Filipp V (Ispaniya qiroli)
Категория:Персоналии по алфавиту
Filipp V - 1700-yildan 1746-yilgacha Ispaniya qiroli (1724 yil 14 yanvardan 6 sentyabrgacha o'g'li Lui foydasiga taxtdan voz kechish davri bundan mustasno). Ispan Burbon liniyasining asoschisi. Lui Grand Daupinning ikkinchi o'g'li, Lui XIVning nabirasi va Lui XVning amakisi. Otasi tomonidan buvisi Mariya Tereza orqali u Ispaniya qiroli Filipp IV ning nevarasi edi.
Biografiya tahrir
Fransiyada tug'ilgan. U ispan taxtini 17 yoshdan kichik bo'lganida, uning amakisi bo'lgan ispan qiroli Charlz II vasiyatiga ko'ra egallagan. Bu qaror dunyoda fransuz gegemonligidan qo'rqqan Yevropa kuchlari koalitsiyasining noroziligiga sabab bo'ldi va Ispaniya vorisligi urushi yuzaga kelgan (1700-1713). Natijada Filipp ispan tojini va xorijdagi mustamlakalarni saqlab qoldi, lekin fransuz taxtiga bo‘lgan huquqdan voz kechdi (bu ikki davlatning birlashishiga to‘sqinlik qildi) va Yevropadagi ispan gabsburglarining bir qator mulklaridan mahrum bo‘ldi.
1700yildan 1715yilgacha Ispaniya butunlay Fransiya ta'sirida edi va xuddi Fransiyaning bir viloyati kabi mavqega ega bo'lgan. Filipp hamma narsada bobosi Fransiya qiroli Lyudovik XIVning ko‘rsatmalariga amal qilgan.
Filippning Elizabet Farnese bilan ikkinchi turmush qurishi va bir yil o'tgach, Lyudovik XIVning o'limi bilan fransuz ta'siri qirolicha va kardinal Alberoniga (1719-yilgacha) boshchiligidagi boshqalarga, asosan italiyaliklarga) o'tdi. Ispaniya elchisi shahzoda Sellamarening ( Antonio Giudice ) qat'iy ko'magi bilan Manks gersogligining atrofidagi a'zolari (Ludovik XIVning qonuniylashtirilgan noqonuniy o'g'li Lui-Avgustning rafiqasi) fitna rejasini tuzdilar. Bu muhitda ortda qiziq xotiralar qoldirgan gertsog baronessa de Staelning xizmatkori, kardinal Polignak, Rishelye gertsogi va boshqa bir qancha ahamiyatsiz qahramonlar bor edi. Fitnachilar amalga oshirib bo'lmaydigan rejalar tuzdilar - regentni o'g'irlash, uni General shtatlarni chaqirishi kerak bo'lgan Filipp V ni regent sifatida tan olishga majbur qilish. Biroq, rejaning bajarilishi butunlay muvaffaqiyatsiz bo'lib chiqdi.
Filippning vazirlari o'zlarining asosiy sa'y-harakatlarini cherkov va ruhoniylarning sud va davlat boshqaruvi sohasidagi ta'sirini cheklash va xalq ta'limi darajasini oshirishga qaratdilar. Bu hukmronlik davridagi islohotlardan eng diqqatga sazovori Kastiliya taxtga vorislik qonunining bekor qilinishi va ayollarning vorislikdan chetlashtirilgan salikaning joriy etilishi edi.
Bundan tashqari, Filipp hukmronligi 1714-yildan keyin Kataloniya fueroslarining yo'q qilinishi bilan ajralib turdi.. Charlz huquqlarini qo'llab-quvvatlagan kataloniyaliklarning qo'zg'oloni bostirildi. O'z imperiyasining siyosiy tashkil etilishidan xavotirlangan Filipp Fransiyada Burbonlarning markazlashtiruvchi yondashuvini qo'llagan holda, urushda archduke Charlzni qo'llab-quvvatlagan Kataloniya, Valensiya, Balear orollari va Aragonning siyosiy avtonomiyasiga chek qo'yuvchi farmonlar chiqardi . Boshqa tomondan, qirolni qo'llab-quvvatlagan Navarra va Bask viloyatlari o'zlarining avtonomiyalarini yo'qotmadilar va o'zlarining hokimiyat institutlari va qonunlarini saqlab qolishdi.
Qirol Ispaniyaning Amerika mulklari bilan savdo qilishni yoqlab chiqdi. Ushbu Atlantika savdosi davomida Ispaniya dengiz tarixidagi muhim shaxslar paydo bo'ldi, ular orasida korsar Amaro Pargo ham bor edi. Monarx ko'pincha o'zining tijorat va korsar bosqinlarida xususiy mulkdordan foyda ko'rgan. [1][2][3]
Filipp davrida Ispaniya iqtisodiyoti 17-asrning uzoq davom etgan inqirozidan keyin sezilarli darajada tiklana boshladi, bu mamlakatga chet ellik maslahatchilarni (fransuz va keyinchalik italyan) jalb qilish bilan bog'liq edi, ammo Ispaniya fransuz taxti uchun urushda yutqazdi. .
Gibraltarga qaytish fikri Filippni hech qachon tark etmadi. U ingliz taxtiga da'vogar Jeyms III Styuart yordamida uni tiklashga umid qildi. U, shuningdek , Utrext shartnomasi bo'yicha Avstriya meros qilib olgan Italiya viloyatlarini qaytarishni orzu qilgan. Oxir-oqibat, u qisman diplomatiya, qisman harbiy kuch orqali, Ikki Sitsiliya Qirolligi o'g'li Don Karlosga o'tishini ta'minlashga muvaffaq bo'ldi.
Oila tahrir
Filipp V 1701-yilda Savoylik Mari Luizaga (1688-1714) uylandi. Ularning to'rtta o'g'li bor edi, ulardan ikkitasi erta bolalikda vafot etgan.
Ajdodlar tahrir
Eslatmalar tahrir
- ↑ „El corsario de Dios. Documentos sobre Amaro Rodríguez Felipe (1678—1747)“. 2018-yil 29-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 9-iyul.
- ↑ „Amaro Pargo: documentos de una vida, I. Héroe y forajido“. 2018-yil 9-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 9-iyul.
- ↑ „La evolución de una fortuna indiana: D. Amaro Rodríguez Felipe (Amaro Pargo) :: Coloquio de Historia canario-americana“. mdc.ulpgc.es. 2021-yil 24-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 5-aprel.
Havolalar tahrir
- Пискорский В. К. Филипп V, испанский король // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.