʻyicha komissiyaning „Jurnalist“ jurnalida gender hikoyalari boʻyicha maqolalar yozish boʻyicha tavsiyalarni oʻz ichiga olgan „Manifesti“ nashr etildi[17].

2020-yilda Moskva ayollar muzeyi ommaviy axborot vositalarining ayollar oʻlimiga taʼsiri boʻyicha loyihani boshladi, ushbu mavzu boʻyicha maqolalar va maʼruzalar tayyorladi. Femicid.net tomonidan toʻplangan maʼlumotlar tahlili Rossiyada birinchi marta ayollarni oʻldirish boʻyicha yangi holat haqida xabar beruvchi yangiliklarda salbiy kadrlarning mutlaq ustunligini aniqladi. Bunday yangiliklarda hech qachon „ayol oʻldirish“ yorligʻi yoʻq.

2021-yilda Moskva ayollar muzeyining musiqiy loyihasi doirasida „Jurnalist“ ayollar oʻlimiga ommaviy axborot vositalarining taʼsiri haqida opera[18] yaratildi, Planet veb-saytida spektakl uchun kraudfanding olib borilmoqda. Libretto muallifi Lyubava Malysheva. Musiqani turli mamlakatlardan 16 ayol bastakor yozgan: Rossiya, Belarusiya, AQSh va Fransiyadan: Natalya Medvedovskaya, Olga Xarris, Elizaveta Sanicheva, Olga Egorova, Olga Vlasova, Mariya Nikolaeva, Mariya Romanova, Nina Sinyakova, Elena Sedeleva, Galina. Altman, Lizaveta Loban, Karina Popolova, Natalya Prokopenko, Anna Vetlugina, Janna Gabova (Jeksembekova) va Valeriya Kuxta. Prodyuserlar — Lyubov Stenyakina va Lyubava Malysheva. Moskva premyerasi 2022-yilga moʻljallangan. Opera I.O. Dunaevskiy nomidagi bastakorlar va aranjirovkachilarning xalqaro tanlovida „Vaqt sinovi“ maxsus diplomini oldi[18][7].

AQSH tahrir

Florida shtatida (1995—2000) 292 ayol oʻlimiga oid jinoyatlarning mazmun-tahlili shuni koʻrsatdiki, jurnalistlar jabrlanuvchini salbiy nuqtai nazardan tasvirlab, „yordam soʻramaslik“ga urgʻu berib, qurbonning harakatlari, ruhiy yoki jismoniy muammolari qotillikka hissa qoʻshganini daʼvo qilmoqda. Olimlarning fikriga koʻra, jabrlanuvchini bilvosita ayblash jinoyatchini hamdardlik bilan tavsiflash, ikkalasini ham ayblash bilan namoyon boʻladi.

Fransiya tahrir

Bir necha yillik feministik noroziliklardan soʻng fransuz huquq himoyachilari ayollar oʻlimi muammosiga jamoatchilik eʼtiborini qaratishga muvaffaq bo‘lishdi . Aksariyat yangiliklar agentliklari oʻz mazmunini oladigan AFP, Féminicides par (ex) compagnons (femitsidlarni individuallashtirish va hujjatlashtirish) asosiy jamoa ishini oʻz zimmasiga oldi va oʻquvchilarga qoʻshimcha maʼlumot berish uchun ushbu masalani yanada chuqurroq oʻrganmoqda.

Yana qarang tahrir

Manbalar tahrir

  1. ↑ United Nations Office on Drugs and Crime. „Global Study on Homicide. Gender-related killing of women and girls“ (inglizcha) (2019). 19-may 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-may 2021-yil.
  2. ↑ „Susana Chávez, un origen de #NiUnaMenos“ (ispancha). La Izquierda Diario — Red internacional. 2-fevral 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-fevral 2020-yil.
  3. ↑ Любава Малышева. „Мужчины убивают женщин. Проблема фемицида в мире и России“ (ruscha). Радио Свобода (8-mart 2019-yil). 13-noyabr 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-sentabr 2019-yil.
  4. ↑ Лилит Мазикина. „Женщин России убивают, и это должно быть остановлено“ (ruscha). Домашний очаг (8-iyul 2019-yil). 1-sentabr 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-sentabr 2019-yil.
  5. ↑ „Фемицид“ (ruscha). Московский Женский Музей. 1-sentabr 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-sentabr 2019-yil.
  6. ↑ Любава Малышева. „Статистика российского фемицида для ООН“ (inglizcha). femicid.net. Московский женский музей (26-aprel 2021-yil). 2-yanvar 2022-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-yanvar 2022-yil.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Анна Мухина. „Почему женщин убивают?“ (ruscha). Свободные (21-dekabr 2021-yil). 2-yanvar 2022-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-yanvar 2022-yil.
  8. ↑ admin. „WOMEN COUNT RUSSIA 2021“ (ru-RU). Московский Женский Музей. 2-yanvar 2022-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-yanvar 2022-yil.
  9. ↑ „Страница Открытого пространства на фэйсбук“ (ruscha). Facebook. 2-yanvar 2022-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-yanvar 2022-yil.
  10. ↑ „Открытое пространство: Презентация книги “Фемицид” и карта фемицида в России“ (ru-RU). Московский Женский Музей. 2-yanvar 2022-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-yanvar 2022-yil.
  11. ↑ „"Бил меня так, что я отлетала и падала". Сколько женщин убивают в России“ (ruscha). Север.Реалии. 13-yanvar 2022-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 13-yanvar 2022-yil.
  12. ↑ „#Фемицид в России“ (ruscha). Google Docs. 2-yanvar 2022-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-yanvar 2022-yil.
  13. ↑ „For the UN Human Rights Committee session 134“ (inglizcha). 8-fevral 2022-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8-fevral 2022-yil.
  14. ↑ „Quiénes somos / contacto“ (ispancha). La Sur. 21-sentabr 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-sentabr 2019-yil.
  15. ↑ „Informes y cifras Archives“ (ispancha). Feminicidio.net. 26-noyabr 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8-dekabr 2020-yil.
  16. ↑ „Турецкой правозащитной организации, борющейся с насилием над женщинами, вручена в Финляндии международная премия“ (ru-RU). Это Финляндия (10-dekabr 2021-yil). 2-yanvar 2022-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-yanvar 2022-yil.
  17. ↑ Ажгихина Надежда. „Разные, но равные!“ (ruscha). Журнал «Журналист» (10-avgust 2018-yil). 27-sentabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 7-oktabr 2021-yil.
  18. ↑ 18,0 18,1 „Журнал Театр. • В Москве появится опера о журналистской этике и насилии“ (inglizcha). Журнал Театр. (3-dekabr 2021-yil). 2-yanvar 2022-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-yanvar 2022-yil.

Havolalar tahrir 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Femitsid&oldid=3223462" dan olindi